Henryka Martyniak

---

Życiorys

Henryka Landy, znana również jako Henryka Martyniak, przyszła na świat 18 września 1905 roku w rodzinie, w której głową był księgowy Władysław, a jego żoną Anna z domu Muszkat. W 1912 roku, w obliczu międzynarodowych zawirowań, rodzina postanowiła wyjechać do Francji. Po przybyciu do tego kraju pozostała tam przez cały okres I wojny światowej, gdzie Henryka ukończyła edukację w szkole podstawowej. W 1919 roku, po zakończeniu konfliktu, powróciła do Polski.

W Warszawie kontynuowała naukę, uczęszczając do Gimnazjum Żeńskiego Jadwigi Kowalczykówny oraz do Gimnazjum Jadwigi Jawurkówny, które z sukcesem ukończyła w 1923 roku. Następnie, w latach 1924-1929, podjęła studia z zakresu literatury francuskiej na prestiżowej Sorbonie w Paryżu.

Po powrocie do kraju w 1930 roku rozpoczęła pracę jako nauczycielka języka francuskiego w prywatnych gimnazjach. Była aktywna w Polskim Związku Katolickim, a w Gimnazjum Żeńskim im. Marii Konopnickiej z wielką pasją prowadziła hufiec szkolny.

W 1939 roku, w czasie wybuchu II wojny światowej, wzięła udział w obronie cywilnej Warszawy, dostarczając potrzebującym żywność oraz papierosy. W dniu 5 października tego samego roku została zaprzysiężona przez Janinę Karasiównę w Służbie Zwycięstwu Polski, przyjmując pseudonimy „Maria” oraz „Maria Konopnicka”. W 1940 roku znalazła się w kręgu działań mjr. Henryka Niepokulczyckiego, ps. „Teodor”, z którym współpracowała jako łączniczka z kpt. Zenonem Schreyerem, ps. „Demir”, który zajmował się kontrolą produkcji granatów.

W jej działaniach podczas produkcji granatów brał również udział Zenon Schreyer. Henryka, wykazując się niezwykłą odwagą, asystowała w odpalaniu granatów w piwnicy swojego domu na Żoliborzu oraz w okolicznych lasach. Później stała się główną łączniczką inż. Stanisława Franke, znanego w środowisku jako „Filip”, który przed wojną pracował w uzbrojeniu w Rembertowie. Razem z nim oraz nowymi pracownikami utworzyli wytwórnię granatów, a Henryka nadzorowała bezpieczeństwo produkcji i przenosiła meldunki oraz komponenty granatów.

Wiosną 1944 roku, w obliczu zagrożenia ze strony gestapo, kierowała akcją przetransportowania „filipinek” z magazynów fabryki przy ul. Obozowej. W czerwcu i lipcu, obawiając się „wsypy”, przebywała w Zalesiu pod Warszawą. Tuż przed wybuchem Powstania Warszawskiego powróciła na Mokotów, gdzie znalazła zatrudnienie w kuchni.

Przed kapitulacją Powstania, w dramatycznych okolicznościach, przedostała się kanałami do Śródmieścia. 5 października 1944 roku, wspólnie z ludnością cywilną, trafiła do obozu przejściowego w Pruszkowie. Dzięki świadectwu otrzymanemu od dr Balickiej o jej niezdolności do pracy, przedostała się z cywilami i rannymi do Mościc, gdzie znalazła schronienie pod opieką Rady Głównej Opiekuńczej.

Kiedy miasto Tarnów zostało zajęte przez sowieckich żołnierzy, Henryka wraz z innymi nauczycielami z Warszawy założyła w Mościcach gimnazjum oraz liceum, w których nauczała języka francuskiego. W 1946 roku powróciła do Warszawy, gdzie podjęła pracę jako nauczycielka, a następnie wicedyrektorka w XV Liceum im. Narcyzy Żmichowskiej w latach 1949-1963.

26 stycznia 1954 roku została aresztowana wraz z mężem i skazana przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Warszawie na 15 lat więzienia za współpracę z Przemysławem Kraczkiewiczem, jej kolegą z Armii Krajowej, który wówczas przebywał na Zachodzie. W wyniku amnestii w czerwcu 1956 roku odzyskała wolność i wznowiła pracę w Liceum Żmichowskiej. Jako kierowniczka ogniska, nauczała języka francuskiego oraz stworzyła klasy z francuskim językiem wykładowym, a jednocześnie prowadziła kursy jako lektor w SGPiS.

Od 1962 roku była wykładowcą w Wyższym Studium Języków Obcych Uniwersytetu Warszawskiego, a później до 1970 roku uczyła na Wydziale Romanistyki UW. Do 1979 roku prowadziła także kursy w ówczesnej Czytelni Francuskiej, która później przekształciła się w Instytut Francuski. Na emeryturze zaangażowała się w tłumaczenia z i na język francuski oraz tworzenie podręczników i skryptów do nauki tego języka. Martyniak była również członkinią Związku Bojowników o Wolność i Demokrację.

Henryka Martyniak zmarła 2 sierpnia 1985 roku po długiej chorobie, a jej ostatni spoczynek znalazł w rodzinnym grobie na Powązkach.

Ordery i odznaczenia

W 1944 roku, na mocy decyzji dowódcy Armii Krajowej, przyznano jej Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari. To wyróżnienie zostało następnie zweryfikowane przez III Kapitułę Londyńską w 1960 roku, a jego numer to 12416. Ponadto, w 1964 roku weryfikacji dokonał Główny Komitet Wykonawczy Obywateli RP, nadając legitymację z numerem DK-1006.

W swoim dorobku odznaczeń posiada także:

• Krzyż Walecznych, który został zweryfikowany w 1964 roku,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Warszawski Krzyż Powstańczy,
• Medal Wojny 1939–1945, przyznany w 1968 roku,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej,
• Order Palm Akademickich, francuskie odznaczenie, znane jako L’Ordre des Palmes académiques.

---

Oceń: Henryka Martyniak

---