Janusz Pelc (historyk literatury)

---

Życiorys

Janusz Pelc był wybitnym historykiem literatury, który swoją karierę rozpoczął od ukończenia studiów na Uniwersytecie Warszawskim. W 1952 roku podjął pracę naukową w Instytucie Badań Literackich PAN, gdzie założył Pracownię Literatury Renesansu i Baroku, przekładając swoją pasję do literatury na działania badawcze. Po latach, w 1981 roku, związał się z Uniwersytetem Warszawskim na stałe, kierując Zakładem Literatury Staropolskiej i Oświecenia w Instytucie Literatury Polskiej.

Jego działalność nie ograniczała się jedynie do pracy naukowej; Janusz Pelc był również zaangażowany w organizację życia akademickiego, co zaowocowało kilkunastoma konferencjami, które miały formę książek zbiorowych. Wśród jego współpracowników można wymienić zarówno profesorów, jak i młodszych badaczy literatury z różnych polskich ośrodków uniwersyteckich. Pośród bliskich mu osób znajdował się także historyk sztuki, Janusz Pasierb, a w sprawach dotyczących edytorstwa współpracował z Konradem Górskim.

Dzięki swoim szerokim kontaktom, zarówno krajowym, jak i zagranicznym, nawiązał relacje z wieloma osobistościami w dziedzinie nauki. Był przyjacielem Claude’a Backvisa, co podkreśla jego znaczenie w międzynarodowych kręgach literackich.

Od 1982 roku Janusz Pelc był członkiem zwyczajnym Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, a także aktywnym członkiem Polskiej Akademii Umiejętności. Jego styl współpracy z innymi naukowcami przyczynił się do rozwoju polskiej literaturoznawstwa.

Nie można pominąć jego bliskiej relacji z poetą Janem Twardowskim, który 1964 roku udzielił mu ślubu z Pauliną Buchwald-Pelcową, utalentowaną historyczką literatury i bibliotekoznawczynią.

Janusz Pelc spoczywa na cmentarzu Powązkowskim, w kwaterze 108-6-20, gdzie można oddać mu hołd i wspomnieć o jego znaczących osiągnięciach w dziedzinie literatury i nauki.

Dorobek naukowy

Janusz Pelc, znany jako historyk literatury, skupiał się na filologicznych badaniach tekstu, a także na ich interpretacji, która polega na wnikliwym odkrywaniu sensu dzieł. W swojej pracy przyjął podejście komparatystyczne, analizując polską literaturę w szerszym kontekście europejskim. Jego badania często miały charakter interdyscyplinarny, z wyraźnym otwarciem na historię sztuki.

Już na początku swojej kariery zafascynował się okresem renesansu. Jan Kochanowski, jeden z najważniejszych polskich poetów, stał się przedmiotem jego wieloletnich badań. Pelc najpierw poświęcił mu pracę doktorską, w której badał oddziaływanie twórczości poety na polską literaturę (Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej). Z czasem stworzył obszerną monografię na temat tego twórcy (Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej), która wprowadziła nowatorskie ustalenia i zyskała uznanie. Zajmował się również innymi autorami, takimi jak Mikołaj Rej i Szymon Szymonowic. Poza badaniami poświęconymi Kochanowskiemu powstał obszerny zbiór studiów pod tytułem Europejskość i polskość literatury naszego renesansu oraz synteza Literatura renesansu w Polsce.

Najbardziej odkrywcze były jednak jego badania dotyczące baroku. Pelc ożywił zapomnianą twórczość Zbigniewa Morsztyna, dla którego napisał dwie książki: habilitacyjną Zbigniew Morsztyn, arianin i poeta oraz monografię, która ukazuje poetę w kontekście epoki. Współpraca nad Morsztynowym cyklem Emblemata zaprowadziła Pelca do badań nad fenomenem emblematu jako gatunku, a także do analizy barokowej wspólnoty literackiej i plastycznej, które były umiejscowione w wielowiekowej refleksji nad estetyką. Z tych dociekań zrodziła się nowatorska publikacja Obraz – słowo – znak, która po latach została przetworzona na syntetyczny opis pod tytułem Słowo i obraz. Ostatecznym zwieńczeniem jego badań nad barokiem była synteza Barok – epoka przeciwieństw.

