Jan Chrzciciel Albertrandi

---

Życiorys

Jan Chrzciciel Albertrandi był synem włoskiego malarza Franciszka oraz Marii Antoniny Czechowicz. Swoje dzieciństwo spędził, ucząc się pod okiem jezuitów, którzy dostrzegli jego zdolności akademickie i namówili go do wstąpienia w szeregi zakonne. W wieku dziewiętnastu lat objął stanowisko nauczyciela w kolegium jezuickim w Płońsku, a później kontynuował swoją karierę edukacyjną w Płocku, Nieświeżu oraz Wilnie.

W 1764 roku prymas Władysław Aleksander Łubieński powierzył Albertrandiemu wychowanie swojego wnuka, Feliksa Łubieńskiego. Był człowiekiem obdarzonym umiejętnościami językowymi, a jego poświęcenie dla nauczania sięgało również działalności poza zakonem. W 1765 roku współuczestniczył w założeniu „Monitora”, a w latach 1769–1777 sprawował funkcję redaktora czasopisma „Zabawy Przyjemne i Pożyteczne”. Dodatkowo pracował w Bibliotece Załuskich, a także wielokrotnie podróżował do Włoch.

Albertrandi był także twórcą tzw. Tek Albertrandiego, czyli zbioru wypisów źródłowych dotyczących historii Polski, pochodzących z archiwów Watykanu, Neapolu i Szwecji. W czasie prześladowania Towarzystwa Jezusowego przez Burbonów, gdy zrezygnował z członkostwa zakonnego w 1767 roku, stał się księdzem świeckim. W 1773 roku powrócił do kraju, zyskując zaufanie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, który mianował go lektorem. W latach 1775–1777 brał aktywny udział w pracach Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych, pełnił funkcję bibliotekarza królewskiego, a także był współzałożycielem i pierwszym prezesem Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Warszawie. W 1776 roku, za swoje zasługi, został nobilitowany oraz uzyskał polski indygenat, otrzymując herb własny Albertrandi.

Przez pewien czas pełnił także funkcję proboszcza w parafii św. Katarzyny na Służewie. W 1779 roku został kanonikiem zarówno w Gnieźnie, jak i w Warszawie, a w 1795 roku obejmował stanowisko oficjała i archidiakona warszawskiego. Po upadku powstania kościuszkowskiego wygłaszał na mszach żałobnych za biskupów Józefa Kazimierza Kossakowskiego oraz Ignacego Jakuba Massalskiego kazania, wypełnione ostrawą krytyką skierowaną ku patriotom. Nuncjusz apostolski Laurentius Litta obiecywał zaś uczestnikom tych nabożeństw odpust zupełny.

18 grudnia 1795 roku papież Pius VI powołał go na biskupa pomocniczego diecezji warszawskiej (do 1798 roku w diecezji poznańskiej) oraz biskupa tytularnego Zenopolis. Sakrę biskupią przyjął 26 stycznia 1796 roku. Od roku 1799 pełnił rolę biskupa sufragana warszawskiego, a w 1800 roku był współzałożycielem Towarzystwa Przyjaciół Nauk, pełniąc dwukrotnie w latach 1800–1808 funkcję prezesa. Był również wikariuszem generalnym oraz wizytatorem szkół warszawskich, broniąc seminariów duchownych przed ingerencjami władz pruskich.

Zgodnie z jego życzeniem, po śmierci został pochowany w katakumbach na warszawskim cmentarzu Powązkowskim, bez żadnego inskrypcji na grobie. Jego stryjecznym bratem był nadworny malarz króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – Antoni.

Twórczość

Ważniejsze utwory

W literackim dorobku Jana Chrzciciela Albertrandiego można znaleźć wiele istotnych dzieł, które odzwierciedlają jego bogaty dorobek intelektualny. Wśród nich znajduje się utwór pod tytułem: Felix, faustus, fortunatusque ut dies hic eveniat Illmo Excell. Dno Jos. Andr. Comiti in Załuskie Załuski…, anonimowo wydany w 1762 roku, którego wydanie nie jest dokładnie określone. Kolejnym ważnym dziełem jest Refertissimam beatitatis diem qua – Celsiss. S. R. J. Princeps Josephus Jabłonowski…, również wydany anonimowo w 1762 roku, dotyczący obchodów i celebracji na Uniwersytecie Warszawskim.

Nie sposób pominąć kolejnego utworu, czyli Ad Celsissimum Principem Stanislaum Lubomirium…, który ukazał się w latach 1766-1767 w łacinie, francuskim i polskim. Warto również wspomnieć o pracy Dactyliothecae…, dotyczącej gemm króla Stanisława Augusta, która została ogłoszona w 1902 roku z autografu Biblioteki Fundacji W. Baworowskiego w Lwowie.

