Anna Danuta Szyfer

---

Życiorys

Anna Danuta Szyfer przyszła na świat w rodzinie o intelektualnych tradycjach, która miała swoje korzenie w podwarszawskiej miejscowości Gołąbki. Jej rodzicami byli Wanda (z domu Alwast) i Stefan Szyfer, który sprawował rolę kierownika księgowości. W 1950 roku zdobyła wykształcenie średnie, po czym rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim, wybierając kierunek polonistyki ze specjalizacją w dialektologii.

W trakcie swej edukacji na tym kierunku, uczęszczała na zajęcia prowadzone przez wybitną etnolożkę, prof. Annę Kutrzebę-Pojnarową. W latach 1953–1954 mogła rozwijać swoje zainteresowania podczas seminariów prowadzonych przez prof. Kazimierza Dobrowolskiego w Krakowie. Tematem jej pracy magisterskiej, którą broniła w 1960 roku, były „Słownictwo pasterskie Tatr i Podhala”, a jej promotorami byli uznani profesorowie.

Po zakończeniu studiów, Anna Danuta Szyfer rozpoczęła pracę w Instytucie Historii Kultury Materialnej Polskiej Akademii Nauk. Następnie, zgodnie z nakazem pracy, podjęła zatrudnienie w liceum ogólnokształcącym w Ostrowi Mazowieckiej, gdzie uczyła języka polskiego. W latach 1955–1961 pracowała w Muzeum Kultury i Sztuki Ludowej w Warszawie, co pozwoliło jej na jeszcze głębsze zaangażowanie w badania kulturowe.

Od 1961 do 1967 roku współpracowała z Pracownią Dialektologii Zakładu Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, gdzie zbierała hasła do słownika gwar Warmii i Mazur. W 1967 roku podjęła pracę w Ośrodku Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, a w latach 1970–1980 pełniła zaszczytną funkcję zastępcy dyrektora do spraw naukowych.

W 1968 roku uzyskała stopień doktora nauk humanistycznych w zakresie etnografii, prezentując pracę pod tytułem „Tradycyjna astronomia i meteorologia na Mazurach, Warmii i Kurpiach oraz ich współczesne przeobrażenia”, napisaną pod kierunkiem prof. A. Kutrzeby-Pojnarowej. W 1977 roku, dzięki pracy „Przemiany społeczno-kulturowe na wsi warmińskiej w latach 1945–1970” (Olsztyn 1971), obroniła habilitację na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza.

W 1984 roku, obejmując stanowisko docenta w Instytucie Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, znacząco wpłynęła na rozwój tej dziedziny nauki. Trzy lata później uzyskała tytuł profesora, opierając się na pracy zatytułowanej „Społeczność i kultura małego miasta. Studium na przykładzie Rynu” (Olsztyn 1986). W latach 1984–1998 kierowała Zakładem Etnologii Polski, a w 2002 roku przeszła na zasłużoną emeryturę.

Pomimo przejścia na emeryturę, Anna Szyfer nie przestała być aktywna w nauce, obejmując posady profesora w Instytucie Etnologii i Antropologii Kulturowej na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, a także wykładając w Collegium Da Vinci oraz w Wyższej Szkole Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa w Poznaniu.

Anna Danuta Szyfer zmarła 24 lipca 2018 roku w Olsztynie, gdzie została pochowana w rodzinnej kwaterze na Cmentarzu Prawosławnym w Warszawie, w części katolickiej.

Działalność naukowa

W obszarze zainteresowań badawczych skupiała się na różnorodnych kwestiach społeczno-kulturowych, koncentrując się na fenomenach występujących na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Tematyka jej prac obejmowała między innymi procesy zmiany kulturowej, zachowane elementy folkloru oraz dynamikę tożsamości w regionach przygranicznych. Zajmowała się również aktywnością kulturalną wsi oraz tożsamością mniejszych miejscowości.

Realizując badania terenowe, odwiedziła wiele obszarów, w tym Podhale, Pogórze, Kurpiowszczyznę, Powiśle, Warmii i Mazur, Śląsk Cieszyński oraz Podlasie. Jej współpraca z Polskim Atlasem Etnograficznym świadczy o zaangażowaniu w dokumentowanie lokalnych tradycji.

Na temat swoich badań terenowych, stwierdziła:

„Rozumieć – to dobrze poznać, precyzyjnie zinterpretować i zawsze widzieć problem z pozycji nie tylko badacza, ale i tego, który jest podmiotem naszej rozmowy”

W efektach jej pracy szczególne miejsce zajmowały publikacje poświęcone Warmii, której zgłębianiu poświęciła największą część swojego dorobku. Jednym z kluczowych opracowań była praca dotycząca warmińskiej wsi Woryty, gdzie posiadała swój dom.

