Bolesław Leśmian

---

Życiorys

Bolesław Leśmian to postać o niezwykłej biografii, urodził się w Warszawie w rodzinie żydowskiej, która była inteligentnie zasymilowana. Choć oficjalna data jego narodzin to 22 stycznia 1877 roku, istnieją różnice w podawanych latach. Sam poeta w korespondencji wspomina rok 1878, a na jego nagrobku widnieje rok 1879, co wprowadza pewne zamieszanie.

Jego ojciec, Izaak Lesman, przyszedł na świat 4 grudnia 1847 roku w Warszawie. Pochodził z rodziny w branży księgarskiej, a sam przez wiele lat pracował w tym zawodzie, będąc potomkiem Bernarda Lesmana i Antoniego Eisenbauma. Matka Bolesława, Emma (Estera) z domu Sunderland, urodziła się 11 marca 1852 roku, w rodzinie, która między innymi posiadała fabrykę. Lesmanowie doczekali się trójki dzieci: Bolesława, Kazimierza i Aleksandry.

Niestety, matka Bolesława zmarła na gruźlicę 1 sierpnia 1887 roku i została pochowana na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie. Wkrótce po tym, 12 stycznia 1887 roku, jego ojciec zmienił swoje wyznanie na rzymskokatolickie, przyjmując chrzest i nowe imię Józef. Chrzest odbył się z pomocą Maurycego Nowickiego i Teofila Nowaczyńskiego. Kolejną żoną Izaaka Leśmana została Halina Dobrowolska.

Bolesław Leśmian młodość spędził w Kijowie, gdzie pod wpływem ojca ukończył studia prawnicze na Uniwersytecie Świętego Włodzimierza. W 1901 roku przeniósł się do Warszawy, a następnie wyjechał w podróż do Niemiec i Francji.

W stolicy, Leśmian wszedł w krąg modernistyczny i nawiązał współpracę z pismem „Chimera”, dzięki swemu znajomemu, Zenonowi Przesmyckiemu. W 1911 roku, wspólnie z Januszem Orlińskim, Kazimierzem Wroczyńskim oraz Wincentym Drabikiem, zorganizował Teatr Artystyczny, który funkcjonował przez cztery miesiące. W latach 1912–1914 przebywał ponownie we Francji, a w sezonie 1916/1917 kierował Teatrem Polskim w Łodzi.

Po zakończeniu I wojny światowej, w 1918 roku, zdecydował się na przeprowadzkę do Hrubieszowa, gdzie pracował jako rejent. W 1922 roku przeniósł się do Zamościa, zakładając własną kancelarię notarialną. Sytuacja finansowa pogorszyła się w 1929 roku, kiedy to jeden z pracowników kancelarii Leśmiana zdefraudował znaczną kwotę, od 30 do 200 tys. zł, co zmusiło poetę do sprzedaży biżuterii żony oraz skorzystania z pomocy Dory Lebenthal, która upłynniła swoje mieszkanie i gabinet lekarski.

W 1933 roku Leśmian został członkiem Polskiej Akademii Literatury. Dwa lata później, w 1935 roku, wraz z rodziną przeniósł się z powrotem do Warszawy.

Niestety, poeta zmagał się z problemami zdrowotnymi, szczególnie z chorobami serca. Zmarł 5 listopada 1937 roku w swoim mieszkaniu na ul. Marszałkowskiej 17. Jego ostatnim miejscem spoczynku stał się cmentarz Powązkowski, gdzie został pochowany w grobie siostry Aleksandry, zmarłej w 1921 roku w wieku zaledwie 34 lat.

Bolesław Leśmian, o wzroście około 155 cm, miał nałóg palenia, regularnie konsumując 75 papierosów dziennie, co przyczyniło się do jego tragicznego losu.

Życie prywatne i rodzina

W życiu prywatnym Bolesława Leśmiana jego uczucia i relacje odgrywały istotną rolę. Jego pierwsze zauroczenie dotyczyło malarki, Celiny Sunderland, która była spokrewniona z poetą. Związek ten był potrafił połączyć talenty artystyczne, gdyż jej ojciec, Seweryn, był bratem matki Leśmiana, a matka Celiny, Gustawa, siostrą jego ojca, Józefa.

W Paryżu artysta spotkał drugą miłość swojego życia, malarkę Zofię Chylińską, z którą wiosną 1905 roku wziął ślub. Ich współpraca artystyczna i wspólna pasja tworzyły silny fundament ich związku.