Janusz Pelc był również pomysłodawcą oraz redaktorem naczelnym interdyscyplinarnego czasopisma naukowego, półrocznika „Barok”, który zadebiutował w 1994 roku. Czasopismo to było wynikiem wieloletniego zainteresowania tą epoką i zdobyło międzynarodowy rozgłos.

Równolegle do intensywnych badań analitycznych Pelc prowadził także prace edytorskie. W ramach serii „Biblioteka Narodowa” przygotował wydania dzieł autorów renesansu, takich jak Jan Kochanowski (Fraszki, 1957 i wznowienia; Treny, 1969 oraz ich liczne wznowienia) oraz Szymon Szymonowic (Sielanki, 1964 i wznowienie). W jego dorobku znalazło się także wydanie barokowego Zbigniewa Morsztyna (Wybór wierszy, 1975). Wraz z żoną, Pauliną Buchwald-Pelcową, przygotował pierwszą pełną edycję Emblematów Morsztynowych, która zawierała ilustracje (2001). Jego prace edytorskie wyróżniają się dużą precyzją w ustalaniu tekstu oraz umiejętnym kształtowaniem komentarzy.

W licznej grupie doktorów, którzy obronili swoje prace pod jego przewodnictwem, znalazł się również Zygmunt Kubiak, a także Magdalena Piskała i Jacek Głażewski.

Najważniejsze prace

Janusz Pelc to wybitny historyk literatury, którego twórczość obejmuje szereg znaczących publikacji. Oto niektóre z jego najważniejszych dzieł:

• Jan Kochanowski w tradycjach literatury polskiej (od XVI do połowy XVIII w.). Warszawa, PIW, 1965 – rozprawa doktorska,
• Zbigniew Morsztyn, arianin i poeta. Wrocław, Ossolineum, 1966 – praca habilitacyjna,
• „Treny” Jana Kochanowskiego. Warszawa, Czytelnik, 1972,
• Zbigniew Morsztyn na tle poezji polskiej XVII w. Warszawa, Wiedza Powszechna, 1973,
• Obraz – słowo – znak. Studium o emblematach w literaturze staropolskiej. Wrocław, Ossolineum, 1973,
• Jan Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej. Warszawa, PWN, 1980 (i wznowienia pod tytułem: Kochanowski. Szczyt renesansu w literaturze polskiej),
• Europejskość i polskość literatury naszego renesansu. Warszawa, Czytelnik, 1984,
• Barok – epoka przeciwieństw. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Semper, 1993,
• Literatura renesansu w Polsce. Warszawa, Wydawnictwo Naukowe Semper, 1994,
• Słowo i obraz. Na pograniczu literatury i sztuk plastycznych. Kraków, Universitas, 2002.

Opracowania na temat uczonego

W kontekście analizowania dorobku naukowego profesora Janusza Pelca, istotnym źródłem informacji jest opracowanie zawarte przez Antoni Czyż oraz Ewa Ressel. Przygotowali oni bibliografię prac profesora obejmującą lata 1952–1992. Znajduje się ona w zbiorze poświęconym staropolskim studiom zatytułowanym „Necessitas et ars”, który został dedykowany prof. Pelcowi. Wydawnictwo zostało przygotowane przez Barbarę Otwinowską, Alinę Nowicką-Jeżową oraz Adam Karpiński i opublikowane w Warszawie w 1993 roku, w tomie pierwszym.

Kolejnym dokumentem jest bibliografia prac profesora Pelca z lat 1993–2004, której autorką jest Magdalena Nawrocka-Berg. Zawarta jest ona w publikacji „Corona scientiarum”, poświęconej badaniom literatury i kultury nowożytnej dedykowanej profesorowi. Nad redakcją tego zbioru czuwali Juliusz Chrościcki, Marek Prejs, Krzysztof Mrowcewicz oraz Jacek Głażewski. Warszawskie wydanie ukazało się w roku 2004.

---

Oceń: Janusz Pelc (historyk literatury)

---