Andrzej Walicki

---

Życiorys

Andrzej Walicki przyszedł na świat jako syn znanego historyka sztuki, Michała Walickiego, oraz pedagog społecznej Anny Chmielewskiej. W 1947 roku rozpoczął naukę w VI Liceum Ogólnokształcącym im. Tadeusza Reytana w Warszawie, gdzie kształtował swoje zainteresowania edukacyjne.

Początkowo studiował na Uniwersytecie Łódzkim, będąc uczniem takich osobistości jak Sergiusz Hessen oraz Tadeusz Kotarbiński. Jego studia z zakresu rusycystyki przypadły na czas stalinizmu, w okresie, gdy instytucje edukacyjne były mocno zaznaczone wpływem sowieckim. Ostatecznie magisterium obronił w 1953 roku na Uniwersytecie Warszawskim. Otrzymana znajomość z Hessenem oraz atmosferę odwilży gomułkowskiej zainspirowały go do badań nad Rosją.

W 1957 roku uzyskał tytuł doktora, a habilitację zrealizował w 1964 roku w Instytucie Filozofii PAN. W 1972 roku otrzymał tytuł profesora, co otworzyło mu nowe możliwości w świecie naukowym. W latach 50. był związany z Uniwersytetem Warszawskim, jednak później przeszedł do pracy w Instytucie Filozofii i Socjologii PAN, gdzie pełnił funkcje adiunkta, docenta (od 1964) oraz profesora (od 1972).

Okres 1981–1986 spędził jako wykładowca w Australijskim Uniwersytecie Narodowym w Canberze. W 1986 roku przeniósł się do Uniwersytetu Notre Dame w USA, gdzie w 1999 roku przeszedł na emeryturę. Jego ścieżka akademicka obejmowała także wizytowanie na Uniwersytecie Stanforda w 1976 roku.

Walicki był autorem licznych prac dotyczących filozofii społeczno-politycznej, które zostały przetłumaczone na wiele języków. Jako badacz myśli rosyjskiej, polskiej filozofii narodowej, historii marksizmu czy myśli liberalnej, jego badania dotyczyły również takich tematów jak totalitaryzm, komunizm, liberalizm, patriotyzm, nacjonalizm oraz mesjanizm. W tekście „Trzy patriotyzmy” wypracował trzy modele patriotyzmu, zakorzenione w polskiej tradycji, które według niego kształtują postawy Polaków.

Był jednym z twórców warszawskiej szkoły historii idei, w której gronie można wymienić m.in. Leszka Kołakowskiego, Bronisława Baczki oraz Jerzego Szackiego. Był aktywnym członkiem Komitetu Nauk Historycznych PAN oraz Towarzystwa Naukowego Warszawskiego.

Andrzej Walicki zmarł w sierpniu 2020 roku, a jego ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu prawosławnym na Woli (sektor 71, nr rzędu 11, nr grobu 8). Osobą bliską mu w życiu prywatnym była jego żona, Joanna Schiller-Walicka.

Wybrane publikacje

Oto wybór prac, które stworzył Andrzej Walicki, znany polski myśliciel, którego twórczość dotyczy szerokiego spektrum tematów związanych z literaturą, filozofią oraz historią Rosji i Polski.

