Janusz Tadeusz Kusociński, powszechnie nazywany po prostu Kusym, to postać, która na zawsze wpisała się w historię polskiego sportu. Urodził się 15 stycznia 1907 roku w Warszawie, a jego życie zakończyło się w tragicznych okolicznościach 21 czerwca 1940 roku w Palmirach.
Kusociński był nie tylko znakomitym sportowcem, ale przede wszystkim złotym medalistą olimpijskim, który zdobył wyróżnienie w biegu na 10 000 metrów podczas igrzysk w Los Angeles. Dodatkowo, zdobył również srebrny medal na pierwszych mistrzostwach Europy w biegu na dystansie 5000 metrów. Jego osiągnięcia obejmują także tytuły mistrza Polski oraz liczne rekordy w biegach zarówno średnich, jak i długich.
W obliczu wyzwań, które niosła ze sobą II wojna światowa, Kusociński nie pozostał obojętny. Brał aktywny udział w obronie Warszawy, a także zaangażował się w działalność konspiracyjną, walcząc o niepodległość swojego kraju podczas okupacji niemieckiej. Niestety, jego życie zakończyło się tragicznie, gdy został zamordowany w Palmirach, co pozostawiło niezatarty ślad w pamięci wielu Polaków.
Życiorys
Janusz Kusociński spędził swoje dzieciństwo w Ołtarzewie. Jego ojciec, Klemens, był urzędnikiem kolejowym i prowadził małe gospodarstwo rolne. Miał dwóch braci oraz trzy siostry. Najstarszy z braci, Zygmunt (ur. 1894), zginął podczas I wojny światowej, prawdopodobnie we Francji. Inny z braci, Tadeusz (ur. 1900), tragicznie stracił życie podczas wojny polsko-bolszewickiej pod Zamościem w roku 1920. Najmłodsza i najukochańsza siostra Janusza, także tragicznie odeszła w 1929 roku, co głęboko go dotknęło. Jego najstarsza siostra oraz matka przeżyły wojnę, jednak matka zmarła krótko po jej zakończeniu.
Swoją przygodę ze sportem rozpoczął amatorsko w 1925 roku, początkowo jako piłkarz, a następnie jako biegacz w Robotniczym Klubie Sportowym Sarmata z siedzibą w Warszawie. W 1928 roku ukończył Warszawską Szkołę Ogrodniczą, mającą siedzibę przy ul. Wspólnej. W 1931 roku otrzymał tytuł najlepszego sportowca roku przyznawany przez „Przegląd Sportowy”. Po pewnym czasie, zdając eksternistycznie maturę, w 1937 roku uzyskał świadectwo dojrzałości. Rok później uzyskał dyplom absolwenta CIWF w Warszawie. Po ukończeniu studiów pracował jako nauczyciel wychowania fizycznego, dziennikarz oraz trener. Był również redaktorem naczelnym „Kuriera Sportowego”.
II wojna światowa
Janusz, jako ochotnik, zgłosił się do wojska w kampanii wrześniowej. Został wcielony do kompanii karabinów maszynowych II batalionu 360 Pułku Piechoty, gdzie z odwagą walczył w obronie Warszawy. Dwa razy odniósł rany, w tym 25 września w obronie Fortu Czerniaków na Powsińskiej. Został odznaczony Krzyżem Walecznych na podstawie rozkazu gen. Juliusza Rómmla 28 września 1939 roku.
Podczas okupacji Janusz pracował jako kelner w barze „Pod Kogutem”, zlokalizowanym przy ul. Jasnej, znanym jako Gospoda Sportowców. Tam zaangażował się w działalność niepodległościową, dostarczając gościom tajną prasę podziemną. Zamierzał również zorganizować wśród sportowców komórkę Związku Walki Zbrojnej.
Był członkiem podziemnej Organizacji Wojskowej „Wilki” i działał pod pseudonimem Prawdzic. Niestety, po dekonspiracji 26 marca 1940 roku został aresztowany przez Gestapo w bramie swojego domu przy ul. Noakowskiego 16. Początkowo uwięziono go w więzieniu mokotowskim, a następnie przewieziono do siedziby Gestapo przy al. Szucha 25, gdzie był torturowany w celu wymuszenia zeznań.