W późniejszych latach Leśmian był emocjonalnie związany z Dorą Lebenthal, dla której stworzył cykl erotyków pt. W malinowym chruśniaku, co świadczy o jego twórczej wrażliwości i złożonej osobowości. W rodzinie artysty znajdowało się wiele uzdolnionych osób – jego stryjecznym bratem był znany poeta Jan Brzechwa, a wujem Antoni Lange, dzięki któremu poetę mogą być spolszczone formy nazwiska Leśmiana.

Warto również wspomnieć o jego wnuczce, Wandy „Duni” Leśmianównie. Gillian Hills, brytyjsko-francuska aktorka i piosenkarka, znana była z ról w takich filmach jak Powiększenie (1966, reż. Michelangelo Antonioni) oraz Mechaniczna pomarańcza (1971, reż. Stanley Kubrick).

Twórczość

Bolesław Leśmian, choć żył w czasach XX-lecia międzywojennego, wykroczył poza ograniczenia historii, a jego twórczość znalazła swoje miejsce w głębokich wymiarach filozoficznych, metafizycznych oraz psychologicznych. Nie bez znaczenia są inspiracje z epok takich jak barok, romantyzm oraz Młoda Polska. W romantyzmie dostrzec można były szczególnie bliskie mu motywy, które odnosiły się do mistycyzmu, duchowości i zjawisk paranormalnych, łącząc te elementy z Naturą i Bogiem. Używał w swojej twórczości ironii oraz paradoksów, unowocześniając tradycję ballady.

W jego poezji można odnaleźć odrodzenie świata fantastycznego, co można interpretować jako bunt przeciwko banalności i konformizmowi mieszczańskiego stylu życia. Leśmian, zafascynowany filozofią Nietzschego, sprzeciwiał się apatyczności i przeciętności, a jego ideał stanowił wolny i niezależny indywidualista z czasów renesansu.

Nieobce były mu również wpływy symbolizmu; w jego utworach symbolika wykorzystywana była do wyrażania głębszych idei filozoficznych. Dlatego też poezja Leśmiana często określana jest jako filozoficzna, szczególnie osadzona w koncepcjach Henriego Bergsona.

Przez wiele lat pozostawał niedoceniany, a jego dystans względem społeczeństwa czasami przybierał formę agresji. Frustracja, która go dotykała, przejawiała się w jego niechęci do codziennych spraw. W mgnieniu oka uciekał w świat poezji, co doprowadziło do powstania zbioru „Oddaleńcy”, w którym podmiot liryczny wyraża głos rozczarowanych jednostek, które przez swoją indywidualność oraz wrażliwość nie potrafią przystosować się do monotonii życia mieszczańskiego.

Jednak Leśmian nie ograniczał się do całkowitego odrzucenia rzeczywistości; przedstawiał również ideał prymitywnego człowieka, który posiadał pożądane przez niego cechy twórcze. Jego życie oraz refleksje były bezpośrednio związane z żywiołami i metafizyką. Jako osoba głęboko związana z naturą, intuicyjnie słuchał swojego wnętrza, co przywodziło na myśl idee Bergsona oraz Giambattisty Vico.

Sen był dla Leśmiana jednym z kluczowych sposobów na istnienie w poetyckim świecie oraz formą kontaktu z rzeczywistością. W kwestii Boga podejmował próby zrozumienia swojej wiary poprzez pryzmat pojmowanych relacji między Naturą, Bogiem i Człowiekiem. Można wyróżnić w jego twórczości dwie główne ścieżki: antropologiczną, badającą mit religijny, oraz egzystencjalną. W pierwszej z nich dążył do ukazania podobieństw między Bogiem a człowiekiem. Na drugiej analizował konflikt pomiędzy życiem ziemskim a metafizyką, w której Bóg nie był już odzwierciedleniem człowieka, lecz jego przeciwnikiem, co rodziło sytuacje tragiczne i pełne niepewności.

Wielokrotnie w swoich poematach, Bolesław Leśmian nadawał Boskim cechom Naturę, postrzeganą jako potężną, władczą i wieczną. Tego rodzaju panteistyczne podejście pojawia się w wielu jego dziełach poświęconych przyrodzie. Jego twórczość można śmiało określić jako wezwanie do miłości – spierał się z Boskością, poruszając istotne egzystencjalne kwestie, jednak ostatecznie stawał po stronie miłości i erotyzmu.

