Andrzej Kajetan Wróblewski

---

Życiorys

Andrzej Kajetan Wróblewski jest uznawanym naukowcem, którego kariera naukowa jest godna uwagi. Jest absolwentem Liceum im. Władysława IV w Warszawie, gdzie już w młodości wykazywał zainteresowanie astronomią oraz prowadził amatorskie obserwacje nieba. Po ukończeniu szkoły średniej, w 1955 roku, zdobył dyplom z fizyki na Wydziale Matematyczno-Fizyczno-Chemicznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie również rozpoczął swoją karierę zawodową w 1954 roku.

W latach 1958–1963 pełnił funkcję redaktora naczelnego cenionego czasopisma Urania – Postępy Astronomii, co znacząco wpłynęło na rozwój polskiej astronomii. Jego praca doktorska, zatytułowana Badanie hiperonów Λ metodą emulsji jądrowych, została zakończona sukcesem w 1961 roku pod kierunkiem uznanego specjalisty Mariana Danysza. W roku 1964 uzyskał stopień doktora habilitowanego w oparciu o pracę Produkcja cząstek dziwnych w oddziaływaniach π–p przy energii 10 GeV.

W kolejnych latach Wróblewski zyskał prestiż w środowisku akademickim, stając się profesorem nadzwyczajnym w 1971 roku, a następnie profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Warszawskiego w 1979 roku. W latach 1975–1981 pełnił rolę dyrektora Instytutu Fizyki Doświadczalnej, a w latach 1986–1989 był dziekanem Wydziału Fizyki UW. Szczególnym wyróżnieniem była jego kadencja jako rektora Uniwersytetu Warszawskiego w latach 1989–1993, co podkreśla jego znaczącą rolę w polskim szkolnictwie wyższym.

Działalność naukowa

Fizyka i popularyzacja

Andrzej Kajetan Wróblewski to wybitny specjalista w dziedzinie fizyki, szczególnie w obszarze fizyki cząstek elementarnych oraz w historii rozwoju tej nauki. W trakcie swoich badań skoncentrował się na zjawiskach związanych z produkcją hadronów, w szczególności:

• zidentyfikował związek pomiędzy średnią krotnością produkcji cząstek a ich rozkładem, co zaowocowało powstaniem tzw. formuły Wróblewskiego (ang. Wróblewski formula, Wróblewski relation);
• wprowadził w latach 80. współczynnik Wróblewskiego (ang. Wróblewski factor), który opisuje tłumienie kwarków dziwnych.

Dodatkowo, swoje pasje popularyzacyjne realizował w miesięczniku „Wiedza i Życie”, pisząc setki felietonów o wybitnych naukowcach. Zbiór tych artykułów znalazł później odzwierciedlenie w książkach o tym samym tytule. Jego osiągnięcia w dziedzinie upowszechniania wiedzy zostały uhonorowane Nagrodą „Problemów” w 1961 roku.

Organizacja badań i uczelni

Wróblewski stał się również autorem pojęcia „lista filadelfijska”, które w Polsce opisuje czasopisma naukowe indeksowane w Journal Citation Reports. Przyczynił się do stworzenia pierwszych zasad kategoryzacji polskich instytucji naukowych, opartej na wskaźnikach parametrycznych. Krytycznie ocenił kierunki polityki naukowej prowadzonej przez ówczesną minister Barbarę Kudrycką:

• w 2010 roku podczas Zgromadzenia Ogólnego Polskiej Akademii Nauk;
• w 2011 roku, gdy odbierał doktorat honorowy Politechniki Warszawskiej.

Członkostwa i funkcje

Andrzej Kajetan Wróblewski był aktywnym członkiem wielu towarzystw naukowych oraz akademii, co świadczy o jego znaczącym wkładzie w rozwój nauki w Polsce.

W gronie towarzystw naukowych i akademii, do których należał, znajdują się:

• 1954: Polskie Towarzystwo Astronomiczne,
• 1955: Polskie Towarzystwo Fizyczne,
• 1976: Polska Akademia Nauk – członek korespondent,
• 1983: Towarzystwo Naukowe Warszawskie – członek zwyczajny,
• 1991: PAN – członek rzeczywisty,
• 1998: Polska Akademia Umiejętności – członek korespondent,
• 2004: PAU – członek czynny,
• 2009: PAU – wiceprezes.