W dniach 20–21 czerwca 1940 roku został przewieziony transportem z Pawiaka do Palmir, gdzie w Puszczy Kampinoskiej został rozstrzelany przez Niemców. Akcja ta była częścią operacji AB, mającej na celu eksterminację polskiej inteligencji. Jego grób, zlokalizowany w II kwaterze (mogiła XVII), został odszukany przez siostrę w październiku 1947 roku, po odszukaniu figurki św. Antoniego oraz grzebienia, który otrzymał od niej. Wraz z Kusocińskim zginęli również m.in. Maciej Rataj, marszałek Sejmu w II Rzeczypospolitej, Tomasz Stankiewicz, wicemistrz olimpijski w kolarstwie, oraz Mieczysław Niedziałkowski, członek Komitetu Obywatelskiego przy Dowództwie Obrony Warszawy.
Kariera sportowa
Janusz Kusociński, jako talentowany sportowiec, w młodości szczególnie upodobał sobie grę w palanta, bardzo popularną dyscyplinę w Polsce. Jednak z biegiem czasu, jego zainteresowania skierowały się w stronę piłki nożnej. Z pełnym zaangażowaniem próbował swoich sił w różnych amatorskich drużynach, a w końcu związał się z Robotniczym Klubem Sportowym Sarmata, gdzie występował na pozycji napastnika. Niestety, drużyna, w której grał, nie odnosiła znaczących sukcesów, co skłoniło Kusocińskiego do przemyślenia dalszej kariery piłkarskiej.
Momentem przełomowym w jego życiu sportowym był rok 1925, kiedy na zawodach z okazji święta robotniczego, nastąpił brak jednego zawodnika w sztafecie. Kusociński, zaproszony do wzięcia udziału w tym wydarzeniu, zgodził się, co zakończyło się triumfem jego drużyny.
W 1926 roku rozpoczął treningi biegowe w klubie Sarmata, koncentrując się na dystansach 800 i 1500 metrów. W krótkim czasie stał się wielokrotnym mistrzem oraz rekordzistą Polski w konkurencjach biegów średnich i długodystansowych. Kusociński był pomysłodawcą własnej metody interwałowego treningu długodystansowego, a jego pierwszym trenerem był Estończyk Aleksander Klumberg. Połączenie intensywnego treningu prowadzonego przez Klumberga oraz determinacji Kusocińskiego przyniosło znakomite rezultaty. W 1928 roku zdobył tytuł mistrza Polski.
W 1929 roku, Kusociński przeszedł do klubu KS „Warszawianka”, z którym współpracował aż do 1939 roku. W 1931 roku uhonorowano go Wielką Honorową Nagrodą Sportową. Obok Stanisławy Walasiewiczówny, Kusociński stał się jedną z najbardziej rozpoznawalnych postaci sportowych w Polsce w okresie międzywojennym.
Sportowiec aktywnie uczestniczył w zawodach aż do wybuchu II wojny światowej w 1939 roku. Jego największym rywalem w kraju był Józef Noji. Wśród pierwszych zawodów międzynarodowych, w których brał udział, były Igrzyska Robotnicze w Pradze w 1927 roku, gdzie startował z numerem 199.
Jego największym osiągnięciem sportowym była zdobycie złotego medalu na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w Los Angeles w 1932 roku. W trakcie biegu na 10 000 metrów, Kusociński pokonał czołowych biegaczy światowych, w tym Finów Lauriego Virtanena oraz Volmari Iso-Hollo. Oto niektóre z jego niezwykłych osiągnięć sportowych:
- złoty medal w biegu na 10 000 m na Letnich Igrzyskach Olimpijskich w 1932 roku w Los Angeles (31 lipca 1932 z czasem 30:11,4),
- rekordy świata w zawodach:
- – w Antwerpii na 3000 m (19 czerwca 1932 z czasem 8:18,8),
- – na 4 mile (30 czerwca 1932, 19:02,6),
- 2. miejsce w biegu na 5000 m na Mistrzostwach Europy (1934 z czasem 14:41,2),
- 5. miejsce w biegu na 1500 m na Mistrzostwach Europy w 1934 roku,
- 25 rekordów Polski na różnych dystansach,
- 1. miejsce w biegu na 1500 m na Mistrzostwach Polski w latach 1930 i 1931,
- 1. miejsce w biegu na 5000 m na Mistrzostwach Polski w latach 1928, 1930 i 1931,
- 1. miejsce w biegu na 10 000 m na Mistrzostwach Polski w 1939 roku,
- 1. miejsce w biegu na 800 m na Mistrzostwach Polski w 1932 roku,
- 1. miejsce w biegach przełajowych w latach 1928, 1930 i 1931,
- 1. miejsce w biegu na 3 mile podczas Mistrzostw Wielkiej Brytanii w 1934 roku.
