Marek Jan Chodakiewicz

---

Życiorys

Witold Chodakiewicz, ojciec Marka Jana, a także krewny znanego Chrisa Cieszewskiego, to postacie, które w pewien sposób wpłynęły na jego życie. Nasz bohater opuścił Polskę i wyjechał do Stanów Zjednoczonych w 1982 roku w celu podjęcia studiów. W 1988 roku zdobył tytuł licencjata na San Francisco State University, a jego dalsza edukacja kontynuowana była na Columbia University, gdzie uzyskał tytuł magistra. W 2001 roku obronił tam pracę doktorską zatytułowaną Accommodation and Resistance: A Polish County Krasnik during the Second World War and its Aftermath, 1939–1947.

W latach 2001–2003 Chodakiewicz pracował jako adiunkt (assistant professor of history) na University of Virginia w Charlottesville. Jego kariera akademicka obejmowała również czas spędzony na Loyola Marymount University jako profesor wizytujący. Od 2003 roku pełni funkcję profesora historii w The Institute of World Politics w Waszyngtonie, co potwierdza jego znaczącą pozycję w środowisku akademickim.

W kwietniu 2005 roku, na mocy decyzji prezydenta G.W. Busha, został powołany do Rady Pamięci Holokaustu, natomiast w 2008 roku objął stanowisko kierownika Katedry Studiów Polskich im. Tadeusza Kościuszki (The Kosciuszko Chair of Polish Studies). Należy również zaznaczyć, że od 2018 do 2022 roku był członkiem Rady przy Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku.

W Polsce, Marek Jan Chodakiewicz należy do rady programowej naukowego czasopisma społeczno-historycznego „Glaukopis”. Publikuje swoje artykuły w takich wydaniach jak Przegląd Historyczno-Wojskowy, „Zeszyty Historyczne WiN-u” oraz „Arcanach”. Współpracuje z wieloma mediami, w tym z wydawnictwem „Fronda”, tygodnikiem „W sieci”, „Tygodnikiem Solidarność” oraz „Najwyższy CZAS!”. Jego teksty można też znaleźć w dzienniku „Rzeczpospolita” i na blogu Salon24.pl.

Specjalizuje się w różnorodnych aspektach historii Europy Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku. Jego prace dotyczą historii Polski, Austro-Węgier oraz Imperium Rosyjskiego, jak również stosunków polsko-żydowskich oraz zagadnień związanych z myślą konserwatywną. Dodatkowo podejmuje się analizy problematyki nazizmu, faszyzmu i komunizmu.

Chodakiewicz wystąpił również w kilku filmach dokumentalnych, w tym Towarzysz generał (2009), New Poland (2010), w trzeciej części serii Transformacja (2012) oraz Jedwabne. Historia prawdziwa (2022). Co więcej, jest członkiem rady historycznej Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, co świadczy o jego zaangażowaniu w działalność na rzecz pamięci historycznej.

Poglądy i kontrowersje

Poglądy polityczne: prawica i lewica

Marek Chodakiewicz, będący naukowcem, prezentuje przekonania wyraźnie osadzone w tradycji prawicowej oraz konserwatywnej. Twierdzi, że źródła ideologii lewicowej można dostrzec już w gnozie, której fundamentem jest wiara w posiadanie tajemnej wiedzy o rzeczywistości. W jego opinii, taka wiedza miałaby prowadzić do drastycznych zmian w społeczeństwie. Z tego względu, dostrzega on analogie między dążeniami lewicowymi a utopijnymi ideami, które w tradycji chrześcijańskiej manifestowały się w oczekiwaniach na społeczne przewroty zmierzające do ustanowienia Królestwa Bożego na ziemi.

W kontekście laicyzacyjnych trendów w zachodniej cywilizacji, ta sama zasada wiary straciła swoje religijne konotacje i przekształciła się w wizję idealnego społeczeństwa, wolnego od przemocy i społecznej niesprawiedliwości, które zapewni wszystkim dobrobyt. Chodakiewicz zauważa, że lewicowe podejście opiera się na założeniu, iż człowiek, będąc w naturalnym stanie, ma prawo być równym i wolnym, a wszelkie niepożądane przekonania są wynikiem niekorzystnych warunków społecznych, które można zmienić poprzez rewolucje bądź stopniowe reformy.

Niektóre z kluczowych cech lewicowej myśli, według Chodakiewicza, obejmują:

• relatywizm oraz nominalizm, które bazują na założeniu o względności wszelkich ludzkich koncepcji związanych z religią, tradycją oraz wartościami,
• idealizm i dualizm, które stawiają idee ponad rzeczywistość oraz sugerują możliwość dopasowania natury ludzkiej do teoretycznych modeli progresywnych społeczeństw,
• progresywizm jako fundamentalny element lewicowych poglądów.

Chodakiewicz jest także zdecydowanym krytykiem Jana Tomasza Grossa, co dodatkowo podkreśla jego unilateralne podejście do kwestii ideologicznych.

Stosunek do teorii gender

Izolowane kontrowersje wywołał wykład, który Chodakiewicz wygłosił 29 lipca 2019 roku w Centrum Edukacyjnym IPN im. Janusza Kurtyki. Wykład ten został skrytykowany przez część mediów, które uznały go za manifest homofobiczny.

W swoim wystąpieniu, Chodakiewicz wskazuje, że kluczowe elementy teorii gender mają korzenie w ideach gnostyckich, które powracały w różnych okresach historii zachodniej kultury, ujawniając się w progresywnych, anarchicznych oraz emancypacyjnych ruchach. Zauważa on, że w chrześcijańskiej tradycji ciało i dusza są traktowane jako jedność, w przeciwieństwie do gnozy, gdzie są one postrzegane jako oddzielne byty. Chodakiewicz pisze: „Ta starożytna herezja jest właśnie źródłem ideologii gender, szczególnie twierdzenia o rzekomej płynności płci (…)”.

