August Zaleski

---

Życiorys

August Zaleski przyszedł na świat 13 września 1883 roku w Warszawie, jako syn Szczęsnego i Anny z Szydłowskich. Ukończył Gimnazjum Praskie w Warszawie w 1901 roku. Po zakończeniu nauki udał się do Anglii, gdzie w 1911 roku zakończył studia na wydziale ekonomii Uniwersytetu Londyńskiego (London School of Economics), zdobywając tytuł B. Sc. (Econ.). Z zatrudnieniem rozpoczął pracę w Bibliotece Ordynacji Krasińskich w Warszawie, co było związane z jego przygotowaniami do kariery naukowej. W 1913 roku opublikował swoją pracę pt. Konfraternia Kupiecka Miasta Starej Warszawy.

I wojna światowa

Tuż po wybuchu I wojny światowej, Zaleski zaangażował się w działalność polityczną. W 1915 roku został wysłany do Londynu jako delegat Bloku Stronnictw Niepodległościowych, mając na celu promocję niepodległości Polski. Jego misja obejmowała przekonanie Brytyjczyków, że działania Piłsudskiego są wymierzone przeciwko Rosji, a nie zachodnim mocarstwom Ententy. W Londynie objął stanowisko kierownika Polskiego Komitetu Informacyjnego. Dwa lata później podjął się wykładów z zakresu literatury oraz języka polskiego, zostając lektorem w King’s College na Uniwersytecie Londyńskim. Zaczynał również angażować się w działalność ruchu wolnomularskiego.

Okres międzywojenny

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w listopadzie 1918 roku, Zaleski objął stanowisko kierownika misji polskiej w Szwajcarii. W kwietniu tego samego roku pełnił obowiązki chargé d’affaires w Bernie. Wówczas, 1 grudnia 1918 roku, otrzymał informację od rządu Wielkiej Brytanii o uznaniu niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej oraz o przyjęciu Józefa Piłsudskiego jako Naczelnika Państwa. Od kwietnia 1919 roku uczestniczył w konferencji pokojowej w Paryżu jako członek polskiej delegacji. Po podpisaniu traktatu pokojowego, został szefem Wydziału Wielkich Mocarstw w Ministerstwie Spraw Zagranicznych, a w 1921 roku mianowany posłem RP w Atenach. Następnie pełnił rolę dyrektora Departamentu Politycznego w MSZ, a w następnym roku został posłem w Rzymie. Po przewrocie majowym w 1926 roku, Zaleski był ministrem spraw zagranicznych do 1932 roku. Na tym stanowisku podpisał wiele ważnych dokumentów, w tym konwencję o niewolnictwie, Pakt Brianda-Kellogga, traktat handlowy z Niemcami i pierwszy pakt o nieagresji z ZSRR. Uczestniczył również w pracach Ligi Narodów, zapewniając Polsce miejsce w jej Radzie oraz zajmując stanowisko jej prezesa. W latach 1928–1935 był senator awansując przez kadencję II oraz III.

Po odejściu z Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Zaleski prowadził działalność jako prezes (szef Rady Nadzorczej) Banku Handlowego w Warszawie aż do 1939 roku. Oprócz tego pełnił funkcje przewodniczącego Polsko-Amerykańskiej Izby Handlowej oraz Polsko-Francuskiego Towarzystwa.

II wojna światowa

W obliczu II wojny światowej, po inwazji Polski przez Wehrmacht i Armię Czerwoną we wrześniu 1939 roku, Zaleski przekroczył granicę polsko-rumuńską i dotarł do Francji. Został ministrem spraw zagranicznych w rządzie gen. Władysława Sikorskiego powołanym 30 września 1939 roku. Z powodu politycznych zawirowań, był proponowany na stanowisko premiera między 18 a 20 lipca 1940 roku, jednak ostatecznie nie zdołał uformować nowego rządu. Po dymisji w lipcu 1941 roku, w proteście przeciwko układowi Sikorski-Majski oraz sposobowi prowadzenia negocjacji, objął stanowisko szefa Kancelarii Cywilnej Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza.

