Wanda Szmielew

---

Życiorys

Wanda Szmielew urodziła się 5 kwietnia 1918 roku w Warszawie, w rodzinie Dawida Montlaka oraz Bronisławy z Badrachów. Po ukończeniu II Miejskiego Gimnazjum Żeńskiego im. J. Kochanowskiego w Warszawie w 1935 roku, rozpoczęła swoje studia na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pod jej kierunkiem nauczał Adolf Lindenbaum. W 1937 roku zawarła związek małżeński z Borysem Szmielewem.

W 1938 roku, nieco wcześniej niż planowano, napisała swoją pierwszą pracę pt. On Choices from Finite Sets, która została opublikowana dopiero w 1947 roku w „Fundamenta Mathematicae”. W latach 1940-1941 używała pseudonimu Wanda Gawrońska, a w okresie 1941-1945 – Wanda Kowalska. Z powodu wybuchu II wojny światowej musiała przerwać studia, podejmując pracę jako mierniczy, a także angażując się w tajne nauczanie.

Po zakończeniu wojny wznowiła studia na Wydziale Matematyki na Uniwersytecie Łódzkim. Do roku 1947 zajmowała stanowisko asystenta zarówno na Uniwersytecie Łódzkim, jak i na Politechnice Łódzkiej. Uczestniczyła w działalności akademickiej, a w 1947 roku uzyskała tytuł magistra z pracą O zupełności teorii grup abelowych bez elementów cyklicznych. W 1948 roku przystąpiła do Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR), a przez następne dwa lata pełniła rolę asystenta na Uniwersytecie Warszawskim.

W 1949 roku Szmielew wyjechała do Stanów Zjednoczonych, gdzie przez rok wykładała na Uniwersytecie Kalifornijskim w Berkeley. W tym okresie była studentką Alfreda Tarskiego, z którym współpracowała przy swoich badaniach, a efekt jej pracy w postaci dysertacji doktorskiej, Arithmetical properties of abelian group, został obroniony w 1950 roku. Ta praca została odznaczona Nagrodą Ministra Szkolnictwa Wyższego w 1956 roku. W sumie do 1967 roku odwiedzała Berkeley cztery razy, prowadząc wykłady i badania.

W 1954 roku Wanda Szmielew objęła stanowisko docenta w Katedrze Geometrii na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. W 1958 roku uruchomiła seminarium badawcze, które stało się znane jako centrum warszawskiej szkoły podstaw geometrii Szmielew. W latach 1958-1962 pracowała w Instytucie Matematycznym PAN jako docent, a jednocześnie była prezesem Oddziału Warszawskiego Polskiego Towarzystwa Matematycznego (PTM) w latach 1959-1961. W 1959 roku wystąpiła z PZPR.

Za swoje osiągnięcia naukowe otrzymała nagrodę Wydziału III PAN w 1960 roku oraz została laureatką Konkursu PTM im. Banacha, Janiszewskiego, Mazurkiewicza, Sierpińskiego, Ważewskiego i Zaremby w 1962 roku, zdobywając nagrodę im. Stefana Mazurkiewicza. W latach 1963-1964 pełniła funkcję kierownika Katedry Geometrii na Wydziale Matematyki i Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego w zastępstwie Karola Borsuka, a w 1967 roku uzyskała stanowisko profesora nadzwyczajnego.

W 1968 roku założyła Zespół Podstaw Geometrii, który później przekształcono w Zakład Matematyki Elementarnej i Podstaw Geometrii. Kierowała nim do końca swojego życia. W 1972 roku przyjęła zaproszenie na Uniwersytet Humboldtów w Berlinie. W latach 1970-1974 koncentrowała się na badaniach dotyczących podstaw geometrii euklidesowej, korzystając z systemu aksjomatyki Szmielew-Tarskiego, będącego unowocześnioną wersją aksjomatyki Tarskiego.

Wanda Szmielew zmarła 27 sierpnia 1976 roku w Warszawie na skutek choroby nowotworowej, a jej ostatnie miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu parafialnym w Kołbieli.

Dorobek naukowy

W pracach naukowych Wandy Szmielew znajduje się około 30 publikacji dotyczących podstaw matematyki, algebry, geometrii oraz teorii mnogości. Szczególną uwagę zwraca jej praca doktorska, w której udowodniła, że teoria pierwszego rzędu grup abelowych jest rozstrzygalna, w przeciwieństwie do grup nieabelowych. Ponadto, odkryła algebraiczny odpowiednik aksjomatu Pascha, co zaowocowało powstaniem geometrii bez-Paschowej.

Opracowana przez Szmielew aksjomatyka znana jako aksjomatykę Szmielew-Tarskiego zrewolucjonizowała sposób opisywania geometrii, dzięki czemu mogła być analizowana przy użyciu języka algebry ogólnej. Koncepcja ta, choć złożona, przyczyniła się do rozwiązania wielu zaległych problemów w geometrii euklidesowej. Mimo tego, autorka nie uważała jej za wystarczająco prostą i spędziła ostatnie lata swojego życia na rozwijaniu nowej wizji geometrii, tym razem opartej na geometrze afinicznej. Niektóre z jej dzieł ukazały się dopiero po jej śmierci.

