Jerzy Ficowski

---

Życiorys

W czasie II wojny światowej, Jerzy Ficowski mieszkał w Włochach, miejscowości pod Warszawą. Aktywnie uczestniczył w tajnych kursach w Gimnazjum im. Jana Zamoyskiego w Warszawie. Niestety, w 1943 roku padł ofiarą aresztowania i został więźniem Pawiaka. W trakcie powstania warszawskiego, zaangażował się jako żołnierz pułku Armii Krajowej „Baszta” na Mokotowie. Po wojnie podjął studia z zakresu filozofii i socjologii na Uniwersytecie Warszawskim.

Jego debiut literacki miał miejsce w 1948 roku, kiedy to wydał tomik wierszy zatytułowany „Ołowiani żołnierze”. W latach 1948-1950, Ficowski wędrował z taborem cygańskim. Wchodził w skład angielskiego stowarzyszenia Gypsy Lore Society. Był również tłumaczem i edytorem pieśni cygańskiej poetki Papuszy. Jerzy Ficowski był znanym badaczem ludowej poezji żydowskiej, która została publikowana w jego tomie „Rodzynki z migdałami” (1964). Specjalizował się także w poezji i tłumaczeniach utworów Federico Garcíi Lorki.

Wśród jego zasług należy wymienić także tłumaczenie wierszy młodego Bolesława Leśmiana z języka rosyjskiego na polski, co zaowocowało publikacją „Pochmiel księżycowy: wiersze rosyjskie” w 1987 roku, wydaną przez Czytelnika.

Ficowski był zafascynowany dziełami Brunona Schulza. W 1942 roku próbował nawiązać z nim korespondencję. Po otrzymaniu wiadomości o śmierci Schulza, postanowił poświęcić swój czas na badania dotyczące jego twórczości oraz dokumentowanie zachowanych rękopisów, listów i rysunków. Jego książki „Regiony wielkiej herezji” oraz „Okolice sklepów cynamonowych” stanowią niezwykle ważne dzieła literaturoznawcze, które do dziś są źródłem wiedzy na temat twórczości Schulza.

Począwszy od 1960 roku, Jerzy Ficowski zaczął pisać teksty piosenek, które szybko zdobyły popularność. Jego utwory były wykonywane przez wielu uznanych artystów, takich jak: Katarzyna Bołdyreva, Michaj Burano, Dżamble, Anna German, Kalina Jędrusik, Stanisław Jopek, Herbert Renn, Waldemar Kocoń, Stenia Kozłowska, Jolanta Kubicka, Halina Kunicka, Kwartet Warszawski, Masio Sylwester Kwiek, Maryla Lerch, Aneta Łastik, Halina Łukomska, Państwowy Zespół Ludowy Pieśni i Tańca „Mazowsze”, Jerzy Michotek, Regina Pisarek, Ewa Podleś, Jerzy Połomski, Jadwiga Prolińska, Sława Przybylska, Randia, Maryla Rodowicz, Rena Rolska, Hanna Rumowska, Irena Santor, Jarema Stępowski, Mieczysław Wojnicki.

Na Międzynarodowym Festiwalu Piosenki w Sopocie zdobył II nagrodę za utwór „Woziwoda” w 1961 roku oraz III nagrodę za „Jadą wozy kolorowe” w 1970 roku. Na Krajowym Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu otrzymał wyróżnienie za „Balladę cygańską” w 1963 roku oraz nagrodę TVP za „Jadą wozy kolorowe” w 1970 roku. Ten ostatni utwór był również doceniony przez czytelników „Głosu Wybrzeża” w 1970 roku.

Wydał płytę z utworami dla najmłodszych, współpracując z Władysławem Słowińskim, zatytułowaną „Dom, w którym śmieszy – wiersze dla dzieci” (LP, Muza SXL-1173). Na albumie uwieczniono głosy Janusza Zakrzeńskiego, Wieńczysława Glińskiego, Lecha Ordona, Mirosławy Krajewskiej, Włodzimierza Pressa oraz Ewy Żukowskiej.

Jego pierwotna twórczość była inspirowana wierszami Juliana Tuwima, natomiast późniejsze prace nawiązywały do awangardy okresu międzywojennego, groteski oraz elementów fantastycznych. W miarę upływu czasu w jego poezji pojawiły się refleksyjne tematy moralno-społeczne.

W 1977 roku Jerzy Ficowski otrzymał nagrodę polskiego Pen Clubu. Jednakże w 1975 roku, po podpisaniu listu 59, nałożono na niego zakaz publikacji, który trwał do 1980 roku. Był członkiem Komitetu Obrony Robotników oraz Krajowego Samorządu „KOR”. Ficowski należał także do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. W swoim życiu zawarł małżeństwo dwukrotnie – pierwszą żoną była malarka Wanda Ficowska, drugą zaś Elżbieta Ficowska (ślub w 1968 roku). Z tego związku doczekał się trzech córek: Krystyny, Magdaleny i Anny.

Za swoje osiągnięcia został odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski w roku 2004. W 2005 roku otrzymał Nagrodę specjalną „Literatury na Świecie” w uznaniu za całokształt pracy translatorskiej.

Ostatecznie Jerzy Ficowski spoczywa w Alei Zasłużonych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera A29-tuje-15).

