Kazimierz Moszyński (etnograf)

---

Życiorys

Po zakończeniu nauki w warszawskim gimnazjum realnym, Kazimierz Moszyński podjął studia z zakresu biologii w Szwajcarii w latach 1906-1909. Po tragicznej wiadomości o śmierci ojca, przerywa naukę i wraca do Polski. W 1910 roku przyjął się na Akademię Sztuk Pięknych w Krakowie, gdzie rozwijał swoje umiejętności rysunkowe pod okiem Józefa Mehoffera. Zafascynowany duchem Młodej Polski oraz twórczością Stanisława Wyspiańskiego, zamierzał napisać dramat historyczny, osadzony w realiach pogańskiej Słowiańszczyzny w opozycji do chrześcijaństwa. Prowadząc badania nad kulturą wiejską, zyskał świadomość możliwości przywracania historycznych aspektów poprzez prace etnograficzne.

W latach 1912-1917 Moszyński łączył obowiązki nauczyciela domowego, przygotowując młodych ludzi na wiejskich dworach do egzaminów gimnazjalnych, z badaniami terenowymi nad kulturą ludową. W tym samym czasie sam kształcił się w zakresie etnologii, socjologii, językoznawstwa, archeologii i filozofii. Kluczowym momentem tego okresu były pierwsze systematyczne badania etnograficzne, które zrealizował na wschodnim Polesiu, wspierany przez Kasę im. Józefa Mianowskiego. Niestety, jego praca została przerwana przez wybuch I wojny światowej po zaledwie sześciu tygodniach badań.

Po wojnie, w 1918 roku, Moszyński wraca do Warszawy, gdzie rozpoczyna pracę jako wychowawca w internacie, a od 1919 roku pełni funkcję sekretarza w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego. W 1920 roku zdecydował się wstąpić do wojska, gdzie zasłużył na medal – Krzyż Walecznych. 1 września 1922 roku otrzymał posadę starszego asystenta, a w 1924 roku awansował na kierownika Oddziału Etnologii Słowiańskiej w Instytucie Antropologicznym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, co pozwoliło mu na w pełni poświęcić się badaniom naukowym.

Wnioskując o nowy awans, dzięki wsparciu Kazimierza Nitscha i Jana Rozwadowskiego, 1 stycznia 1926 roku został mianowany zastępcą profesora oraz kierownikiem Katedry Etnografii Słowian w Studium Słowiańskim Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1930 roku dorobił się tytułu profesora nadzwyczajnego, a w 1934 roku – profesora zwyczajnego. W latach 1935-1945 mieszkał w Wilnie, gdzie do 1940 roku pełnił funkcję kierownika Katedry Etnologii i Etnografii Uniwersytetu Stefana Batorego. Po wojnie, w maju 1945 roku, powrócił do Krakowa, przejmując kierownictwo Katedry Etnografii Słowian na UJ, gdzie nieprzerwanie pełnił tę funkcję aż do swojej śmierci. Od 1929 roku był redaktorem działu etnograficznego w „Ludzie Słowiańskim”.

W 1952 roku uzyskał tytuł członka tytularnego, a w 1957 roku został przyjęty do Polskiej Akademii Nauk jako członek rzeczywisty. Jego ostatnie dni spędził w Krakowie, gdzie zmarł, a jego ciało złożono w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Bródnowskim w Warszawie (kw. 2C, rząd IV, grób 29-31). Archiwalne materiały Kazimierza Moszyńskiego są przechowywane w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-90.

Praca naukowa

Od 1914 roku Kazimierz Moszyński zainicjował badania etnograficzne na Polesiu. Jego prace zostały jednak wstrzymane z powodu wybuchu wojny, a badania wznowił dopiero w 1922 roku.

Jako pionier wśród polskich naukowców bronił on allochtonicznej teorii pochodzenia Słowian, argumentując, iż w okresie do V wieku zamieszkiwali oni obszar Naddnieprza. Moszyński przywiązywał dużą wagę do wykazania, że ich prakolebka znajdowała się na pograniczu Europy i Azji. Ta koncepcja stała w opozycji do powszechnie akceptowanej wtedy teorii autochtonicznej, według której Słowianie od zarania zasiedlali tereny nadwiślańskie. W efekcie, przez długi czas, jego teorie spotykały się z ostrą krytyką ze strony innych badaczy.

Oprócz tego, Moszyński wprowadził ważną koncepcję, która wskazywała na istnienie północno-wschodniej rubieży etnograficznej. Ta klasyfikacja różnicowała Polskę etnograficznie, dzieląc ją na część północno-wschodnią, określaną jako bardziej archaiczną i powiązaną z Polesiem oraz Białorusią, oraz na część południowo-zachodnią, która była bardziej otwarta na innowacje pochodzące z Zachodu. O przyczynach tego zróżnicowania Moszyński prowadził dyskusję z innym wybitnym etnografem, Janem Czekanowskim.

Wybrane dzieła

Książki

Oto wyjątkowy zbiór dzieł Kazimierza Moszyńskiego, które w znaczący sposób wpłynęły na rozwój etnografii oraz badania kulturowe Słowian.

• Badania nad pochodzeniem i pierwotną kulturą Słowian (1925),
• Polesie Wschodnie (1928),
• Ethnographische Studien in Ostpolen (1929),
• Kultura ludowa Słowian (cz. I., 1929),
• Atlas kultury ludowej w Polsce (z. 1–3 1934–36),
• Pierwotny zasięg języka prasłowiańskiego (1957),
• Człowiek. Wstęp do etnografii powszechnej i etnologii (1958),
• O sposobach badania kultury materialnej Prasłowian (1962).

Artykuły

Wielu istotnych myśli Moszyńskiego można również znaleźć w jego artykułach. Poniżej wymienione prace ukazują jego szeroką wiedzę i zaangażowanie w badania kulturowe:

• 1925 O źródłach magii i religii, „Przegląd Filozoficzny”, t. 28, ss. 239–251,
• 1938 Regionalne zwyczaje doroczne w Polsce, „Kalendarz Ilustrowanego Kuriera Codziennego”, ss. 78–85,
• 1948 Stan i zadania etnografii polskiej, „Lud”, t. 38.

---

Oceń: Kazimierz Moszyński (etnograf)

---