Szymon Zajczyk

---

Życiorys

Szymon Zajczyk przyszedł na świat 18 listopada 1900 roku w Warszawie, jako syn Frumy i Gerszona Zajczyków, w rodzinie o zamożnych tradycjach ortodoksyjnych. Jego edukacja rozpoczęła się na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie zgłębiał tajniki architektury i rzeźby żydowskiej. Zajczyk był uważany za wybitnego specjalistę w tej dziedzinie. W opinii Stanisława Herbsta, Zajczyk był „[w]szyscy cenili w nim najlepszego znawcę architektury i rzeźby żydowskiej, doskonałego fotografika, skrupulatnego pożeracza archiwów”. Niestety, jego żydowskie pochodzenie uniemożliwiło mu zdobycie stałego etatu w środowisku naukowym.

Współpraca Zajczyka obejmowała takie instytucje jak Uniwersytet Krajoznawczy Żydowskiego Towarzystwa Krajoznawczego, Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej oraz Biuro Inwentaryzacji Zabytków. Podczas pracy z Instytutem Architektury Polskiej Politechniki Warszawskiej, pod naukowym przewodnictwem Oskara Sosnowskiego, Zajczyk realizował ambitny projekt dokumentacji drewnianych bożnic wschodniej Polski. Wspólnie z studentami uczelni stworzył cenne zasoby, w tym tysiące planów, rysunków oraz fotografii.

Jego prace dały początek największej i najbardziej dokładnej dokumentacji drewnianych bożnic w Europie Wschodniej, a jego fotografie, które obecnie znajdują się w zbiorach Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk, przez długi czas stanowiły jedyny, szeroko znany zbiór tego typu materiałów. Po zakończeniu II wojny światowej działalność Zajczyka była kontynuowana przez architektów Marię i Kazimierza Piechotków. Jego fotografie oraz rysunki pomiarowe studentów w znacznym stopniu przyczyniły się do rekonstrukcji wnętrz i elewacji zniszczonych synagog. W 1957 roku ukazała się ich pierwsza książka poświęcona bożnicom, a dwa lata później opublikowano jej angielskie tłumaczenie.

Dokumentacja fotograficzna Zajczyka jest wciąż wykorzystywana w badaniach naukowych. Podczas II wojny światowej, od jesieni 1940 roku Zajczyk, wspólnie z żoną Natalią de domo Hochsinger oraz roczną córeczką Zofią, przebywał w warszawskim getcie. Po wydostaniu się na stronę aryjską ukrywał się u matki Stanisława Herbsta, a następnie w okolicach ulicy Nowogrodzkiej. Niestety, 27 maja 1944 roku, Zajczyk został wydany władzom okupacyjnym i zamordowany. Jego żona i córka przeżyły te tragiczne wydarzenia.

Rodzinne archiwum Zajczyka zostało przekazane do Muzeum Historii Żydów Polskich Polin przez jego córkę, Yael (Zofię) Rosner. Historia jej dzieciństwa spędzonego ukryta w getcie posłużyła za inspirację dla książki przeznaczonej dla młodszych czytelników, wydanej w 2020 roku, pod tytułem Mama zawsze wraca, autorstwa Agaty Tuszyńskiej, z ilustracjami Iwony Chmielewskiej. Adaptacja teatralna powyższej książki w reżyserii Marka Kality miała swoją premierę w 2022 roku, w ramach wydarzenia Żonkile organizowanego przez Muzeum Polin.

---

Oceń: Szymon Zajczyk

---