Ulica Kanonia w Warszawie

---

Historia

Ulica Kanonia posiada bogatą historię, sięgającą czasów XV wieku, kiedy to była terenem cmentarza przykościelnego, znanego jako Farski. Cmentarz ten został zniesiony w 1780 roku i stanowił najstarszą nekropolię Starej Warszawy. Już w roku 1406 znana była nazwa Cmentarz alias Kanonie, co odnosiło się do terenu przekazanego przez Janusza I Starszego w celu budowy domów dla trzynastu kanoników, którzy zostali sprowadzeni do Warszawy po przeniesieniu kapituły z Czerska. Ziemia była podzielona na działki o wymiarach od 6 do 8 m szerokości oraz od 10 do 34 m głębokości.

Na kilku budynkach znajdują się tablice erekcyjne; na przykład, tablica na budynku nr 28 została wystawiona przez kanonika Stanisława Bonieckiego w 1541 roku, a nr 26 przez kanonika Samborskiego w 1521 roku. Teren ten wyłączony był z jurysdykcji miejskiej, przynależąc do jurydyki Dziekana. Działki otaczające cmentarz były wytyczone równolegle do ul. Jezuickiej, co doprowadziło do powstania późniejszych posesji przy tej ulicy oraz do ul. Dawnej.

W latach 60. XVIII wieku usunięto słupy oznaczające granice między terenem miasta a jurydyką Dziekana. Cmentarz zlikwidowano w 1780 roku, a dla jego upamiętnienia postawiono figurę N. M. Panny Niepokalanie Poczętej. Budynki kanoników powstawały początkowo z drewna; murowane zaczęto budować na przełomie XV i XVI wieku. Pożar Starej Warszawy w 1607 roku zniszczył kanonie po stronie północnej, które następnie odbudowano w stylu wczesnobarokowym, natomiast istniejące domy po stronie wschodniej były modernizowane przez całe XVII stulecie.

Od roku 1613 wynajmowano mieszkania w kanoniach krawcom, kupcom oraz służbie, przy czym zdarzali się również duchowni i świeccy o wyższym statusie. Na Kanonii działały szynki, a w kustodii pod nr 6 powstało więzienie dla skazanych przez sądy kościelne, a później prosektorium dla ofiar topielców. Na Kanonię prowadzą dwie białe bramy, ozdobione tynkiem, które są częścią korytarza (określanego również jako galeria lub ganek), łączącego Kolegiatę z Zamkiem Królewskim. Było to przejście królewskie z Zamku do prezbiterium.

W 1704 roku wymieniano dwanaście domów księżych przy Kanonii, z lokatorami, w tym komornikami. W kolejnych latach wzrosła liczba mieszkańców, w tym krawców oraz kościelnych oficjalistów. W 1792 roku zamieszkiwało tu już 160 osób. Kanonicy wynajmowali lokale w przyziemiu na szynki, których było cztery. W latach 1800–1823 trzy kamienice (obecnie z numerami: 6, 7 i 8) zakupione zostały przez Stanisława Staszica dla Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Podczas powstania warszawskiego cała zabudowa ulicy spłonęła. W latach 1958–1960 odbudowano ją, skracając budynki od strony Wisły oraz redesignując ich tylną elewację. W 1959 roku, w trakcie badań archeologicznych kamienicy Kanonia 18, odkryto pozostałości prostokątnej baszty miejskiej, znanej jako brama kanonicza. Mieściła się ona w obrębie murów miejskich, pomiędzy kwadratową wieżą zamku a Wieżą Gnojną.

Budynki przy Kanonii są jedynymi na Starym Mieście, które zachowały układ szczytowy, typowy dla zabudowy północnoeuropejskiej, a w Polsce można go znaleźć w Gdańsku i Toruniu. Na murze krytego ganku przerzuconego nad ulicą Dziekanii przetrwała XVIII-wieczna tabliczka z dawną pisownią nazwy ulicy: KANONIE.

Od 1915 roku budynek pod nr 8 był własnością poety Artura Oppmana, a od 1930 roku reżysera teatralnego Arnolda Szyfmana. W budynku nr 10, na przełomie XVIII i XIX wieku, mieszkał arcybiskup warszawski Jan Paweł Woronicz, natomiast w kamienicy nr 12 mieszkał i zmarł Jan Chrzciciel Albertrandi, jezuita i historyk, dwukrotny prezes Towarzystwa Przyjaciół Nauk.

Najwęższa kamienica w rogu Kanonii, wybudowana znacznie później, bo w XVIII wieku, ma tylko 2 m szerokości. Była to świadoma decyzja mająca na celu oszczędności finansowe, ponieważ przy ustalaniu obciążeń skarbowych brano pod uwagę szerokość fasady wystawionej na główną ulicę. Ten obiekt jest obecnie uważany za najwęższą kamienicę na Starym Mieście, o charakterystycznym klinowym kształcie, ze szeroką fasadą od strony Wisły.

W 1972 roku, na Kanonii, ustawiono dzwon odlany w 1646 roku przez Daniela Tyma, z fundacji Jana Mikołaja Daniłowicza dla Kolegiaty Bożego Ciała w Jarosławiu. Dzwon był wcześniej eksponatem w Muzeum Narodowym w Warszawie. Po jednej stronie dzwonu umieszczono wizerunki Chrystusa, Matki Bożej i Jana Chrzciciela, a po drugiej stronie – postać Chrystusa oraz kartusz z czterema herbami, zawierający informacje o fundatorze, Janie Mikołaju Daniłowiczu. Na dole znajduje się werset z Psalmu 150: „Laudate Eum in cymbalis iubilationis omnis spiritus laudet Dominum” (Chwalcie Go na cymbałach dźwięcznych, wszelki duch niech chwali Pana).

---

Oceń: Ulica Kanonia w Warszawie

---