Tadeusz Antoni Mostowski

---

Życiorys

Tadeusz Antoni Mostowski był synem Pawła Mostowskiego, znanego wojewody mazowieckiego, oraz Anny Rozalii z Hylzenów. Dorastał w środowisku, które kultywowało wysokie tradycje intelektualne, ucząc się w warszawskim pijarskim Collegium Nobilium, a także przez pewien czas we Francji. W 1780 roku objął stanowisko asesora w sądzie kryminalnym. Był aktywnym uczestnikiem polityki, działając jako członek konfederacji Sejmu Czteroletniego.

W 1790 roku Tadeusz Mostowski został najpierw podstolim wyszogrodzkim, a przeszło rok później objął urząd kasztelana raciąskiego, co oznaczało jego włączenie w skład Senatu. Jako zwolennik Stronnictwa Patriotycznego zainicjował wiele znaczących działań, będąc jednym z założycieli Zgromadzenia Przyjaciół Konstytucji Rządowej. W latach 1791-1792, wspólnie z Juliami Ursynem Niemcewiczem oraz Józefem Weyssenhoffem, wydawał gazetę pod nazwą Gazeta Narodowa i Obca, której potrzeby wydawnicze zaspokajała nabyta specjalnie dla niej nowa drukarnia. Jej siedziba znajdowała się w domu Mostowskich przy ul. Bielańskiej 602.

W 1793 roku został odznaczony Kawalerskim Orderem Świętego Stanisława. W okresie konfederacji targowickiej, po opuszczeniu Polski w sierpniu 1792 roku, trafił do Paryża przez Drezno, Lozannę i Chamonix, gdzie pełnił rolę pośrednika w kontaktach między polskimi emigrantami a francuskimi władzami rewolucyjnymi. Po upadku żyrondystów został dwukrotnie aresztowany, lecz w listopadzie 1793 roku powrócił do kraju i zamieszkał w Tarchominie, gdzie doświadczył prześladowań. Opuścił miejsce internowania w lutym 1794 roku.

W czasie powstania kościuszkowskiego Tadeusz Mostowski zasiadał w Radzie Zastępczej Tymczasowej, a także w Radzie Najwyższej Narodowej i Radzie Wojennej. Po upadku powstania został wzięty do rosyjskiej niewoli, gdzie przebywał zarówno w Twierdzy Petropawłowskiej, jak i w areszcie domowym w Petersburgu. W 1795 roku ujrzał wolność na mocy amnestii, a następnie wyjechał do Francji.

W 1800 roku Tadeusz Mostowski wybrany został członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Powrócił do Polski w 1802 roku, gdzie w swoim pałacu na Nowolipiu (Pałac Mostowskich) założył nowoczesną drukarnię, w której do 1806 roku wydał ponad 85 publikacji, w tym 27 tomów serii „Wybór Celniejszych Pisarzów Polskich”. W latach 1806-1812 Tadeusz ponownie osiedlił się we Francji, jednocześnie wprowadzając innowacje w swoich dobrach tarchomińskich.

Pełniąc funkcję Ministra Spraw Wewnętrznych Księstwa Warszawskiego od września 1812 do maja 1813, a następnie jako minister prezydujący w Komisji Rządowej Spraw Wewnętrznych Królestwa Polskiego w latach 1815-1830, Mostowski szczególnie dbał o rozwój gospodarczy kraju. Podjął działania na rzecz industrializacji, budowy Kanału Augustowskiego oraz zakładania Instytutu Agronomicznego w Marymoncie

W 1825 roku został mianowany senatorem-wojewodą Królestwa Polskiego. Pomimo że w trakcie powstania listopadowego nie zasiadał w Senacie, pozostał aktywnym literatem i publicystą, będąc jednym z założycieli „Towarzystwa Iksów”, który spotykał się w salach Pałacu Mostowskich. Publikował swoje prace w takich czasopismach jak „Gazeta Korespondenta Warszawskiego”, „Gazeta Warszawska” oraz „Nowy Pamiętnik Warszawski”. Miał również zaszczyt nosić tytuł członka honorowego Towarzystwa Warszawskiego Przyjaciół Nauk.

W 1832 roku, po powstaniu listopadowym, Tadeusz Mostowski przeniósł się do Francji za zgodą władz rosyjskich, gdzie odziedziczył dobra ziemskie po ojcu. Zmarł 6 grudnia 1842 roku w Paryżu, a jego miejsce spoczynku znajduje się na Cmentarzu Montmartre.

Rodzina

Jego pierwsza żona, Anna Olimpia, członkini rodu Radziwiłłów, z którą poślubił się w 1787 roku, nie obdarzyła go dziećmi. Rozwód, jaki miał miejsce przed rokiem 1804, umożliwił Mu zawarcie małżeństwa z Marianną Potocką (1780-1837), z którą miał pięcioro dzieci: Tadeusza, Józefę, Izabellę, Pelagię oraz Różę.