W dziełach Albertrandiego znajdziemy także Uwagi nad wolnością drukowania i sprzedaży ksiąg publicznej z 1792 roku, której datowanie oparte jest na anonsach z Gazety Warszawskiej. Interesującym zapisem jest także inwentarz Archiwum de Vaesovie, który powstawał między 1794 a 1795 rokiem i niestety zaginął w czasie działań wojennych.

Albertrandi stworzył ponadto Opisy medalów królów polskich wraz z wykładem okoliczności, które stały się powodem ich wybicia oraz nieukończony katalog Stanislai Augusti Regis nummi Regni Poloniae. Jego prace nie ograniczały się zaledwie do opisów numizmatycznych, ale obejmowały również dzieła takie jak Katechizm mniejszy i większy, który pierwszy raz ogłoszono w Wilnie w 1817 roku oraz inne ważne publikacje, które odzwierciedlają jego wpływ na polską literaturę i kulturę.

Przekłady

Jan Chrzciciel Albertrandi był również znakomitym tłumaczem, a jego prace przekładowe mają istotne znaczenie w polskiej literaturze. Na szczególną uwagę zasługuje Dzieje Królestwa Polskiego krótko lat porządkiem opisane, które w 1766 roku przetłumaczył z języka francuskiego. Wydanie to zostało następnie rozszerzone w 1846 roku, kiedy ukazały się dwa tomy. Warto również wspomnieć o przekładzie dzieła Dzieje rzeczypospolitej rzymskiej, które z francuskiego na polski przełożył w 1768 roku.

Innym znaczącym przekładem Albertrandiego była wersja książki Przypadki Robinsona Kruzoe, która z angielskiego języka na francuski została przełożona przed jej publikacją w polskim wydaniu. Jego wkład w przekłady literackie był także obecny w manuskryptach M. Sarbiewskiego oraz licznych publikacjach czasopism gromadzących jego tłumaczenia i przemyślenia.

Prace edytorskie i redakcyjne

Albertrandi był zaangażowany w wiele przedsięwzięć edytorskich, co świadczy o jego szerokich horyzontach intelektualnych. Uczestniczył w redakcji Wybór Ekonomicznych Wiadomości z Ksiąg Najprzedniejszych Zagranicznych, wydanym w 1770 roku. W tym samym roku redagował także czasopismo Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, które miało duży wpływ na rozwój literatury i edukacji. W jego dorobku odnajdujemy również Zbiór Wiadomości Gospodarskich z 1770 roku, który stanowił ważny głos w dyskusjach ekonomicznych tamtego okresu.

Warto także zwrócić uwagę na prace związane z publikacjami G. F. Commendoniego oraz jego wkład w redakcyjne zbiory dotyczące relacji nuncjuszów apostolskich i listów Kromera. To wszystko pokazuje, że Albertrandi był nie tylko pisarzem, ale również pasjonatem nauki i kultury, któremu zależało na zachowaniu dziedzictwa intelektualnego swojego czasu.

Listy i materiały

Wydobycie korespondencji Albertrandiego ukazuje jego współczesne relacje oraz znaczenie, jakie miał w życiu literackim. W rękopisie znajdują się Listy do J. A. Załuskiego z roku 1763, które są przechowywane w Bibliotece Narodowej. Kolejnym interesującym dokumentem są Listy do Stanisława Augusta z 25 października 1783, przechowywane w Autografie Biblioteki PAN Kraków.

W dokumentach ukazuje się również korespondencja z P. Kicińskim oraz wykopania listów, które naświetlają jego życie osobiste oraz zainteresowania. Albertrandi zostawił po sobie bogaty zbiór listów, które są dowodem jego twórczości oraz relacji z osobistościami tamtego okresu, a część z nich została opublikowana, co przyczynia się do dalszego poznania jego działalności.

Jego spuścizna rękopiśmienna zachowała się w wielu bibliotekach krajowych, co dowodzi jego znaczenia w historii polskiej literatury oraz kultury.

Literatura uzupełniająca

W literaturze dotyczącej Jana Chrzciciela Albertrandiego należy odwołać się do ważnego źródła biograficznego, jakim jest praca Chodynickiego K., zawarta w Polskim Słowniku Biograficznym. Publikacja ta ukazała się w tomie 1, wydanym przez Polską Akademię Umiejętności oraz Księgarniach Gebethnera i Wolffa w Krakowie w 1935 roku. Warto zaznaczyć, że istnieje również jej reprint, który został wydany przez Zakład Narodowy im. Ossolińskich w Krakowie w 1989 roku. Wspomniana publikacja znajduje się na stronach 45–46. Całość jest objęta numerem ISBN 83-04-03484-0.

---

Oceń: Jan Chrzciciel Albertrandi

---