Anna Szyfer publikowała w szanowanych czasopismach takich jak: „Rocznik Olsztyński”, „Komunikaty Mazursko-Warmińskie”, „Lud”, „Przegląd Zachodni”. Warto dodać, że współpracowała również z redakcją czasopisma „Słowo na Warmii i Mazurach”, które ukazywało się jako dodatek do „Słowa Powszechnego” w latach 1952-1982.

W 2002 roku z okazji 70-lecia jej działalności naukowej, wydano publikację Szkice etnologiczne dedykowane Profesor Annie Szyfer pod redakcją Andrzeja Brencza, opublikowaną przez Wydawnictwo Poznańskie.

Działalność dydaktyczna

Anna Danuta Szyfer ma na swoim koncie osiem doktorów, 96 magistrantów oraz 26 licencjatów. Przez wiele lat była zaangażowana w prowadzenie zajęć dydaktycznych w zakresie przedmiotów takich jak „Etnografia Polski” oraz „Teorie kultury ludowej”.

Działalność społeczna

Anna Danuta Szyfer była aktywna w życiu społecznym, uczestnicząc w wielu organizacjach, które miały na celu wspieranie rozwoju regionów oraz działalności kulturalnej. Jej zaangażowanie obejmowało członkostwo w licznych stowarzyszeniach i towarzystwach.

Do organizacji, w których lokalna działaczka brała czynny udział, należały:

• Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich,
• Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze,
• Związek Harcerstwa Polskiego,
• Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Poznaniu,
• Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk,
• Komitet Nauk Etnologicznych I Wydziału Nauk Społecznych Polskiej Akademii Nauk,
• Rada Naukowa Instytutu im. Oskara Kolberga w Poznaniu.

Te organizacje stanowiły istotny element jej pracy na rzecz społeczności, w której działała.

Nagrody i wyróżnienia

Osoba, o której mowa, zdobyła liczne wyróżnienia oraz nagrody, co świadczy o jej znaczących osiągnięciach.

• srebrny Krzyż Zasługi,
• złota odznaka honorowa „Zasłużony dla Warmii i Mazur”,
• nagroda im. Oskara Kolberga „za zasługi dla kultury ludowej”, 2016.

Publikacje

Anna Danuta Szyfer, znana badaczka kultury i językoznawstwa, wnosi znaczący wkład w badania nad lokalnymi tradycjami oraz słownictwem regionalnym. Oto wybrane publikacje jej autorstwa:

• Niektóre wnioski z materiałów językowych, Wrocław 1959,
• Materiały do językowego zróżnicowania terenu Kurpiowskiej Puszczy Zielonej, Wrocław – Warszawa 1962,
• Słownictwo pasterskie Tatr i Podhala, Wrocław 1962,
• Z badań nad tradycyjną wiedzą ludową z zakresu astronomii oraz meteorologii na wsi mazurskiej i warmińskiej na przełomie 19 i 20 w., Olsztyn 1962,
• Słownictwo zwierząt w gwarach Mazur i Warmii, Olsztyn 1963,
• Tradycyjne wierzenia i zwyczaje okresu Bożego Narodzenia na Warmii, Olsztyn 1965,
• Zwyczaje, obrzędy i wierzenia Mazurów i Warmiaków, seria: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1968,
• Współczesne przeobrażenia kultury tradycyjnej wsi Mazur i Warmii, Łódź 1968,
• Tradycyjna astronomia i meteorologia ludowa na Mazurach, Warmii i Kurpiach i jej współczesne przeobrażenia, serie: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie nr 27, Olsztyn 1969,
• Relacja z podróży po Mazurach sprzed 100 lat, Olsztyn 1970,
• Badania nad procesami integracji kulturowo-społecznej na Mazurach i Warmii, Wrocław – Poznań 1971,
• Przemiany społeczno-kulturowe na wsi warmińskiej w latach 1945–1970, Olsztyn 1971,
• spo­łecz­ność i kul­tu­ra małego miasta: studium na przykładzie Rynu, seria: Rozprawy i Materiały Ośrodka Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Olsztynie, Olsztyn 1986,
• Warmiacy: studium tożsamości, Poznań 1996,
• Jest taka wieś – typowa czy inna?, Wągrowiec 2000,
• Ludzie pogranicza. Kulturowe uwarunkowania osobowości, Poznań 2005,
• Zapisane w pamięci, seria: Prace Komisji Etnograficznej, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk t. 3, Poznań 2006,
• Aktywność kulturalna wsi polskiej – wczoraj, dzisiaj, jutro, Poznań 2010,
• Kulturowe światy wsi polskiej: eseje, Poznań 2017.

---

Oceń: Anna Danuta Szyfer

---