Adolf Berman

---

Życiorys

Praca naukowa

Adolf Berman uzyskał swoje wykształcenie na kierunku filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Jego praca magisterska, która została przedstawiona do obrony w 1931 roku, była tak dobrze oceniana, iż nadano jej rangę rozprawy doktorskiej, co umożliwiło mu uzyskanie tytułu. Jako psycholog oraz nauczyciel pracował w warszawskich gimnazjach, prowadząc jednocześnie badania w dziedzinie psychologii i wprowadzając nowatorski w Polsce system poradnictwa zawodowego.

Działalność społeczna i polityczna w Polsce

Od 1926 roku był aktywnym członkiem partii Poalej Syjon – Lewica oraz redaktorem polskojęzycznego organu tej partii. Przyczynił się do wydawania tygodnika „Arbeter Cajtung”, publikowanego w języku jidysz. W trakcie II wojny światowej przyjął pseudonim Borowski lub Adam Borowski. W 1942 roku wziął udział w tworzeniu Bloku Antyfaszystowskiego oraz był współredaktorem jego organu – „Der Ruf”. Jako dyrektor organizacji charytatywnej, Centrali Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi „Centos”, zajmował się pomocą dzieciom w warszawskim getcie. Organizacja ta, pod jego kierownictwem, opiekowała się dziećmi do 14 roku życia, prowadząc sierocińce, internaty oraz kluby, poprzez których organizowano posiłki i obchody świąt. Pod tę opiekę trafiała niemal 75% dzieci z ogółu, liczącego około 100 tysięcy. Berman angażował się także w pomoc Żydom, którzy potrzebowali ucieczki z getta, nawiązując kontakty z Polakami po „aryjskiej stronie”, co ułatwiały mu jego nieuchwytne cechy wyglądu. Wspólnie z Leonem Feinerem pisał depesze do Londynu, relacjonując wydarzenia w getcie, w tym masową likwidację Żydów, i apelując o pomoc od aliantów. W swojej ostatniej depeszy z 11 maja 1943 wyrażał rozczarowanie brakiem reakcji świata na trwający dramat.

Po masowych deportacjach latem 1942 roku, kontynuował działalność podziemną, a jego działania obejmowały ratowanie ostatnich notatek Emanuela Ringelbluma, historyka warszawskiego getta. Berman był członkiem prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN) oraz jego reprezentantem w polskim podziemiu. Jako sekretarz „Żegoty” zawiązał bliską znajomość z Władysławem Bartoszewskim, która miała trwać przez długie lata. Razem z Feinerem i Icchakiem Cukiermanem współtworzył list informujący o systematycznym eksterminowaniu Żydów w okupowanej Polsce. W styczniu 1944 roku objął stanowisko kierownika referatu żydowskiego w Krajowej Radzie Narodowej, a w tym samym miesiącu padł ofiarą szantażu ze strony szmalcowników, którzy zażądali od niego ogromnej sumy. Na szczęście udało się ich zidentyfikować i wyeliminować.

Podczas powstania warszawskiego był członkiem Rady Politycznej Armii Ludowej na Żoliborzu. Rząd RP w Londynie, poprzez swojego delegata, przekazywał fundusze na wsparcie Żydów w Polsce, w tym na pomoc dla Bermana „Borowskiego”. Starano się także o ratunek dla konkretnych Żydów, w tym samego Bermana. W 1945 roku objął stanowisko wiceprzewodniczącego Centralnego Komitetu Żydów Polskich, a następnie od 1946 do 1949 roku przewodniczącego tej instytucji. W lecie 1946 roku uczestniczył w rozmowach z najwyższymi urzędnikami rządowymi, co doprowadziło do tymczasowego otwarcia granic dla masowej emigracji Żydów. Jego wizyta w obozie w Treblince, gdzie zginęli jemu bliscy oraz dzieci, pod opieką których sprawował, była dla niego szczególnie traumatycznym doświadczeniem. Po wojnie, spotkał się z Bartoszewskim, który, mimo różnic politycznych, był przyjęty przez Bermana „bardzo ciepło”. Dwa razy, w 1946 i 1948 roku, pomógł on wyciągnąć Bartoszewskiego z rąk bezpieki. Jednak w kwietniu 1949 roku Berman został usunięty z pozycji przewodniczącego CKŻP przez Szymona Zachariasza, a jego miejsce zajął Grzegorz Smolar. W 1949 roku Bartoszewski został po raz trzeci aresztowany, tym razem spędzając pięć lat w więzieniu.

W 1950 roku, zauważając rosnącą marginalizację CKŻP oraz jego ograniczenia, Berman podjął decyzję o emigracji do Izraela.

