Jerzy Fonkowicz

Wojsko i służby mundurowe

Jerzy Henryk Fonkowicz to postać, której historia związana jest z ważnymi wydarzeniami w dziejach Polski. Urodził się 19 stycznia 1922 roku w Warszawie, a jego życie zakończyło się 7 października 1997 roku w Konstancinie-Jeziornie.

Był generałem brygady Ludowego Wojska Polskiego, co czyni go jednym z istotnych przedstawicieli wojskowości polskiej tamtych czasów.

Życiorys

Jerzy Fonkowicz przyszedł na świat w rodzinie żydowskiej, jako syn Władysława oraz Wandy z Sobczyńskich. W okresie przedwojennym uczęszczał do Gimnazjum im. Joachima Lelewela w Warszawie; lata 1936–1938 spędził aktywnie, działając w Komunistycznym Związku Młodzieży Polski. W latach 1940–1942 zdobywał wiedzę w Liceum Chemiczno-Ceramicznym w Warszawie, gdzie uzyskał dyplom technika-mechanika. Do 1943 zrealizował także trzy semestry w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej. Już od roku 1939 był instruktorem w lewicowej, konspiracyjnej organizacji młodzieżowej „Spartakus”. Dodatkowo zasiadał w komitecie redakcyjnym pisma „Strzały”, a od 1941 był aktywnym działaczem Związku Walki Wyzwoleńczej.

W styczniu 1942 roku Jerzy Fonkowicz został członkiem Polskiej Partii Robotniczej oraz dołączył do Gwardii Ludowej. Jako szef wydziału w Sztabie Głównym GL, a następnie dowódca grupy bojowej GL pod pseudonimem „Andrzej”, wykazał się odwagą w działaniach przeciwko Niemcom w Warszawie. 23 września 1943 r. otrzymał awans na stopień podporucznika, aby w początkach 1944 roku objąć dowództwo Grupy Specjalnej Sztabu Głównego AL jako „Konrad”. W dniu 17 lutego 1944 r. jego oddział przeprowadził operację na archiwum Delegatury Rządu na Kraj przy ul. Poznańskiej 12 w Warszawie, na zlecenie Mariana Spychalskiego. Operacja ta ujawniła Agencji Gestapo tajny kontakt z Armii Krajowej poprzez podwójnego agenta Artura Jastrzębskiego, co prowadziło do fali aresztowań wśród żołnierzy AK. Od marca 1944 roku pełnił funkcję szefa wydziału II (informacyjnego) Sztabu Głównego AL.

Jerzy Fonkowicz został aresztowany w lipcu 1944 roku, co skończyło się jego osadzeniem na Pawiaku, z którego następnie został przewieziony do obozu pracy w Linn k. Krefeld w Niemczech, gdzie pracował w fabryce sztucznego jedwabiu. Po wyzwoleniu obozu w marcu 1945, w wrześniu tego samego roku nawiązał kontakt z Misją Polską w Paryżu, a w październiku powrócił do kraju. 15 października 1945 r. ochotniczo wstąpił do ludowego Wojska Polskiego, gdzie jego umiejętności zostały docenione i został zweryfikowany na stopniu majora. Niedługo potem, wyznaczono go na szefa wydziału w Głównym Zarządzie Informacji WP, odpowiedzialnym za osłonę kontrwywiadowczą jednostek wojskowych.

W czerwcu 1945 roku, Jerzy Fonkowicz razem z Piotrem Jaroszewiczem oraz Tadeuszem Steciem odegrał kluczową rolę w przejęciu niemieckiego archiwum w Radomierzycach. W kwietniu 1946 roku objął stanowisko szefa Okręgowego Zarządu Informacji nr 1 w Warszawie, a od sierpnia 1947 roku pełnił funkcję szefa oddziału organizacyjno-instruktorskiego w Głównym Zarządzie Informacji. W listopadzie 1949 roku został przeniesiony do pionu kwatermistrzostwa, gdzie przeprowadzał liczne reformy.

W roku 1955, po zmianach w dowództwie, został przeniesiony do dyspozycji szefa Departamentu Kadr MON. Po powrocie w 1955 roku na szeregowe stanowisko, w ramach struktury Ministerstwa Górnictwa Węglowego, wkrótce był bliskim współpracownikiem ministra obrony narodowej Mariana Spychalskiego. Zasługi Fonkowicza zostały jednak docenione, a 3 lipca 1958 roku otrzymał nominację na stopień generała brygady, którą formalnie przyjął 22 lipca 1958 roku w Belwederze. W 1961 roku ukończył Akademię Sztabu Generalnego w systemie zaocznym.

Od grudnia 1964 roku do grudnia 1967 roku pełnił funkcję attaché wojskowego w Ambasadzie PRL w Helsinkach, a potem pozostał na dyspozycji ministra obrony narodowej. 19 kwietnia 1968 roku został zwolniony z zawodowej służby wojskowej, co było wynikiem niewyrażenia zgody na przeniesienie na niższe stanowisko.