Filmografia

W 1974 roku powstał film dokumentalny Papusza, którego reżyserami byli Maja Wójcik oraz Ryszard Wójcik. W obrazie tym zaprezentowano obyczaje oraz życie społeczności cygańskiej. Główne postacie w filmie to Papusza oraz Jerzy Ficowski.

W 1998 roku Paweł Woldan zrealizował dokumentalny film biograficzny zatytułowany Amulety i definicje, czyli Szkic do portretu Jerzego Ficowskiego, ukazujący życie i twórczość literacką Ficowskiego.

Następnie, w 2013 roku, Krzysztof Krauze oraz Joanna Kos-Krauze stworzyli film Papusza, w którym rola Jerzego Ficowskiego została powierzona Antoniemu Pawlickiemu.

Publikacje

Poezja

Jerzy Ficowski, znany polski poeta, w swojej twórczości poetyckiej pozostawił po sobie wiele znaczących dzieł. Oto niektóre z nich:

• Ołowiani żołnierze (1948),
• Zwierzenia (1952),
• Po polsku (1955),
• Moje strony świata (1957),
• Makowskie bajki (1959, w tym wydawnictwie zamieszczone zostały obrazy Tadeusza Makowskiego),
• Amulety i definicje (1960),
• Pismo obrazkowe (1962),
• Ptak poza ptakiem (1968),
• Odczytanie popiołów (I wydanie: 1979, Londyn, Association of Jews of Polish Origin in Great Britain; I wydanie krajowe: 1980, Warszawa, Niezależna Oficyna Wydawnicza),
• Gryps i Errata (1981),
• Śmierć jednorożca (1981),
• Przepowiednie. Pojutrznia (1983),
• Inicjał (1994),
• Mistrz Manole i inne przekłady (2004),
• Zawczas z poniewczasem, (2004),
• Pantareja (2006),
• Lodorosty i bluszczary. Wiersze dla dzieci (il. Gosia Herba, oprac. Jarosław Borowiec), Wydawnictwo Wolno, 2017,
• Bylejaczek (il. Gabriela Gorączko), Wydawnictwo Wolno, 2021.

Piosenki (wybór)

W dziedzinie muzyki Ficowski również pozostawił niezatarte ślady, komponując lub pisząc teksty do licznych piosenek. Oto wybrane utwory:

• Andaluzyjska romanca (muz. Roman Sielicki),
• Ballada cygańska (Wezmę w drogę złoty księżyc; muz. M. Święcicki),
• Ballada o niebie i ziemi (muz. R. Czubaty),
• Bezdomna muzyczka (muz. Marek Sart),
• Bez Ciebie nie ma mnie (muz. Anna German),
• Co daje deszcz (muz. Anna German),
• Cygańska letnia noc (muz. Stefan Rembowski),
• Cygańska ballada (muz. Edward Pałłasz),
• Cztery karty (muz. Anna German),
• Daj mi tęczę na niedzielę (muz. Anna German),
• Dziewczęta z Nowolipek (muz. Leszek Bogdanowicz),
• Furman (muz. Tadeusz Sygietyński),
• Feralna dziewczyna (muz. Anna German),
• Jadą wozy kolorowe (muz. S. Rembowski),
• Mieszkamy w barwnych snach (muz. Anna German),
• Mój generał ołowiany (muz. Anna German),
• Mój stryjek jest hodowcą moli (muz. Anna German),
• Naga rzeka (muz. J. Horwath, Andrzej Zaucha),
• Najszaleńszy szaławiła (muz. Anna German),
• Odejdziesz i tak (muz. Władysław Szpilman),
• O lejli-hej (muz. Anna German),
• Polonez warszawski (muz. Tadeusz Sygietyński),
• Powracające walczyki (muz. Anna German),
• Serenada, serenada (muz. Jerzy Harald),
• Swierkowa Kolęda (muz. Anna German),
• Syg, Sygedyr (muz. M. Sart),
• Szlifierz warszawski (muz. S. Rembowski),
• Taki Mały Ptak (muz. Anna German),
• To chyba maj (muz. Anna German),
• Wiatr mieszka w dzikich topolach (muz. M. Sewen),
• Woziwoda (muz. M. Sart),
• Znajoma uliczka (muz. J. Harald).

Utwory pisane prozą poetycką

Ficowski dał się poznać także jako autor prozy poetyckiej, w tej formie jego dorobek obejmuje m.in.:

• Wspominki starowarszawskie (1959),
• Czekanie na sen psa (1970).

Inne

Oprócz poezji i piosenek, Jerzy Ficowski stworzył również szereg innych znakomitych prac, takich jak:

• Cyganie polscy (1953),
• Cyganie na polskich drogach (1965, 1985, 2013),
• Gałązka z drzewa słońca (1961),
• Rodzynki z migdałami (1964),
• Regiony wielkiej herezji (1967; nowe, uzupełnione wydania 1975, 1992, 2002),
• Okolice sklepów cynamonowych (1986),
• Demony cudzego strachu (1986),
• Cyganie w Polsce. Dzieje i obyczaje (1989),
• W sierocińcu świata. Rzecz o Witoldzie Wojtkiewiczu (1993).

---

Oceń: Jerzy Ficowski

---