• KarolK. Borsuk, WandaW. Szmielew, On Choices from Finite Sets, „Fundamenta Mathematicae” (34), 1947, s. 75–80, DOI: 10.4064/fm-34-1-75-80, ISSN 0016-2736, OCLC 7127286972.
• WandaW. Szmielew, Decision Problem in Group Theory, „Proceedings of the Tenth International Congress of Philosophy”, 2, Amsterdam: North-Holland Publishing Co., 1949, s. 763–766, DOI: 10.5840/wcp1019492212.
• WandaW. Szmielew, Arithmetical Classes and Types of Abelian Groups, „Bulletin of the American Mathematical Society”, 55, 1949, s. 65.
• AlfredA. Tarski, WandaW. Szmielew, Theorems common to all complete and axiomatizable theories, „Bulletin of the American Mathematical Society”, 55, 1949, s. 1075.
• WandaW. Szmielew, Arithmetical properties of Abelian groups, Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley 1950, OCLC 29504613. Brak numerów stron w książce.
• AlfredA. Tarski, WandaW. Szmielew, Mutual interpretability of some essentially undecidable theorems, „Proceedings of the International Congress of Mathematicians”, 1, Cambridge: American Mathematical Society, 1950, s. 734.
• WandaW. Szmielew, Elementary properties of abelian groups, „Fundamenta Mathematicae” (41), 1955, s. 203–271, DOI: 10.4064/fm-41-2-203-271, ISSN 0016-2736.
• WandaW. Szmielew, Some Metamathematical Problems Concerning Elementary Hyperbolic Geometry, „Studies in Logic and the Foundations of Mathematics”, 27, Warszawa/Berkeley: Uniwersytet Warszawski/Uniwersytet Kalifornijski w Berkeley, 1959, s. 30–52, DOI: 10.1016/S0049-237X(09)70018-7, ISBN 978-0-444-53392-0, ISSN 0049-237X, OCLC 7327206402.
• WandaW. Szmielew, Absolute calculus of segments and its metamathematical implications, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences: Série des sciences mathématiques, astronomiques et physiques”, 7 (4), 1959, s. 213–220, DOI: 10.2307/2964150, JSTOR: 2964150.
• KarolK. Borsuk, WandaW. Szmielew, Foundations of geometry: Euclidean and Bolyai-Lobachevskian geometry; projective geometry, Amsterdam; Nowy Jork: North-Holland Publishing Co.; Interscience Publishers, Inc., 1960, OCLC 463907910. Brak numerów stron w książce.
• WandaW. Szmielew, A New Analytic Approach to Hyperbolic Geometry, „Fundamenta Mathematicae” (50), 1961, s. 129–158, DOI: 10.4064/fm-50-2-129-158, ISSN 0016-2736, OCLC 7127325397.
• WandaW. Szmielew, New Foundations of Absolute Geometry, [w:] Studies in Logic and the Foundations of Mathematics, Stanford: Stanford University Press, 1962, s. 168–175, DOI: 10.2307/2272627, ISBN 978-0-8047-0096-2, ISSN 0049-237X, OCLC 4922383426, JSTOR 2272627.
• WandaW. Szmielew, Lesław W.L.W. Szczerba, On the euclidean geometry without the pasch axiom, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences: Série des sciences mathématiques, astronomiques et physiques”, 18 (14), 1970, s. 659–666, ISSN 0001-4117.
• WandaW. Szmielew, The Pasch axiom as a consequence of the circle axiom, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences: Série des sciences mathématiques, astronomiques et physiques”, 18 (12), 1970, s. 751–758, ISSN 0001-4117.
• WandaW. Szmielew, A statement on two circles as the geometric analog of Euclid’s field property, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences: Série des sciences mathématiques, astronomiques et physiques”, 18 (12), 1970, s. 759–764, ISSN 0001-4117.
• The role of the Pasch axiom in foundations of Euclidean geometry, [w:] WandaW. Szmielew, Proceedings of the Tarski Symposium, t. 25, American Mathematical Society, 1974 (Proceedings of Symposia in Pure Mathematics), s. 123–132, DOI: 10.1090/pspum/025, ISBN 978-0-8218-1425-3.
• KarolK. Borsuk, WandaW. Szmielew, Podstawy geometrii, t. 10, Warszawa: PWN, 1975 (Biblioteka Matematyczna), OCLC 13478587. Brak numerów stron w książce.
• WandaW. Szmielew, Oriented and nonoriented linear orders, „Bulletin de l’Académie Polonaise des Sciences: Série des sciences mathématiques, astronomiques et physiques”, 25 (7), 1977, s. 659–665, ISSN 0001-4117.
• WandaW. Szmielew, Concerning the order and the semi-order of n-dimensional Euclidean space, „Fundamenta Mathematicae” (107), 1980, s. 47–56, DOI: 10.4064/fm-107-1-47-56, ISSN 0016-2736.
• WandaW. Szmielew, On n-ary equivalence relations and their application to geometry, t. 191, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981 (Rozprawy Matematyczne), ISBN 978-83-01-02338-6, OCLC 651993787. Brak numerów stron w książce.
• WandaW. Szmielew, Od geometrii afinicznej do euklidesowej: rozważania nad aksjomatyką, MariaM. Moszyńska, t. 55, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1981 (Biblioteka Matematyczna), ISBN 83-01-01374-5, OCLC 8191305. Brak numerów stron w książce.
• WandaW. Szmielew, From affine to Euclidean geometry: an axiomatic approach, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1983, ISBN 90-277-1243-3. Brak numerów stron w książce.
• WandaW. Szmielew, AlfredA. Tarski, WolframW. Schwabhäuser, Metamathematische Methoden in der Geometrie, Berlin, Nowy Jork: Springer-Verlag, 1983, DOI: 10.1007/978-3-642-69418-9, ISBN 3-540-12958-8, OCLC 928788569. Brak numerów stron w książce.

Ordery i odznaczenia

Wanda Szmielew otrzymała liczne wyróżnienia i odznaczenia za swoje zasługi. Wśród nich znajduje się:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany w 1973 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, nadany 19 stycznia 1955 roku.

---

Oceń: Wanda Szmielew

---