• Osobowość a historia. Studia z dziejów literatury i myśli rosyjskiej, Warszawa 1959,
• W kręgu konserwatywnej utopii. Struktura i przemiany rosyjskiego słowianofilstwa, Warszawa 1964 (wyd. 2, Warszawa 2002),
• Filozofia a mesjanizm. Studia z dziejów filozofii i myśli społeczno-religijnej romantyzmu polskiego, Warszawa 1970,
• Rosyjska filozofia i myśl społeczna. Od Oświecenia do marksizmu, Warszawa 1973 (publikacja ta została wznowiona i znacznie poszerzona: Zarys myśli rosyjskiej. Od Oświecenia do renesansu religijno-filozoficznego, Kraków 2005),
• Między filozofią, religią i polityką. Studia o myśli polskiej epoki romantyzmu, Warszawa 1983,
• Polska, Rosja, marksizm. Studia z dziejów marksizmu i jego recepcji, Warszawa 1983,
• Spotkania z Miłoszem, Londyn 1985 (praca ta weszła w skład książki Zniewolony umysł po latach, Warszawa 1993),
• The controversy over capitalism. Studies in the social philosophy of the Russian populists, 1989,
• Russia, Poland, and universal regeneration. Studies in Russian and Polish thought of the Romantic epoch, 1991,
• Trzy patriotyzmy. Trzy tradycje polskiego patriotyzmu i ich znaczenie współczesne, Warszawa 1991,
• Aleksander Hercen – kwestia polska i geneza pewnych stereotypów, 1991,
• Philosophy and romantic nationalism. The case of Poland, 1994,
• Filozofia prawa rosyjskiego liberalizmu, Warszawa 1995 (oryg. wyd. ang. 1987),
• Marksizm i skok do królestwa wolności. Dzieje komunistycznej utopii, Warszawa 1996 (oryg. wyd. ang. 1995),
• Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955–1959, Kraków 2000,
• Polskie zmagania z wolnością. Widziane z boku, Kraków 2000,
• Idea narodu w polskiej myśli oświeceniowej, Warszawa 2000,
• Rosja, katolicyzm i sprawa polska, Warszawa 2002,
• Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej, Warszawa 2006,
• Z Polski i o Polsce. Korespondencja z lat 2004–2006, Kraków 2007 (współautor: Paweł Kozłowski),
• O inteligencji, liberalizmach i o Rosji, Kraków 2007,
• Naród, nacjonalizm, patriotyzm, Kraków 2009 (prace wybrane, tom 1),
• Filozofia polskiego romantyzmu, Kraków 2009 (prace wybrane, tom 2),
• Idee i ludzie. Próba autobiografii, Warszawa 2010,
• Stanisław Brzozowski and the Polish beginnings of “Western Marxism”, 2010,
• Stanisław Brzozowski – drogi myśli, Kraków 2011 (prace wybrane, tom 3),
• Polska, Rosja, marksizm, Kraków 2011 (prace wybrane, tom 4),
• Od projektu komunistycznego do neoliberalnej utopii, Kraków 2013,
• Spotkania z Isaiahem Berlinem. Dzieje intelektualnej przyjaźni, Warszawa 2014,
• O Rosji inaczej, Warszawa 2019,
• PRL i skok do neoliberalizmu, Warszawa 2021.

Polski dorobek Andrzeja Walickiego odzwierciedla jego różnorodne zainteresowania oraz pasję badawczą, a także głębokie zrozumienie złożonych relacji między Polską a Rosją.

Nagrody i wyróżnienia

W 1998 roku, Andrzej Walicki został uhonorowany Nagrodą im. Eugenia Balzana, co stanowiło wyraz uznania za jego wkład w badania nad dziejami myśli rosyjskiej oraz polskiej. Dwa lata później, w 2001, otrzymał prestiżowy tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, co dodatkowo podkreśliło jego znaczenie w polskiej nauce.

W 2005 roku, za wybitne osiągnięcia oraz zasługi dla polskiej nauki, Walicki został odznaczony przez prezydenta Aleksandra KwaśniewskiegoKrzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski. To wyróżnienie potwierdziło jego znaczącą rolę w rozwoju myśli humanistycznej w Polsce.

Rok 2015 to kolejny ważny moment w jego karierze, gdyż otrzymał Nagrodę Specjalną Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Ponadto, jego publikacja pod tytułem „Rosja, katolicyzm i sprawa Polska” przyniosła mu nominację do Nagrody Literackiej Nike w 2003, gdzie znalazł się w finale, co stanowiło wyjątkowe osiągnięcie i potwierdzenie jego literackiego talentu.

Spuścizna i odbiór

Andrzej Walicki, jako wybitny myśliciel, pozostawił po sobie liczne publikacje, z których większość jest dostępna w całości w serwisie Polona. Jego wkład w dziedzinę filozofii i nauk społecznych jest powszechnie uznawany przez badaczy, zwłaszcza w Rosji. Zarówno filozofowie, jak i socjolodzy, teologowie, literaturoznawcy, politolodzy oraz historycy idei, doceniają jego dorobek.

Walicki jest dziś autorem powszechnie w Rosji znanym i docenianym przez badaczy jego problematyki, przede wszystkim przez filozofów, ale także przez socjologów, teologów, literaturoznawców, politologów, historyków idei. Jego książki są recenzowane, ukazują się artykuły analizujące jego poglądy i ujęcia filozofii rosyjskiej, pojawiają się zapowiedzi poświęconych mu rozpraw doktorskich. Śmierć Walickiego została natychmiast dostrzeżona przez rosyjską prasę i internet, a wraz z nekrologami ukazywały się liczne wspomnienia i podsumowania jego twórczości. W powszechnej tamtejszej ocenie nie sposób już badać w Rosji myśli rosyjskiej bez uwzględnienia ogromnego, wybitnego, właściwie klasycznego dorobku Andrzeja Walickiego.

Wielu autorów, w tym Janusz Dobieszewski, zajmuje się analizą jego wpływu na rosyjską kulturę i intelektualizm, wskazując na istotność jego osiągnięć w kontekście współczesnych badań.

---

Oceń: Andrzej Walicki

---