Hanna Szwankowska

---

Życiorys

Hanna Szwankowska, córka architekta Franciszka Eychhorna oraz aktorki Natalii z Pomian-Borodziczów, była niezwykle wpływową postacią. Po ukończeniu Liceum im. Juliusza Słowackiego w Warszawie, kontynuowała naukę na Wydziale Historii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie sprzeciwiała się praktykom getta ławkowego. W tym czasie uczęszczała jednocześnie do Instytutu Francuskiego.

W 1938 roku rozpoczęła praktykę w redakcji młodzieżowego czasopisma „Iskry”, gdzie zbierała materiały na temat aprowizacji Warszawy podczas I wojny światowej. Latem 1939, w ramach seminarium pod kierownictwem prof. Stanisława Arnolda, przygotowała teksty tabliczek informacyjnych na ulicach Warszawy we współpracy z koleżankami ze studiów. Po wybuchu II wojny światowej kontynuowała naukę na tajnych kompletach, a tytuł magistra otrzymała w 1948 roku, pisząc pracę na temat „Kroniki” Bolesława Prusa jako źródła do historii Warszawy.

We wrześniu 1939 Hanna Szwankowska aktywnie zaangażowała się w cywilną obronę Warszawy. Podczas niemieckiej okupacji pracowała w archiwum miejskim w Arsenale. Jako członkini Armii Krajowej wykonywała różne zadania, które były jej powierzane przez Biuro Informacji i Propagandy oraz Komendę Główną AK ds. opieki nad więźniami i ich rodzinami. To właśnie jej starsza o 15 lat siostra Natalia, instruktorka harcerska, wprowadziła ją do konspiracji.

Mimo że Hanna nie brała czynnego udziału w powstaniu warszawskim z powodu obaw matki i strachu przed utratą drugiej córki (Natalia zginęła w Auschwitz), w sierpniu 1944 roku została wysłana do obozu przejściowego Durchgangslager 121 w Pruszkowie. Udało jej się jednak uciec dzięki pomocy polskiego personelu medycznego, a następnie schroniła się w Podkowie Leśnej.

Po wielu latach oddała się ponownie tematyce powstania warszawskiego, publikując takie prace jak: Kościół a Powstanie Warszawskie. Dokumenty, relacje, poezja (1994) oraz Międzynarodowe aspekty Powstania Warszawskiego (2004). W 1994 roku zorganizowała sesję naukową na Zamku Królewskim w pięćdziesięciolecie powstania.

W 1945 roku wyszła za mąż za Eugeniusza Szwankowskiego, a w lutym tego samego roku przyjechała do Warszawy. Rozpoczęła pracę jako opiekunka społeczna w Wydziale Opieki Społecznej Zarządu Miejskiego, po czym przeniosła się do Wydziału Literackiego Polskiego Radia. Od lutego 1946 do lutego 1947 była częścią Biura Odbudowy Stolicy, będąc członkiem redakcji „Skarpy Warszawskiej” i „Stolicy”. Pracowała również społecznie w redakcjach „Rocznika Warszawskiego”, „Kroniki Zamkowej” oraz „Almanachu Muzealnego”. Jej artykuły ukazywały się w takich publikacjach jak „Magazyn Tygodniowy”, „Kraj” oraz „Architektura”.

Związana z Muzeum Historycznym m. st. Warszawy, od 1951 roku pracowała w Komisji Badań Dawnej Warszawy przy Instytucie Historii PAN, gdzie kierowała Działem Badań Rozwoju Przestrzennego i Kultury Materialnej. Wspólnie stworzyła dwa tomy publikacji pt. Exodus Warszawy. Ludzie i miasto po Powstaniu 1944 (1992). Uczestniczyła też w Komisji Zamkowej Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie oraz współpracowała z Archiwum Głównym Akt Dawnych.