W Izraelu

Po przybyciu do Izraela, jako Awraham Berman, zasiadał w latach 1951–1955 w Kneset II kadencji, na którą dostał się z listy Mapam . Po rozłamie w partii, przyłączył się do Frakcji Lewicowej (hebr. סיעת שמאל, Si’at smol) i od 1954 roku był członkiem Komunistycznej Partii Izraela (Maki), biorąc aktywny udział w jej działalności. Napisał książkę, w której zawarł swoje wspomnienia z getta warszawskiego. Ponadto pełnił funkcję przewodniczącego izraelskiej Organizacji Bojowników Antyfaszystów oraz zasiadał w prezydium Światowej Organizacji Partyzantów Żydowskich i Byłych Więźniów. Jego świadectwa były istotne w procesie Adolfa Eichmanna (1961) oraz w sprawie Wiery Gran.

Berman, choć stał się człowiekiem z Izraela, nie zrezygnował z tożsamości polskiej, stając się redaktorem naczelnym marksistowskiego miesięcznika „Walka”, wydawanego w języku polskim w latach 1958–1965. Był również aktywnym uczestnikiem Ligi Przyjaźni Izraelsko-Polskiej. Język polski pozostał wciąż dominującym w jego korespondencji. Brał udział w uroczystościach upamiętniających Polaków i wybitne postacie kultury, takie jak Władysław Broniewski czy Stefan Żeromski. W połowie lat 50. Władysław Bartoszewski nawiązał z nim ponownie przyjaźń, prowadząc korespondencję, a w 1963 roku odwiedził Izrael, w trakcie wręczenia dyplomu Sprawiedliwego wśród Narodów Świata w instytucie Jad Waszem, gdzie Berman wspomagał go w zbieraniu materiałów do książki o Polakach ratujących Żydów, zatytułowanej „Ten jest z ojczyzny mojej”.

Adolf Berman zmarł na raka w Tel Awiwie w 1978 roku, w wieku 71 lat.

Życie prywatne

Adolf Berman był synem Isera i Guty. W jego rodzinie znajdowało się jeszcze dwóch braci: Jakub oraz Mieczysław, który zginął w obozie w Treblince. Miał również dwie siostry: Annę, znaną jako Wołek, która została zamordowana razem z mężem Pawłem oraz córeczką Leną w obozie zagłady, a także Irenę, po mężu Olecką, żyjącą w latach 1917–2000.

Jakub (1901–1984) pozostał w kraju, gdzie piastował funkcje wicepremiera oraz członka Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR. Od maja 1949 roku nadzorował ludowe Wojsko Polskie, a także kierował ideologią partii komunistycznej oraz aparatem represji.

Berman był żonaty z Barbarą (nazywaną Basią) Temkin (1907–1953), z zawodu bibliotekarką. Para ta wspólnie angażowała się w działania na rzecz ratowania mieszkańców getta. Po przyjeździe do Izraela, żona Adolfa podupadła na zdrowiu, co było wynikiem nieodpowiednich dla niej warunków klimatycznych. W 1953 roku zmarła na zapalenie płuc. Basia była autorką dziennika, który dokumentował życie w getcie, a jego publikacja miała miejsce w Izraelu w 1956 roku oraz w Polsce w 2000 roku.

Ich syn, Emanuel (ur. 1946), został uznawanym psychoanalitykiem oraz profesorem psychologii klinicznej na Uniwersytecie w Hajfie. Jego kariera akademicka obejmowała również wykłady w Polsce.

Ordery i odznaczenia

Adolf Berman, uznawany za jedną z ważniejszych postaci historycznych, otrzymał wiele wyróżnień i odznaczeń za swoje zasługi.

• Order Krzyża Grunwaldu II klasy, przyznany 27 czerwca 1947,
• Medal za Warszawę 1939–1945, otrzymany 17 stycznia 1946.

Publikacje

Adolf Berman jest uznawanym autorem, który zostawił po sobie znaczący dorobek publikacji. W jego twórczości można znaleźć różnorodne tematy związane z psychologią społeczną oraz doświadczeniami Żydów w Warszawie podczas II wojny światowej.

• w sprawie przedmiotu i podziału psychologii społecznej (1932),
• głos z otchłani (1944),
• mi-yeme ha-maḥteret (1971),
• ba-Makom asher ya‘ad li ha-goral: ‘im Yehude Varshah 1939–1942 (1977),
• vos der goyrl hoṭ mir basherṭ. miṭ yidn in Ṿarshe, 1939–1942 [co mi przeznaczył los. z Żydami w Warszawie] (1980).

---

Oceń: Adolf Berman

---