Fonkowicz miał także pasję do Skandynawii; przez lata był sekretarzem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Fińskiej oraz autorem ośmiu książek, z których najbardziej znane to Helsińskie ABC, Sztokholmskie ABC oraz ABC Oslo. Znał języki: niemiecki, angielski, czeski i rosyjski.

Tragicznie zmarł w nocy z 7 na 8 października 1997 roku, w wyniku długotrwałych tortur, kiedy to napadnięto na jego dom w Konstancinie. Jego ostatnia wola znalazła spełnienie, gdy został pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera C18-8-15). Jerzy Fonkowicz został upamiętniony jako jeden z bohaterów w dziele Generałowie giną w czasie pokoju (2000) autorstwa Krzysztofa Kąkolewskiego.

Awanse

W ciągu swojej długotrwałej kariery w Armii Ludowej oraz ludowym Wojsku Polskim, Jerzy Fonkowicz zdobył szereg awansów, które odzwierciedlają jego postępy oraz zasługi w służbie wojskowej. Jego droga awansów wyglądała następująco:

  • wszystko zaczęło się od stopnia podporucznika AL w roku 1943,
  • w kolejnym roku, 1944, uzyskał awans na porucznika AL,
  • jeszcze w tym samym roku, również w 1944, został kapitanem AL,
  • w 1945 roku awansował na stopień majora,
  • w 1946 roku otrzymał tytuł podpułkownika,
  • w 1948 roku stał się pułkownikiem,
  • wreszcie w 1958 roku awansował na generała brygady.

Ordery i odznaczenia

Jerzy Fonkowicz był wyróżniającą się postacią w historii Polski, co znajduje odzwierciedlenie w jego licznych odznaczeniach i medalach. Oto lista tytułów i nagród, które zdobył w ciągu swojego życia:

  • Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (1958),
  • Order Krzyża Grunwaldu III klasy (1945),
  • Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (1947),
  • Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1945),
  • Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (1946),
  • Krzyż Walecznych (13 września 1946),
  • Krzyż Partyzancki (1946),
  • Medal za Warszawę 1939–1945 (17 stycznia 1946),
  • Złoty Medal „Siły Zbrojne w Służbie Ojczyzny” (1958),
  • Złota odznaka honorowa „Za Zasługi dla Warszawy” (1962),
  • Krzyż Komandorski Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia),
  • Medal „Za zwycięstwo nad Niemcami w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej 1941–1945” (ZSRR),
  • Medal „Za wyzwolenie Warszawy” (ZSRR).

Publikacje książkowe

Jerzy Fonkowicz to autor, którego twórczość obejmuje szereg interesujących książek. Poniżej przedstawiamy zestawienie jego publikacji, które na pewno przyciągną uwagę miłośników literatury faktu oraz reportażu.

  • Marsz torreadora, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1964,
  • Pierwsze pistolety, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1965,
  • Pawiak – Paryż, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1966,
  • O czym śpiewają kantele: rzecz o Finlandii, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1976,
  • ABC Oslo, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1981,
  • Dyplomacja z bliska (wspólnie z Edwardem Pietkiewiczem), Wydawnictwo „Książka i Wiedza”, Warszawa 1982,
  • Kwiaty w dolinach fiordów: rzecz o Norwegii, Wydawnictwo „Nasza Księgarnia”, Warszawa 1984,
  • Sztokholmskie ABC, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 1991.

Przypisy

  1. Katalog pracowników, funkcjonariuszy, żołnierzy organów bezpieczeństwa państwa [online], bip.ipn.gov.pl [dostęp 14.12.2019 r.]
  2. Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online] [dostęp 14.11.2019 r.]
  3. Janusz Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943–1990 t. I: A–H, Toruń 2010, s. 398–400.
  4. Wstydliwa przeszłość generała debata.olsztyn.pl
  5. Oskarżeni o zabójstwo na podstawie zapachu. gazeta.pl, 09.03.2004 r.
  6. Janusz Marszalec Zdobycie Archiwum Delegatury Rządu przez AL i gestapo Biuletyn IPN nr 3–4 2006, s. 27–34, wersja elektroniczna.
  7. J. Morawski, Tajemnice generała Fonkowicza, Życie, 1998 nr 2(381)
  8. Aleksander Mazur: Order Krzyża Grunwaldu 1943–1985. Warszawa: MON, 1988, s. 178.
  9. Dziennik Urzędowy Rady Narodowej m.st. Warszawy, nr 5, 21.03.1962 r., s. 1.
  10. M.P. z 1947 r. nr 27, poz. 230 „za bohaterskie czyny i dzielne zachowanie się w walce z niemieckim najeźdźcą, oraz za gorliwe wypełnianie obowiązków służbowych”.
  11. M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 „w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”.
  12. "Jaroszewiczowie zginęli przez hitlerowskie akta?”

Oceń: Jerzy Fonkowicz

★★★★★
Średnia ocena:4.97 Liczba ocen:13