Oprócz działalności w towarzystwach, Wróblewski brał również udział w różnych komisjach, komitetach oraz radach:

• 1979–1989: Centralna Komisja Kwalifikacyjna ds. Kadr Naukowych przy Prezesie Rady Ministrów,
• 1981–1987: wiceprzewodniczący,
• 1985–2002: Rada Naukowa Centrum Badań Kosmicznych PAN – przewodniczący,
• 1992–1995: Rada ds. Nauki przy Prezydencie Lechu Wałęsie – przewodniczący,
• 1993–1999: Komitet Polityki Naukowej CERN,
• 1994–2000: Komitet Badań Naukowych,
• 1997–2000: wiceprzewodniczący,
• przez wiele lat pełnił również funkcję przewodniczącego Rady Naukowej Instytutu Historii Nauki PAN, rozpoczął tę rolę w 1996 roku.

Nagrody

W okresie od 1973 do 2021 roku Andrzej Kajetan Wróblewski został uhonorowany licznymi nagrodami oraz wyróżnieniami, które pochodziły zarówno z krajowych, jak i zagranicznych źródeł.

Uzyskane doktoraty honorowe:

• 1980: Uniwersytet w Siegen (Niemcy),
• 1990: Uniwersytet Chapmana w Orange (USA),
• 1992: Uniwersytet w Glasgow,
• 2011: Politechnika Warszawska,
• 2017: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach.

Odznaczenia przyznane przez władze:

• 1975: Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• 1976: Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1984: Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski,
• 1998: Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski – M.P. z 1998, nr 16, poz. 235,
• 1994: Krzyż Oficerski Orderu Narodowego Zasługi Republiki Francuskiej.

Inne znaczące wyróżnienia:

• 1961: Nagroda „Problemów”,
• 1973: Nagroda Marii Skłodowskiej-Curie – w kategorii zespołowej,
• 1986: Nagroda „Problemów” (przyznana po raz drugi),
• 1999: Medal Mariana Smoluchowskiego,
• 2005: Nagroda Prezesa Rady Ministrów za wybitny dorobek naukowy,
• 2010: Nagroda Naukowa im. Mikołaja Kopernika w dziedzinie filozofii przyrody,
• 2020: Nagroda specjalna z okazji stulecia Polskiego Towarzystwa Fizycznego,
• 2021: Nagroda im. Jana Jędrzejewicza, przyznawana przez Instytut Historii Nauki PAN oraz miasto Płońsk – za książkę „Historia fizyki w Polsce.”,
• 2021: Złota Róża przyznawana przez Festiwal Nauki w Warszawie – za tę samą książkę „Historia fizyki w Polsce.”

Wybrane publikacje

Andrzej Kajetan Wróblewski jest autorem ponad dwustu artykułów związanych z fizyką wysokich energii. Oprócz tego stworzył także wiele dzieł, w tym swoje książki, liczne tłumaczenia z języka angielskiego i rosyjskiego, oraz fragmenty innych prac. Warto również podkreślić jego wkład w encyklopedyczne hasła, m.in. „Fizyka w XX wieku”, które zostało zamieszczone w publikacji PWN.

