Jan Maksymilian Sokołowski

---

Życiorys

Jan Maksymilian Sokołowski urodził się w rodzinie Franciszka oraz Stefanii z d. Falencka. W 1914 roku ukończył Gimnazjum Wojciecha Górskiego w Warszawie. W czasie nauki w gimnazjum zaangażował się w działalność harcerską, a także przystąpił do Związku Młodzieży Postępowo-Niepodległościowej. Jego aktywność obejmowała również Wolną Szkołę Wojskową, która w sierpniu 1915 roku została włączona do batalionu warszawskiego POW, a następnie 1 października tego samego roku do I Brygady Legionów Polskich. W czasie, gdy Warszawę opanowała armia niemiecka, Sokołowski, jako żołnierz 1 batalionu 5 pułku piechoty Legionów, w stopniu kaprala, brał udział w walkach podczas I wojny światowej przeciwko Rosji, walcząc na Wołyniu w bitwie pod Stowygorożem (3 października 1915) oraz Kostiuchnówką (4–7 lipca 1916).

Po ukończeniu Szkoły Oficerskiej w Ostrowcu-Komorowie, Sokołowski został internowany w obozie w Szczypiornie k. Kalisza, a potem w Łomży, po kryzysie przysięgowym, który miał miejsce w 1917 roku. Został zwolniony z internowania 17 marca 1918 roku, a 11 kwietnia objął dowództwo POW w Tomaszowie Lubelskim. Później zyskał miano adiutanta komendanta powiatowego POW. 28 listopada 1918 roku dołączył do odrodzonego Wojska Polskiego, osiągając stopień podporucznika w 23 pułku piechoty, gdzie aktywnie walczył w czasie wojny polsko-bolszewickiej.

Otrzymał odznaczenie Orderu Virtuti Militari „za męstwo okazane w walkach w Galicji Wschodniej, nad Dźwiną oraz Berezyną, szczególnie pod Hrubieszowem, Grabowcem, Włodawą i Brześciem”. Uczestniczył w walkach na Wołyniu z Ukraińcami o Poryck (2 marca 1919) oraz Torczyn. Brał również udział w kampanii kijowskiej przeciwko Armii Czerwonej w składzie VI Brygady Piechoty Legionów, gdzie osiągnął awans na stopień kapitana, mimo że dwukrotnie został ranny podczas działań wojennych.

1 czerwca 1921 roku Sokołowski pełnił służbę w dowództwie 3 Dywizji Piechoty Legionów w Zamościu. Przez lata 1923-1925 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, a 12 kwietnia 1927 roku awansował na majora z datą starszeństwa na 1 stycznia 1927 roku i 99. lokatą w korpusie oficerów piechoty. W 1927 roku został przeniesiony do kadry dowództwa 27 Dywizji Piechoty w Kowlu, gdzie objął stanowisko szefa sztabu, a także jednocześnie był zastępcą dowódcy w 48 pułku piechoty.

23 grudnia 1929 roku, jego kariera wojskowa kontynuowała się, gdy został przeniesiony do Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie jako szef wydziału. W 1932 roku był zaangażowany w 75 pułku piechoty w Królewskiej Hucie. Z dniem 15 września 1933 roku, objął kierownictwo nad nauką w Szkole Podchorążych dla Podoficerów w Bydgoszczy, a w listopadzie 1934 roku, został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie. Z dniem 19 marca 1937 roku mianowany podpułkownikiem, ale w stanie spoczynku pozostawał od stycznia 1939 roku, przechodząc do pracy w Polskim Radiu.

W momencie ogłoszenia mobilizacji powszechnej, Sokołowski został powołany do służby czynnej. W kampanii wrześniowej 1939 roku stał na czele sztabu 35 Dywizji Piechoty (Rezerwowej). W tej roli wycofał się z Wilna do Lwowa, gdzie od 11 do 20 września 1939 roku walczył w obronie miasta najpierw z Niemcami, a następnie z Sowietami. Po kapitulacji Lwowa, został wzięty do niewoli, jednak udało mu się uciec z transportu do Rosji.