Hanna badała m.in. budownictwo mieszkaniowe Warszawy w II połowie XVIII wieku, a także opracowała rejestry podatkowe tego miasta z XVI–XVIII wieku. Była członkinią Towarzystwa Miłośników Historii, w którym zasiadała w prezydium zarządu. Jako wiceprezes TMH współorganizowała obchody dziewięćdziesięciolecia organizacji w 1996 roku i aktywnie wspierała publikację okolicznościową.

W ramach corocznych spotkań varsavianistycznych prezentowała wyniki swoich badań oraz współredagowała publikacje zbiorowe, które je podsumowywały. Organizowała również wydarzenia dotyczące warszawskich Żydów oraz pracowała dla zespołu architektów odpowiedzialnego za odbudowę Starego i Nowego Miasta w Warszawie, będąc współautorką dwutomowej publikacji o tym procesie pod redakcją Jana Górskiego. W 1969 roku prowadziła ankiety wśród warszawiaków na temat „Jaka jesteś, Warszawo?”, a wyniki zostały opublikowane w 1972 roku pod redakcją Wiktora Nowakowskiego. W 2002 roku opracowała historię Komisji Badań Dawnej Warszawy, która ukazała się w „Kronice Warszawy”.

W 1981 roku dołączyła do Komitetu Pamięci o Marszałku J. Piłsudskim. Opracowała dwutomowe „Archiwum Prezydenta Warszawy Stefana Starzyńskiego” oraz trzy antologie jego tekstów. Była aktywna w Obywatelskim Komitecie Budowy Pomnika S. Starzyńskiego (od 1992 roku Komitet Pamięci o Stefanie Starzyńskim) oraz w Obywatelskim Komitecie Budowy Pomnika Henryka Sienkiewicza w Łazienkach Królewskich, gdzie opracowała Antologię tekstów historycznych i literackich poświęconą twórczości tego pisarza w 2000 roku.

W latach 1956–1957 aktywnie działała w Prymasowskim Komitecie Pomocy dla Powracających Rodaków z ZSRR oraz angażowała się w działalność Towarzystwa Kursów Naukowych. W latach 70. XX wieku wspierała Komitet Obrony Robotników i udostępniała swoje mieszkanie na spotkania Uniwersytetu Latającego. W okresie stanu wojennego aktywnie uczestniczyła w Studium Kultury Chrześcijańskiej przy kościele Świętej Trójcy na Solcu, redagując wraz z Janiną Leskiewiczową podziemne zeszyty studium. Podczas wyborów w 1989 roku brała udział w komitetach wyborczych kandydatów „Solidarności”, której była członkinią.

Hanna Szwankowska współpracowała z organizacjami wspierającymi „Solidarność” w Górnym Śląsku oraz Zagłębiu Dąbrowskim, a także była członkinią społecznego Zespołu Nazewnictwa Miejskiego. Związała się z Duszpasterstwem Środowisk Twórczych oraz Ludzi Nauki, a od 1974 roku była w Społecznym Komitecie Opieki nad Starymi Powązkami, którego współzałożycielem był Jerzy Waldorff.

Na koniec swojego życia spoczęła na Cmentarzu Powązkowskim w grobie rodzinnym.

Ordery i odznaczenia

Hanna Szwankowska została uhonorowana wieloma prestiżowymi odznaczeniami, które odzwierciedlają jej wkład w historię i kulturę.

• Krzyż Armii Krajowej,
• odznaka Weterana Walk o Niepodległość,
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski,
• honorowe członkostwo w Polskim Towarzystwie Historycznym (1997),
• Nagroda im. prof. Jana Zachwatowicza (2002) za badania naukowe i rewaloryzację zabytków,
• Nagroda Miasta Stołecznego Warszawy (2007).

Upamiętnienie

Od 2002 roku, Towarzystwo Miłośników Historii oraz Biblioteka m.st. Warszawy mają zaszczyt corocznie przyznawać prestiżową nagrodę za varsaviana. W 2012 roku zmieniono jej nazwę na cześć Hanny Szwankowskiej, upamiętniając jej wkład w historię Warszawy.

---

Oceń: Hanna Szwankowska

---