Odznaczenia i tytuły

W 1815 roku Mostowski został odznaczony prestiżowym Orderem Orła Białego, jak również Orderem św. Stanisława I klasy i rosyjskim Orderem Świętego Aleksandra Newskiego. Dodatkowo posiadał tytuł hrabiego, co podkreślało jego znaczenie w ówczesnym społeczeństwie.

Dorobek literacki i publicystyczny

Ważniejsze utwory i mowy

W dorobku literackim Tadeusza Antoniego Mostowskiego znajdują się liczne utwory i mowy, które dokumentują jego działalność polityczną i publicystyczną. Przykładowo, w dniu 13 grudnia 1790 roku wygłosił podziękowanie i przemówienie na sesji sejmowej, chociaż miejsce i rok jego wydania są nieznane. Warto również wspomnieć o projektach ordynacji sejmowej, które opublikowane zostały w języku polskim i francuskim, jednak brak danych dotyczących miejsca i roku ich wydania.

Inne znaczące dzieło, to głos, który zabrał na sesji sejmowej 6 czerwca 1791 roku. Tego samego roku napisał uwagi dotyczące odpowiedzi Dworu Saskiego, co miało związek z przyjęciem Korony Polskiej. Z kolei rękopis, który można znaleźć w Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 97, poz. 7), dotyczy zeznań spisanych w Petersburgu na życzenie Katarzyny II w 1795 roku.

W 1802 roku wydano „Wybór pisarzów polskich dawniejszych i świeższych” w „Nowym Pamiętniku Warszawskim”, który również wzbudził zainteresowanie. W tym samym roku, Mowa Ministra Spraw Wewnętrznych i Policji, wygłoszona 27 marca 1818 roku podczas pierwszej sesji w Izbach złączonych, została opublikowana zarówno w języku polskim, jak i francuskim. Ważną częścią jego twórczości są również mowy wygłoszone na sesjach sejmowych w Warszawie oraz różnorodne przemówienia w Izbie Poselskiej.

W zespole jego wykonawczych działań można również znaleźć prace dotyczące wyrabiania cukru z buraków, które ukazały się w Warszawie w 1838 roku oraz dokumentacją z komisji rządowej. Na uwagę zasługują także czterotomowe rękopiśmienne Pamiętniki, które jednak niestety zaginęły do naszych czasów.

Materiał literacki Mostowskiego można znaleźć w takich czasopismach jak „Gazeta Korespondenta Warszawskiego” oraz „Polska krytyka literacka (1800-1918)”, co stanowi dowód jego aktywności w obszarze krytyki literackiej.

Prace edytorskie

Mostowski był nie tylko autorem, ale także edytorem. Jego działalność obejmowała m.in. redagowanie „Gazety Narodowej i Obcej”, która ukazywała się od stycznia 1791 roku do sierpnia 1792 roku, wydając dwa numery tygodniowo. Jako współredaktor, podjął się również autorstwa działu poświęconego polityce zagranicznej.

W 1803 roku ukazały się jego edycje dzieł polskich, w tym „Dzieła polskie” Jana Kochanowskiego oraz licznych przetłumaczonych tekstów z dorobku C. J. Caesara oraz A. S. Naruszewicza. Jego zdolności edytorskie objawiały się także w dla wielu dzieł wierszem i prozą, które wydał w ramach „Wybór Pisarzów Polskich”. Koncepcja tej serii wydawniczej obejmowała zarówno teksty znane, jak i mniej popularne.

Z całą pewnością „Wybór Powieści Moralnych i Romansów” jest kolejnym przykładem jego umiejętności edytorskich, obejmującym szereg przekładów oraz prac oryginalnych, interesującym dla współczesnych czytelników.

Listy i materiały

Wśród jego korespondencji zachowano wiele interesujących listów, jak na przykład serie listów do Stanisława Augusta, które pochodzą z lat 1771-1792. Ich rękopis jest przechowywany w Bibliotece Czartoryskich. Kolejnym przykładem są listy wysyłane do I. Potockiego oraz A.J. Czartoryskiego, również dostępne w Archiwum Główne Akt Dawnych.

Korespondencja ta pokazuje zaangażowanie Mostowskiego w życie polityczne i kulturowe Polski w XVIII i XIX wieku. Znamienne są również jego listy do osób z bliskiego otoczenia, jak S. Wodzicki, których rękopisy można znaleźć w Ossolineum. Wartością tych listów jest ukazanie złożonego kontekstu historycznego, w jakim tworzył i działał Mostowski, będący postacią znaczącą dla polskiej literatury i polityki.

---

Oceń: Tadeusz Antoni Mostowski

---