W październiku 1939 roku, Sokołowski zorganizował lwowski oddział Służby Zwycięstwu Polski, jednakże w grudniu tego roku przekształcił go w Związek Walki Zbrojnej. W 1940 roku m.in. przez generałów Tokarzewskiego i Okulickiego był kilkakrotnie zastępowany na stanowisku dowódcy ZWZ, jednakże zmiany te były krótkotrwałe z uwagi na aresztowania. Po aresztowaniu Okulickiego, w lutym 1941 roku Sokołowski objął dowództwo ZWZ w rejonie okupacji sowieckiej, pełniąc te obowiązki aż do lipca 1941 roku, kiedy to obszar ten został opanowany przez Niemców.

Następnie stworzył niezależną organizację niepodległościową „Wierni Polsce”, do której przystąpili głównie zwolennicy Piłsudskiego, sceptyczni wobec współpracy Polski z ZSRR. Jako lider stworzył szereg podziemnych wydawnictw oraz zbrojnych oddziałów „Karpackie Oddziały Bojowe”, które funkcjonowały do końca 1944 roku. W trakcie swojej działalności w czasie wojny, posługiwał się pseudonimem „Trzaska”, nawiązującym do nazwy jego herbu.

W sierpniu 1945 roku został aresztowany przez Urząd Bezpieczeństwa w Krakowie, jednak dzięki fałszywym dokumentom uniknął rozpoznania. Został skazany na 6 lat więzienia jako zwykły członek podziemia. Po wyjściu na wolność 5 października 1946 roku, osiedlił się we Wrocławiu, gdzie żył pod przybranym nazwiskiem Ludwik Żelichowski. W 1947 roku ujawnił swoje prawdziwe imię, a do 1956 roku był inwigilowany przez UBP. Od 1960 roku przeszedł na emeryturę. W latach 60. i 70. Brał aktywny udział w działalności środowisk byłych żołnierzy AK oraz innych niepodległościowych organizacji. Po 1981 roku, stał się uczestnikiem konspiracyjnego wydawnictwa RKS „S” na Dolnym Śląsku oraz prowadził punkt kolportażowy Solidarności Walczącej od 1983 roku.

Sokołowski był autorem książki „Tak Było – zapiski z lat okupacji”, wydanej w 1984 roku przez Solidarność Walczącą pod pseudonimem Jan Falęcki. Zmarł we Wrocławiu, gdzie 19 listopada 1986 roku został pochowany na cmentarzu Osobowickim (pole 134R, rząd 2 od pola 136, grób 190).

Życie prywatne

Jan Maksymilian Sokołowski zawarł związek małżeński 25 lutego 1921 roku z Pauliną, z domu Czapor, która była nauczycielką oraz żołnierzem Armii Krajowej. W trakcie II wojny światowej została więziona w obozie koncentracyjnym, co ukazuje jej odwagę i determinację.

Para doczekała się dwóch dzieci. Ich syn, Andrzej Jerzy (1922–1944), oddał swoje życie na polu walki pod Monte Cassino, co jest symbolem poświęcenia wielu żołnierzy w tym czasie. Córka, Bożena Zofia (urodzona w 1925 roku), pełniła rolę sanitariuszki w Armii Krajowej, a później uzyskała tytuł doktora nauk weterynaryjnych, co świadczy o jej zaangażowaniu i sukcesach zawodowych.

Ordery i odznaczenia

Jan Maksymilian Sokołowski był osobą odznaczoną wieloma wyróżnieniami, które świadczą o jego heroizmie i oddaniu w czasie służby. Oto lista jego nagród:

• Krzyż Srebrny Orderu Wojennego Virtuti Militari nr 460,
• Krzyż Niepodległości, przyznany 13 kwietnia 1931 roku,
• Krzyż Walecznych, otrzymany czterokrotnie,
• Medal Wojska, także przyznany czterokrotnie,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 10 listopada 1928 roku,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Odznaka za Rany i Kontuzje,
• Odznaka Sztabu Generalnego,
• Medal 10 Rocznicy Wojny Niepodległościowej, przyznany w Łotwie w 1929 roku.

Te odznaczenia podkreślają znaczenie jego wkładu w działalność wojskową oraz patriotyczną.

Upamiętnienie

W 1992 roku na rynku wydawniczym pojawiła się znacząca publikacja zatytułowana „Zapomniany pułkownik”, która ukazała się dzięki staraniom Antoniego Lenkiewicza.

---

Oceń: Jan Maksymilian Sokołowski

---