Własne książki

• 1958: Z tajemnic Marsa, w serii „Biblioteka Problemów”, PWN,
• 1976: Wstęp do fizyki, współautor: Janusz Zakrzewski, tom 1, PWN,
• – 1984: II wydanie,
• – 1989: tom 2, część 1, ISBN 83-0107012-9,
• – 1991: tom 2, część 2, ISBN 83-0109498-2,
• 1982: Prawda i mity w fizyce, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, ISBN 83-0401031-3,
• – 1987: II wydanie, Wydawnictwo Iskry, ISBN 83-2070880-X,
• – 1998: Sự thật và huyền thoại trong vật lý học – wydanie wietnamskie, tłum. Nguyễn Văn Hướng,
• 1999: Uczeni w anegdocie, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7255016-6,
• – 2004: Uczeni w anegdocie. Poczet 2, ISBN 83-7337643-7,
• – 2010: 200 uczonych w anegdocie. Ks. 1 i 2, Świat Książki, ISBN 978-83-2471853-5, ISBN 978-83-2472001-9,
• – 2018: 300 uczonych prywatnie i na wesoło. T. 1 i 2, Prószyński i S-ka, ISBN 978-83-8123-259-3, ISBN 978-83-8123-282-1,
• 2006: Historia fizyki – od czasów najdawniejszych do współczesności, Wydawnictwo Naukowe PWN, ISBN 978-83-0114635-1,
• – 2007-2019: dodruki (łącznie 8),
• 2020: Historia fizyki w Polsce, PWN, ISBN 978-83-01-21138-7.

Tłumaczenia

• 1957: G. W. K. Ford, E. Parkins, H. S. Isbin, O reaktorach jądrowych, PWN, współautor: Stanisław Zasada – z angielskiego,
• 1960: A.P. French, Zasady fizyki współczesnej, PWN – z angielskiego,
• 1961: N. P. Barabaszow, A. A. Michajłow, J. N. Lipski, Atlas odwrotnej strony Księżyca, PWN – z rosyjskiego,
• 1967: Otto Struve, Velta Zebergs, Astronomia XX wieku, PWN – z angielskiego,
• 1968: Bruno Rossi, Promieniowanie kosmiczne, seria „Biblioteka Problemów”, PWN – z angielskiego.

Redakcje prac zbiorowych i innych

• 1959–1964: redaktor naczelny czasopisma Urania,
• 1980: Z powrotem na Ziemię. Spór o pochodzenie cywilizacji ludzkich, seria „Rodowody Cywilizacji”, Państwowy Instytut Wydawniczy, ISBN 83-0600167-2,
• – 2000: II wydanie, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7180868-2,
• 1983: Encyklopedia fizyki współczesnej,
• 1996: Świat nauki współczesnej. Tom 1, przekł. z fr. Agata Bernat et al., PWN, ISBN 83-0111805-9,
• 1996: 75 lat fizyki na Hożej. Praca zbiorowa, współautorstwo z Martą Kicińską-Habior, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, ISBN 83-9053340-5,
• 1997: 75 lat fizyki na Hożej. Spis publikacji z lat 1971-1995, współautorstwo z Martą Kicińską-Habior, WUW, ISBN 83-9053341-3,
• 2016: Nauki ścisłe i przyrodnicze na Uniwersytecie Warszawskim, WUW, ISBN 978-83-2352122-8, ISBN 978-83-2351791-7,
• 2016: Portrety uczonych; profesorowie Uniwersytetu Warszawskiego, 6 tomów: 1816–1915; 1915–1945 A-Ł, M-Ż; po 1945 A-K, L-R, S-Ż, WUW,
• 2021: 100 lat fizyki od Hożej do Pasteura. Księga wspomnień, WUW, ISBN 978-83-235-5144-7.

Przedmowy, posłowia i wkład w prace zbiorowe

• 1979: Werner Heisenberg, Ponad granicami, seria „Biblioteka Myśli Współczesnej”, tłum. z niem. Krzysztof Wolicki, PIW, ISBN 83-0600062-5,
• 1990: John Taylor, Nauka i zjawiska nadnaturalne, PIW,
• 1997: Albert Einstein, Teoria względności i inne eseje, tłum. z ang. Piotr Amsterdamski, Prószyński i S-ka, ISBN 83-7180019-3,
• 2004: Lekcje Marii Skłodowskiej-Curie, WSiP,
• 2007: Feynman radzi, PWN, tytuł posłowia: Feynman – uczony i wykładowca,
• 2011: Isaac Newton, Matematyczne zasady filozofii przyrody, tłum. z łac. Jarosław Wawrzycki, Copernicus Center Press, ISBN 978-83-62259-24-3.

---

Oceń: Andrzej Kajetan Wróblewski

---