Ludowość była integralną częścią metafizyki Leśmiana, w której znajdowały swoje miejsce rozważania na temat powrotu do natury i pierwotności. Jego dzieła stanowiły swoiste studium archetypowych natur ludzkich. Realizując ideę pierwotnego mikrokosmosu, odkrywał relacje między naturą a człowiekiem, jednostką a zbiorowością oraz sztuką a metafizyką. Wiersze Leśmiana, pełne melodyjności, były tworzone z zachowaniem rygorystycznych zasad konstrukcji sylabotonicznej.

Na koniec warto dodać, że Bolesław Leśmian był twórcą wielu neologizmów, co znacząco wzbogaciło polski język poetycki. W młodości pisał także wiersze w języku rosyjskim. Ryszard Matuszewski zauważył, że już w latach 1906-1907, Leśmian publikuje dwa cykle wierszy w rosyjskich czasopismach symbolistów, co potwierdza jego indywidualność i mistrzostwo warsztatowe, które ukazują się w jego twórczości zarówno w języku polskim, jak i rosyjskim.

Odznaczenia

Bolesław Leśmian, jako wybitny twórca literacki, został uhonorowany Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Otrzymał to odznaczenie za swoje znaczące osiągnięcia w dziedzinie literatury, co miało miejsce w dniu 11 listopada 1935 roku.

Upamiętnienie

W 1990 roku powstał film fabularny przedstawiający życie Bolesława Leśmiana, noszący tytuł Leśmian, który został wyreżyserowany przez Leszka Barona. W kreację postaci tego wybitnego poety wcielił się utalentowany aktor Piotr Bajor.

Z okazji obchodów 140. rocznicy urodzin Leśmiana w 2017 roku, Zamość ogłosił Rok Bolesława Leśmiana. To wydarzenie zaowocowało ogólnopolskim konkursem leśmianowskim, w którym nagrody zdobyli młodzi poeci, tacy jak Dawid Jung oraz Paweł Bień.

Poeta ten jest również patronem wielu ulic w różnych miastach Polski, co świadczy o jego znaczeniu i wpływie na polską kulturę oraz literaturę.

Dzieła

Bolesław Leśmian, jeden z największych poetów polskich, pozostawił po sobie bogaty zbiór dzieł. Jego twórczość obejmuje różnorodne zbiory wierszy, które zachwycają głębią emocji oraz unikalnym stylem. Wśród najważniejszych kolekcji można wymienić:

• Sad rozstajny (1912),
• Łąka (1920),
• Napój cienisty (1936),
• Dziejba leśna (1938) – wydanie pośmiertne,
• Poezje wybrane (1974),
• Poezje zebrane (1993, 1995, 2000).

Leśmian jest również autorem baśni pisanych prozą, w których możemy znaleźć:

• Klechdy sezamowe (1913),
• Przygody Sindbada Żeglarza (1913),
• Klechdy polskie (1956).

Nie można zapomnieć o jego dramacie mimicznym „Skrzypek opętany” oraz o licznych esejach i szkicach literackich, które wzbogacają jego twórczość. Warto wspomnieć, że Leśmian zajął się także przekładami, w tym niezwykłymi opowieściami Edgara Allana Poe.

Jego zbiory zostały wydane w wielu tomach, jak na przykład „Z pism…” (t. 1-3 1959-65). W 2011 roku ukazała się pozycja „Satyr i Nimfa, Bajka o złotym grzebyku”, którą przygotowali Dariusz Pachocki oraz Artur Truszkowski, wydana przez Wydawnictwo KUL w Lublinie, ISBN 978-83-7702-199-6.

Kompletne zbiory Leśmiana obejmują także „Dzieła wszystkie”, które wydano przez PIW, w tym:

• T. 1 – 2010: Poezje zebrane,
• T. 2 – 2012: Szkice literackie,
• T. 3 – 2012: Baśnie i inne utwory prozą,
• T. 4 – 2012: Utwory dramatyczne. Listy.

Warto zwrócić uwagę na „Pochmiel księżycowy”, który zawiera wiersze rosyjskie w polskiej wersji Jerzego Ficowskiego, wydany przez Czytelnik w Warszawie w 1987 roku, ISBN 83-07-01674-6. Tytuł oryginalny to „Łunnoje pochmielje”.

Inne znaczące publikacje to „Zdziczenie obyczajów pośmiertnych”, opracowane przez Dariusza Pachockiego i wydane przez Wydawnictwo KUL w Lublinie w 2014 roku, ISBN 978-83-7702-854-4, a także „Skrzypek opętany”, wydany w 2016 roku, również opracowany przez Pachockiego, ISBN 978-83-8061-333-1.