Ordery i odznaczenia
Janusz Kusociński, wybitny sportowiec, został uhonorowany wieloma odznaczeniami za swoje osiągnięcia w dziedzinie sportu oraz w uznaniu jego walki o niepodległość. Oto lista jego zaszczytów:
- Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 12 sierpnia 2009),
- Krzyż Walecznych (28 września 1939),
- Złoty Krzyż Zasługi (8 września 1932),
- Srebrny Krzyż Zasługi (19 marca 1931).
Upamiętnienie
Na jego cześć już od 1954 roku realizowane są międzynarodowe zawody pod nazwą Memoriał Janusza Kusocińskiego. W Ożarowie Mazowieckim postawiono pomnik sportowca w pobliżu miejskiej pływalni, a także tablicę pamiątkową, która znajduje się na rogu ulic Tadeusza Kościuszki oraz Poznańskiej, w miejscu, gdzie kiedyś stał dom jego rodziców.
Służby publiczne oraz instytucje w wielu miastach Polski postanowiły uhonorować Janusza Kusocińskiego, nadając jego imię ulicom w takich miejscowościach jak Jaworzno, Warszawa, Warka, Łódź, Gdańsk, Tczew, Gliwice, Dąbrowa Górnicza, Szczecin, Kielce, Mielec, Ostrów Wielkopolski, Radom, Świdnik, Włoszczowa, czy Kutno, a także wielu innych miastach. W Dolsku, w Wielkopolsce, z kolei można zobaczyć pomnik, który upamiętnia jego osiągnięcia jako lekkoatlety.
Wśród placówek edukacyjnych, które noszą imię Janusza, znajdują się: IV Liceum Ogólnokształcące z oddziałami sportowymi w Wałbrzychu, LIX Liceum Ogólnokształcące Mistrzostwa Sportowego w Warszawie, Szkoła Podstawowa w Bożympolu Wielkim oraz wiele innych, włącznie z Zespołem Szkół Sportowych i Ogólnokształcących w Gdańsku.
Pomnik lekkoatlety, a także nazwa jednostek edukacyjnych ciągle rosną, co dowodzi jego wielkiego oddziaływania na kulturę sportową w Polsce. Jego imię nosi również stadion miejski w Gostyninie, a także Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji w Ostrzeszowie. Ulice w takich miastach jak Piaseczno, Włoszczowa, Łódź, Lębork i inne zostały nazwane jego imieniem.
Na międzynarodowej arenie sportowej, jedna z dróg w Monachium z dumą nosi nazwę poświęconą Januszowi Kusocińskiemu (Kusocinskidamm). Natomiast statek PŻM, nazwany „Janusz Kusociński”, dodatkowo upamiętnia jego osiągnięcia.
W stolicy, Tablica pamiątkowa przy Forcie Czerniaków na ulicy Powsińskiej 13 przypomina o miejscu, w którym Janusz został ranny podczas obrony Warszawy w 1939 roku.
W Ołtarzewie, gdzie mieszkał w latach 1907 – 1930, na skrzyżowaniu ulic Kościuszki i Poznańskiej, obok drogi na Poznań, stoi kamień z tablicą ku jego pamięci. Historię wojennych losów Janusza Kusocińskiego przybliża film Ostatnie okrążenie z 1977 roku.
W 2000 roku, w ramach pierwszej edycji Alei Gwiazd Sportu we Władysławowie, odsłonięto specjalną gwiazdę ku jego pamięci. Jego imię możemy spotkać także w jednym z parków w Olsztynie.
W Szczecinie, Międzyszkolny Klub Sportowy „Kusy” (pseudonim lekkoatlety) oferuje zajęcia z takich dyscyplin jak koszykówka, piłka ręczna, szermierka, lekkoatletyka oraz gimnastyka sportowa i artystyczna. Siedziba klubu zlokalizowana jest u zbiegu ulic Narutowicza i Kusocińskiego. Ostatnio, 20 maja 2022 roku, Janusz Kusociński został patronem Szkoły Podstawowej w Słodkowie, znajdującej się w gminie Turek, w województwie wielkopolskim.
Pozostali ludzie w kategorii "Sport i rekreacja":
Ryszard Skurzyński | Stanisław Terlecki | Henryk Emchowicz | Mateusz Cichocki | Paulina Boenisz | Janusz Ślązak | Patryk Łagowski | Krzysztof Jasiński (futsalista) | Marianna Korolewska | Cezary Trybański | Krzysztof Wiłkomirski | Waldemar Merk | Bohdan Bułakowski | Aleksandra Rosolska | Grzegorz Ciastek | Jerzy Pawłowski (szermierz) | Stanisław Rola | Krzysztof Etmanowicz | Andrzej Filipowicz | Alfred SzperlingOceń: Janusz Kusociński