Okres powojenny

W czerwcu 1947 roku, po śmierci Raczkiewicza, Zaleski został prezydentem RP na uchodźstwie. Z powodu wyznaczenia Tomasza Arciszewskiego jako jego następcę, nowa sytuacja wywołała napięcia w polskiej społeczności emigracyjnej. Sprzeciw PPS wobec jego prezydentury doprowadził do dymisji rządu Arciszewskiego. W 1954 roku, po zakończeniu swojej siedmioletniej kadencji, Zaleski postanowił nadal pełnić funkcję prezydenta, mimo braku formalnego umocowania prawnego na mocy konstytucji z 1935 roku. Swą decyzję tłumaczył stanem wyższej konieczności wywołanym skandalem znanym jako afera Bergu, który wciągał wątki związane z opozycją wobec Zaleskiego. Ten konflikt miał wpływ na niepokojącą sytuację polityczną wśród polskich władz na uchodźstwie przez następne lata. W 1954 roku z poparciem Rady Jedności Narodowej powstała Rada Trzech, jako kolegialna głowa państwa, w której skład weszli początkowo Władysław Anders, Tomasz Arciszewski oraz hrabia Edward Raczyński. Po śmierci Arciszewskiego, jego miejsce w Radzie zajął Tadeusz Bór-Komorowski. Zaleski miał wsparcie Stanisława Cat-Mackiewicza do 1956 roku, kiedy to ten powrócił do kraju. 24 lutego 1971 roku, Zaleski wyznaczył Stanisława Ostrowskiego na swojego następcę.

Zmarł 7 kwietnia 1972 roku w Szpitalu Maltańskim w Londynie, mając 89 lat. Po mszy świętej, odprawionej przez bp. Szczepana Wesołego, został pochowany na Cmentarzu Lotników i Spadochroniarzy Polskich w Newark. Po jego śmierci, Rada Trzech została rozwiązana, uznając legalność nominacji Ostrowskiego na prezydenta.

Upamiętnienie

W dniu 9 listopada 1968 roku, IV Rada Rzeczypospolitej Polskiej podjęła jednogłośną decyzję, uznając zasługi prezydenta Augusta Zaleskiego dla ojczyzny. Jego ponad pięćdziesięcioletnia służba została doceniona, co miało szczególne znaczenie dla Polaków na całym świecie.

W 2008 roku, Poczta Polska wydała znaczek pocztowy o nominale 1,45 zł, który był częścią serii „Prezydenci Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie”. Wydano go w nakładzie 600 tysięcy sztuk, co świadczy o uznaniu znaczenia Zaleskiego w historii Polski.

Od grudnia 2015 roku portret Augusta Zaleskiego jest widoczny w eksponowanym miejscu w holu ambasady RP w Londynie, obok portretów innych prezydentów RP na uchodźstwie, co jest symbolem ich obecności w świadomości społecznej.

12 listopada 2022 roku, dzięki inicjatywie premiera Mateusza Morawieckiego, do kraju przywieziono szczątki Augusta Zaleskiego oraz dwóch innych prezydentów RP na uchodźstwie: Władysława Raczkiewicza i Stanisława Ostrowskiego. Tego samego dnia w Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie miały miejsce uroczystości pogrzebowe, w których uczestniczyli prezydent Andrzej Duda oraz premier Morawiecki.

Po ceremonii odbył się pochówek w nowo utworzonym Mauzoleum Prezydentów RP na Uchodźstwie, które stanowi hołd dla ich działalności i pozostawionego dziedzictwa. Wraz z tym mauzoleum, w Świątyni Opatrzności Bożej powstała również Izba Pamięci, dedykowana Prezydentom RP na Uchodźstwie oraz ich znaczącej roli w historii Polski.

Ordery i odznaczenia

August Zaleski, znany z licznych odznaczeń i wyróżnień, posiada bogaty zbiór nagród, które podkreślają jego zasługi.

• Order Orła Białego, przyznany w 1947 roku,
• Wielka Wstęga Orderu Odrodzenia Polski, ustanowiona 11 listopada 1935 roku,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany 2 maja 1923 roku,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 11 listopada 1937 roku,
• Order Zasługi I klasy (Węgry, 1928),
• Order Korony Dębowej I klasy (Luksemburg, 1931),
• Order Zasługi I klasy (Chile, 1931),
• Order Krzyża Orła I klasy (Estonia, 1931),
• Order Chrystusa I klasy (Portugalia, 1931),
• Order Legii Honorowej I i III klasy (Francja),
• Order śś. Maurycego i Łazarza I klasy (Włochy),
• Order Korony Włoch I klasy (Włochy),
• Order Trzech Gwiazd I klasy (Łotwa),
• Order Gwiazdy Polarnej I klasy (Szwecja),
• Order Leopolda I klasy (Belgia),
• Order Karola III I klasy (Hiszpania),
• Order Lwa Białego I klasy (Czechosłowacja),
• Order Świętego Olafa I klasy (Norwegia),
• Order Białej Róży Finlandii I klasy (Finlandia),
• Order Grobu Świętego I klasy (Stolica Apostolska),
• Order Korony Jugosłowiańskiej I klasy (Jugosławia, 1931),
• Order Orła Białego I klasy (Jugosławia),
• Order Gwiazdy Rumunii I i II klasy (Rumunia),
• Wielki Krzyż Magistralny kawalerów maltańskich (1930),
• Order Kłosa Złotego I klasy (Chiny).

---

Oceń: August Zaleski

---