Leśmian w piosenkach

Bolesław Leśmian, będący jednym z najbardziej uznawanych polskich poetów, zaistniał również w muzyce dzięki różnorodnym artystom, którzy interpretowali jego twórczość w swoich utworach. W stuleciach jego popularności nie zabrakło adaptacji tekstów na scenach oraz w studiach nagraniowych.

• 1967: Ewa Demarczyk wykonuje piosenki skomponowane przez Zygmunta Koniecznego, w tym tekst „Garbus”,
• 1972: Magda Umer odnosi sukces z utworem „Strój”,
• 1973: Czesław Niemen wydaje album „Marionetki”, zawierający tekst „Com uczynił”,
• 1984: Marek Grechuta i Krystyna Janda biorą udział w projekcie „W malinowym chruśniaku”, gdzie prezentują teksty wszystkich piosenek,
• 1986: Zespół Bez Jacka wykonuje tekst „Zwiewność”,
• 1986: Magda Umer po raz kolejny sięga po twórczość Leśmiana z utworem „Mrok na schodach”,
• 1991: Grzegorz Turnau w albumie „Naprawdę nie dzieje się nic” przedstawia teksty takich utworów jak „Jakieś inne słowa” oraz „We śnie”,
• 1992: Stare Dobre Małżeństwo wykonuje utwór „Boże, pełen w niebie chwały”, a także „Ciało me, wklęte w korowód istnienia” oraz „W zakątku cmentarza”,
• 1995: Magda Umer znowu przywołuje poezję Leśmiana w utworach „Łąka”, „Śni się liściom nieskończoność” i „Szli tędy ludzie”,
• 1995: Innym z wydawnictw Magdy Umer jest „Koncert jesienny”, w którym znajdują się „Strój”, „Dąb” oraz „Ballada bezludna”,
• 1997: Grzegorz Turnau powraca z albumem „Tutaj jestem”, w którym szczególną uwagę zwraca utwór „Szli tędy ludzie”,
• 1997: Anna Maria Jopek śpiewa „Dłoń zanurzasz we śnie”,
• 1998: Zespół Stare Dobre Małżeństwo podkreśla utwór „W nicość śniąca się droga” oraz „Panna Anna”,
• 2001: Hanna Banaszak wprowadza w życie utwór „Urszula Kochanowska” w piosence „Zanim będziesz u brzegu”,
• 2002: Grzegorz Turnau komponuje do tekstu „Szukaj przygody”,
• 2002: Stanisław Sojka w swoim dziele „Soykanova” przedstawia utwór „Gdybym…”,
• 2006: Płyta „Cisza jak ta” prezentuje teksty takie jak „Płacz” oraz „Jak niewiele ma znaków”,
• 2008: Lubelska Federacja Bardów nagrywa „Klechdy Lubelskie”, w której znajdują się „Po ciemku” oraz „Tajemnica”,
• 2008: Żywiołak łączy różne inspiracje w utworze „Świdryga i Midryga”,
• 2008: Zespół Żywiołak nagrywa także „Karczma”,
• 2009: Pustki z utworem „Kalambury” zgłębiają tekst „Wiedza”,
• 2012: Adam Strug nagrywa piosenkę „Adieu”, prezentując różne teksty, w tym „Księżycowy”, „Tajemnica”, „Tam na rzece” oraz „We śnie”,
• 2014: Adam Strug i Stanisław Sojka tworzą wspólny projekt „Strug.Leśmian.Soyka”, przedstawiając różne teksty utworów,
• 2014: Magdalena Kumorek wprowadza słuchaczy do utworu „Śmiercie”,
• 2016: Żywiołak powraca z utworem „Skrzeble”,
• 2017: Mimochodem publikuje „Bolesława Leśmiana pieśni wybrane”, z tekstami takimi jak „W głąb podwórza”, „Szmer wioseł”, „Po co tyle świec nade mną”, „Warkocze”, „Karczma”,
• 2017: Daria Zawiałow interpretacja „Malinowego Chruśniaka” nawiązuje do „W malinowym chruśniaku”,
• 2019: Żywiołak wydaje tekst „Ballada dziadowska” w utworze „Dziadyga”,
• 2019: Zespół SUSZ z Suwałk prezentuje płytę „Romans”, która zawiera 8 piosenek oparte na wierszach Leśmiana,
• 2020: Zespół Trupięgi z Sulęcina wprowadza „lesman BOSO”, z 10 utworami stworzonymi do poezji Leśmiana,
• 2022: Projekt Leśmian wydaje płytę „Wszechlśnienie”,
• 2023: Avi w utworze „Leśmian” zabiera słuchaczy w wewnętrzną podróż.

---

Oceń: Bolesław Leśmian

---