Stanisław Adamczewski (historyk literatury)

---

Życiorys

Stanisław Adamczewski, znany historyk literatury, był synem Józefa, pedagoga oraz Anny z Kondrackich. Jego edukacja rozpoczęła się w Warszawie, a następnie kontynuował naukę w gimnazjum filologicznym w Płocku, które ukończył w 1903 roku. W 1903 rozpoczął studia medyczne na Uniwersytecie w Dorpacie, lecz zaledwie rok później zrezygnował z tego kierunku. W latach 1905–1907 nauczał w Warszawie, prowadząc prywatne lekcje. Po zdaniu państwowego egzaminu nauczycielskiego, podjął pracę jako nauczyciel języka polskiego w ramach szkół średnich, z których pierwszymi były placówki w Łęczycy (1907–1908) oraz Siedlcach (1908–1909). Następnie uczył w Lublinie (1909–1911).

Debiutował na łamach „Kuriery Lubelskiego” w 1910 roku, publikując szkic dotyczący Znaczenia i przeznaczenia twórczości Wyspiańskiego w codziennym życiu. Lata 1911–1914 spędził na dalszym kształceniu w Zurychu, Paryżu oraz Lwowie. Przez długie lata Adamczewski był nauczycielem gimnazjalnym w prestiżowych warszawskich szkołach, takich jak Gimnazjum Zamoyskiego oraz Gimnazjum im. T. Czackiego. Jego doświadczenia dydaktyczne zaowocowały wydaniem dwóch podręczników, takich jak Zbiór zadań i pytań z literatury polskiej dla uczniów szkoły średniej oraz Sympozjon. Adamczewski wydał również i skomentował dzieła Jana Kochanowskiego, Mikołaja Reja, Wacława Potockiego i Ignacego Krasickiego.

W 1923 roku obronił na Uniwersytecie Warszawskim pracę doktorską zatytułowaną Oblicze poetyckie Bartłomieja Zimorowicza, która została uznana przez literaturoznawców za innowacyjną. Jej wydanie miało miejsce w 1928 roku, w nakładzie Kasy im. Mianowskiego. W 1935 roku przeszedł habilitację na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie złożył pracę na temat pisarstwa Stefana Żeromskiego zatytułowaną Serce nienasycone, opublikowaną jeszcze w 1930 roku. W latach 1935–1939 był docentem na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie prowadził wykłady z historii literatury.

W latach 1937–1939, Adamczewski pełnił także funkcję dyrektora Państwowego Instytutu Sztuki Teatralnej w Warszawie. Był aktywnym współpracownikiem Polskiego Radia, gdzie wygłaszał odczyty oraz felietony poświęcone literaturze, a także recenzował nowości z dziedziny wydawniczej i teatralnej w przyszłości.

W czasie II wojny światowej uczył w tajnych kompletach dla uczniów warszawskich szkół średnich oraz w polonistyce. Pośród jego uczniów znajdowali się tacy pisarze jak Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, a także Tadeusz Borowski i Wacław Bojarski. Jego największy wpływ odczuł młody twórca, Andrzej Trzebiński.

Po zakończeniu wojny przez krótki czas pracował na Uniwersytecie Jagiellońskim, a od 1945 roku był związany z Uniwersytetem Łódzkim, gdzie obdarzono go tytułem profesora oraz kierownictwem Katedry Historii Literatury. Prowadził zajęcia na temat twórczości Mickiewicza, Prusa i Żeromskiego, jak również cykl wykładów dotyczących liryki Norwida. Niestety, w 1950 roku został usunięty z uczelni jako naukowiec burżuazyjny i przeciwnik marksizmu; przestał także posiadać prawo do nauczania oraz pracy zarobkowej.

Adamczewski był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego (od 1936 roku jako członek korespondent, a od 1945 roku jako członek rzeczywisty) oraz członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności od 1946 roku. Jego prace koncentrowały się na literaturze polskiego baroku, pozytywizmu oraz modernizmu, z szczególnym uwzględnieniem twórczości Stefana Żeromskiego. Jego książka Serce nienasycone była pierwszą monografią poświęconą Żeromskiemu i zdobyła nagrodę Komitetu Kasy im. Mianowskiego, stanowiąc podstawę habilitacji autora. Poza tym, był edytorem Dzienników Żeromskiego.

Adamczewski poświęcał się również określaniu metodyki badań literackich, zajmując się analizą życia pisarza, jego twórczości, a także odbioru dzieła literackiego. Rozpoczął badania nad stylem i słownictwem Żeromskiego oraz dziennikiem uczniowskim pisarza, a także podjął prace dotyczące innych autorów, takich jak Prus i Brzozowski.

Jego życie zakończyło się tragicznie; zmarł śmiercią samobójczą w Opaczy. Spoczywa na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 348-2-1,2).

Niektóre prace

Stanisław Adamczewski był wybitnym historykiem literatury, który swoją pracą wzbogacił polskie piśmiennictwo. Oto niektóre z jego najważniejszych publikacji:

• Szlaki historiozofii literackiej. (1913),
• Zbiór zadań i pytań z literatury polskiej dla uczniów szkoły średniej. Cz. 1, Wieki 16 i 17. (Lwów, 1922),
• Oblicze poetyckie Bartłomieja Zimorowicza. (Warszawa, 1928),
• Sympozjon: wybór prozaików polskich wieku 19 i 20. (Lwów, 1926),
• Pojęcie romantyzmu u Stanisława Brzozowskiego. (1929),
• Serce nienasycone: książka o Żeromskim. (Poznań, 1930),
• Stefan Żeromski: zarys biograficzny. (Lwów, 1937; wyd. 2: Łódź, 1947),
• Sztuka pisarska Żeromskiego. (Kraków, 1949); zmieniona wersja pracy Serce nienasycone,
• Etyka pisarska Prusa. (odczyt wygłoszony na inauguracyjnym zebraniu Zjazdu Naukowo-Literackiego im. Bolesława Prusa w Warszawie dnia 29 września 1946 r.) (Łódź, 1947),
• Bajka polska wieku oświecenia w wyborze. (Warszawa, 1947).

Życie prywatne

W 1908 roku Stanisław Adamczewski poślubił Janinę Jankiewicz (1887–1976). Z tego związku przyszło na świat dwoje dzieci. Ich syn, Stanisław Franciszek (1909–1987), zasłynął jako profesor entomologii, znacząco przyczyniając się do rozwoju tej dziedziny nauki. Również ich córka, Jadwiga Adamczewska-Miklaszewska (1915–2008), zdobyła uznanie. Była absolwentką Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie studiowała na Wydziale Malarstwa oraz Wydziale Rzeźby. Jadwiga stała się również projektantką sztuki użytkowej i autorką wielu prac teoretycznych dotyczących wzornictwa przemysłowego.

---

Oceń: Stanisław Adamczewski (historyk literatury)

---