Zofia Dzierżyńska

---

Życiorys

W 1904 roku Zofia Dzierżyńska rozpoczęła swoją działalność polityczną, wstępując w szeregi Socjaldemokracji Królestwa Polski i Litwy. Już w 1906 roku została aresztowana za swoje zaangażowanie w ruch partyjny, a rok później, w 1909 roku, znów trafiła za kratki. W efekcie tych wydarzeń administracyjnie wydalono ją z Imperium Rosyjskiego. Jako aktywna członkini SDKPiL, miała okazję poznać Feliksa Dzierżyńskiego, którego poślubiła. Ich ceremonia ślubna miała miejsce w Krakowie, 10 listopada 1910 roku, w kościele św. Mikołaja.

Na świat przyszedł ich jedyny syn, Jan, 23 czerwca 1911 roku, a Zofia Muszkat urodziła go, będąc wówczas uwięziona na Pawiaku. Po tej dramatycznej okoliczności została zesłana na Syberię, do guberni irkuckiej. Syn Zofii, Jan, dzięki pomocy Janusza Korczaka, w lutym 1912 roku trafił do prywatnego zakładu dla niemowląt prowadzonego przez panią Sawicką. Wkrótce po narodzinach, w ostatnich dniach maja lub na początku czerwca, jego opiekę przejął brat Zofii, Marian Muszkat.

W latach 1918-1919 Zofia pełniła funkcję sekretarza radcy misji bolszewickiej w Bernie. Po tym okresie przeniosła się do Moskwy, gdzie spędziła resztę swojego życia. W latach 1919–1920 pracowała w różnych radzieckich biurach zajmujących się sprawami polskimi, które dążyły do wprowadzenia władzy komunistycznej w Polsce. Po niepowodzeniu bolszewików w 1920 roku, podjęła pracę jako kierowniczka polskojęzycznej szkoły im. Róży Luksemburg w Moskwie, gdzie uczyła do 1922 roku. W latach 1923–1924 wykładała w Komunistycznym Uniwersytecie Mniejszości Narodowych Zachodu w Moskwie.

Od 1924 do 1928 roku była sekretarzem Biura Polskiego Komitetu Centralnego Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). W tym czasie aktywnie uczestniczyła w działalności redakcyjnej pism, takich jak Ku nowej szkole oraz Trybuna Radziecka (1927–1937) i Kultury Mas (1929). W 1927 roku brała udział w IV Zjeździe Komunistycznej Partii Polski, który odbył się w Moskwie. Przez lata 1928–1934 pracowała jako pracownik naukowy w Instytucie Lenina, a od 1937 roku pełniła funkcję redaktora odpowiedzialnego w polskich sekcjach Towarzystwa Wydawniczego Robotników Zagranicznych w ZSRR, a później w Państwowym Wydawnictwie Literatury.

Pod jej redakcją wydano w różnych językach siedem tomów dzieł Włodzimierza Lenina. W latach 1939–1943 była aktywna w Komitecie Wykonawczym Kominternu (Międzynarodówki Komunistycznej, IKKI), zajmując się kwestiami polskimi, a po jego rozwiązaniu kontynuowała działalność w KC WKP(b). W 1941 roku władze sowieckie powierzyły jej kierownictwo polskojęzycznej rozgłośni propagandowej im. T. Kościuszki, a w 1944 roku została przedstawicielem w tajnym Centralnym Biurze Komunistów Polski w ZSRR, które funkcjonowało przy Komitecie Centralnym WKP (b).

Po przejściu na emeryturę w 1946 roku, Zofia nie wróciła do Polski, jednak odwiedzała ją trzykrotnie jako oficjalny gość rządu: w 1948 roku z okazji powstania PZPR, w 1950 roku przy sprowadzeniu prochów Juliana Marchlewskiego z Berlina do Warszawy oraz w 1951 roku, aby wziąć udział w obchodach 25-lecia śmierci swojego męża. W 1969 roku wydano jej wspomnienia w języku polskim pod tytułem Lata wielkich bojów, publikowane przez oficynę Książka i Wiedza.

W trakcie swojej działalności była trzykrotnie odznaczona Orderem Lenina. Ponadto, w 1955 roku na znak uznania za aktywną działalność rewolucyjną otrzymała polski Order Sztandaru Pracy I klasy. Zmarła jako zasłużona działaczka komunistyczna, przeżywszy swojego małżonka o 42 lata. Ostatecznie znalazła swój spoczynek na Cmentarzu Nowodziewiczym w Moskwie.

---

Oceń: Zofia Dzierżyńska

---