Fort IX Twierdzy Warszawa


Fort IX, znany także jako fort „Czerniaków”, a od 1938 roku oficjalnie jako fort Dąbrowskiego, jest jednym z kluczowych elementów pierścienia zewnętrznego Twierdzy Warszawa. Wybudowany w latach 80. XIX wieku, fort ten odgrywa istotną rolę w historii obronnej stolicy Polski.

Znajduje się on na Sadybie, która jest częścią warszawskiej dzielnicy Mokotów. Intrygującym aspektem jego lokalizacji jest fakt, że przez jego teren przebiega ulica Powsińska, co nadaje fortowi unikalny kontekst osiedlowy i dostępność dla zwiedzających.

Historia

Fort IX, wzniesiony w latach 1883–1887, to interesujący przykład architektury militarnej. Został zaprojektowany w kształcie zbliżonym do pięciokąta, gdzie dominują ceglaste schrony zarówno w charakterze koszarowym, jak i bojowym. Jego lokalizacja na podmokłym terenie skutkowała powstaniem otaczającej go fosy.

Decyzja o likwidacji fortu podjęta w 1909 roku spowodowała, że w 1913 roku większość obiektów bojowych została zniszczona, jednak ostały się koszary zachowujące łamany narys i układ ziemny. Od 1924 roku na terenach esplanady, wzdłuż wewnętrznej strony ulicy Okrężnej, zmaterializowało się osiedle Sadyba Oficerska, przeznaczone dla oficerów Wojska Polskiego. Przez wiele lat znajdowało się tam kilkadziesiąt willi, częściowo zgodnych z duchem architektury z tego okresu.

W roku 1935 przez teren fortu poprowadzono ulicę Powsińską, która dwukrotnie przecinała fosę, pokonując ją mostami. Natomiast w 1936 roku, we wschodniej części fortu odciętej nową arterią, wyburzono fortowe zabudowania, tworząc park publiczny. Co więcej, zrezygnowano z planowanego połączenia zachodniej części fortu poprzez nową ulicę Klarysewską, która miała łączyć północną i południową stronę.

Podczas wrześniowej obrony Warszawy w 1939 roku, fort stał się świadkiem heroicznej walki polskich żołnierzy, w tym olimpijczyka Janusza Kusocińskiego. Niestety, 26 września fort został zdobyty przez niemieckie wojska. Ranny 25 września, Kusociński jest upamiętniony głazem z tablicą, odsłoniętą w 1989 roku. Historię tych wydarzeń opisał Maciej Piekarski w swojej książce pt. „Samotna placówka”.

Fort odegrał również istotną rolę w powstaniu warszawskim w 1944 roku. Po opuszczeniu go przez Niemców 7 sierpnia, został zajęty przez powstańców z batalionu „Oaza” z 5. Rejonu V Obwodu Mokotów, pod dowództwem Czesława Szczubełka. Niestety, 1 września 1944 roku Sadyba została zaatakowana przez liczne siły niemieckie. Około godziny 11. fort został zbombardowany przez Luftwaffe, co doprowadziło do śmierci Czesława Szczubełka oraz 24 powstańców.

Po zakończeniu II wojny światowej, wschodnia część fortu została przekształcona w park, któremu Rada Dzielnicy-Gminy Warszawa-Mokotów nadała nazwę Park imienia Czesława Szczubełka dnia 16 lipca 1993 roku. Zachodnia część fortu pozostała pod kontrolą wojskową aż do 1990 roku. W latach 90. XX wieku utworzono tam magazyn sprzętu dla Muzeum Wojska Polskiego. Następnie, pod koniec lat 90., otwarte zostały dwa oddziały muzeum: Muzeum Polskiej Techniki Wojskowej oraz Muzeum Katyńskie, które działało do 2009 roku. W związku z przeniesieniem Muzeum Wojska Polskiego na teren Cytadeli, przyszłość fortu pozostaje obecnie niepewna.

Fort IX został oficjalnie wpisany do rejestru zabytków w 1973 roku, pod nazwą fort „Czerniaków”.

Przypisy

  1. 1883-1920: Dociera cywilizacja. Miasto Ogród Sadyba [online], miasto-ogrod-sadyba.pl, 18.03.2019 r. [dostęp 10.04.2024 r.]
  2. Założyciele Sadyby Oficerskiej. Miasto Ogród Sadyba [online], miasto-ogrod-sadyba.pl, 18.03.2019 r. [dostęp 10.04.2024 r.]
  3. Stan dojrzałości. Miasto Ogród Sadyba [online], miasto-ogrod-sadyba.pl, 18.03.2019 r. [dostęp 10.04.2024 r.]
  4. Wykaz zabytków nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków - stan na 30 czerwca 2021 r. Woj. mazowieckie (Warszawa) [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, s. 3 [dostęp 18.07.2021 r.]
  5. LechL. Królikowski, Twierdza Warszawa, Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2002, s. 237–238, ISBN 83-11-09356-3.
  6. Lesław M.L.M. Bartelski, Mokotów. Warszawskie Termopile 1944, Warszawa: Fundacja „Warszawa Walczy 1939–1945“, 2004, s. 182–183, ISBN 83-11-09806-9.
  7. StanisławS. Ciepłowski, Wpisane w kamień i spiż. Inskrypcje pamiątkowe w Warszawie XVII–XX w., Warszawa: Argraf, 2004, s. 230–221, ISBN 83-912463-4-5.
  8. WładysławW. Bartoszewski, BogdanB. Brzeziński, LeszekL. Moczulski, Kronika wydarzeń w Warszawie 1939–1949, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 25.
  9. Juliusz A.J.A. Chrościcki, AndrzejA. Rottermund, Atlas architektury Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1977, s. 183.
  10. Encyklopedia Warszawy, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 187, ISBN 83-01-08836-2.
  11. Uchwała Nr 399 Rady Dzielnicy-Gminy Warszawa-Mokotów z dnia 16.07.1993 r. w sprawie nadania nazwy parku.

Oceń: Fort IX Twierdzy Warszawa

Średnia ocena:4.65 Liczba ocen:11