Podkreśla również, że po XVII wieku nastąpiła sekularyzacja gnostycyzmu, a oświecenie zdetronizowało Boga na rzecz nauki, przekładając ją na nową kategorię bóstwa, w ramach której człowiek stał się obiektem deifikacji. W tym kontekście wskazuje, że w XVIII wieku miała miejsce nowa rewolucja seksualna.

Wyróżnienia i nagrody

Marek Jan Chodakiewicz zyskał liczne wyróżnienia oraz nagrody w swoim zawodowym życiu, które potwierdzają jego osiągnięcia i wkład w dziedzinie nauki oraz kultury. Poniżej przedstawiamy listę jego najważniejszych osiągnięć:

• Stypendium „Richard Hofstadter Fellowship” (1989–1994),
• Grant Prezesa Rady Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej (2001),
• Nagroda Literacka im. Józefa Mackiewicza (2003),
• Grant „The Earhart Foundation Fellowship” (2004),
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (2007),
• Grant „Smith Richardson Fellowship” (2009–2010),
• Weteran honoris causa polskiej Korporacji Akademickiej Respublica.

Każde z tych wyróżnień stanowi dowód na jego zaangażowanie w rozwój wiedzy oraz kultury w Polsce i na świecie.

Publikacje

W języku polskim

Oto zbiór publikacji autorstwa Marka Jana Chodakiewicza, które stanowią ważny wkład w polską historiografię oraz analizę relacji polsko-żydowskich. Pierwszą z nich jest „Ciemnogród? O Prawicy i Lewicy”, wydana w Warszawie przez Oficynę Wydawniczą Fulmen-Poland w 1996 roku, ISBN 83-86445-00-9.

Kolejnym znaczącym dziełem jest „Zagrabiona pamięć: Wojna w Hiszpanii, 1936-39”, publikacja z 1997 roku, wydana przez Frondę, która posiada ISBN 83-907120-2-4.

W latach 1997-1999 powstała seria trzech tomów pod tytułem „Tajne Oblicze: Dokumenty GL-AL i PPR, 1942-1945”, redagowana wspólnie z Leszkiem Żebrowskim oraz Piotrem Gontarczykiem, mająca ISBN 83-87654-03-5.

Warto także zainteresować się wydawnictwem „Narodowe Siły Zbrojne: 'Ząb’ przeciw dwu wrogom”, które ukazało się w kolejnych edycjach od 1994 do 2004 roku, oraz dziełem opisującym „Żydzi i Polacy 1918-1955: Współistnienie, Zagłada, Komunizm”, wydanym przez Frondę w 2000 roku oraz wznowionym w 2011 (ISBN 83-912541-8-6).

W 2002 roku Chodakiewicz wydał dwutomowe dzieło „Ejszyszki. Kulisy zajść w Ejszyszkach”, które przygląda się stosunkom polsko-żydowskim na Kresach w latach 1944-45, dostępne również w wydaniu reedycyjnym z 2010 (ISBN 83-911063-3-0).

Inne istotne publikacje to „Ronald Reagan: 'Moja wizja Ameryki'” (2004, ISBN 83-919221-5-4), „Po Zagładzie. Stosunki polsko-żydowskie 1944–1947” (2008, ISBN 978-83-60464-64-9), czy „Żeby Polska była polska. Antologia publicystyki konspiracyjnej podziemia narodowego 1939–1950” z 2010 roku, w której brał udział jako współredaktor, a ISBN to 978-83-7629-212-0 (współredaktor: Wojciech Muszyński).

Z radością można również wspomnieć o tytule „Złote serca, czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów”, wydanym przez The Facto w 2011 roku (ISBN 978-83-61808-05-3).

Na uwagę zasługują także publikacje wydane po 2012 roku, takie jak „Mord w Jedwabnem 10 lipca 1941: prolog, przebieg, pokłosie” (2012, ISBN 978-83-60682-39-5) oraz „O prawicy i lewicy. Biblioteka Glaukopis-u. t. 3” (2013, ISBN 978-83-933980-3-4).

Ponadto, w 2014 roku Chodakiewicz wydał „Transformacja czy niepodległość?” (ISBN 978-83-93220-98-4), jak również tom „Narodowe Siły Zbrojne. Dokumenty 1942-1944, t. 1.”, wspólnie redagowany z Wojciechem Muszyńskim oraz Leszkiem Żebrowskim (ISBN 978-83-93767-41-0).

Na zakończenie, jego najnowsza publikacja to „O cywilizacji śmierci. Jak zatrzymać antykulturę totalitarnych mniejszości” z 2019 roku (ISBN 978-83-61935-99-5).

W języku angielskim

Wśród publikacji w języku angielskim wyróżnia się „Spanish Carlism and Polish Nationalism: The Borderlands of Europe in the 19th and 20th Centuries”, która ukazała się w 2003 roku nakładem Leopolis Press (ISBN 0-9679960-5-8, z współredaktorem Johnem Radziłowskim).

Również w 2003 roku Chodakiewicz opublikował „After the Holocaust: Polish-Jewish Relations in the Wake of World War II”, wydaną w serii East European Monographs (ISBN 0-88033-511-4) oraz „Poland’s Transformation: a Work in Progress”, gdzie wziął udział jako współredaktor (ISBN 978-0-9679960-2-8, z Johnem Radziłowskim i Dariuszem Tołczykiem).

Pomocne w zrozumieniu realiów okresu okupacji są prace „Accommodation, collaboration, and resistance in Poland, 1939–1947: a theory of choices and the methodology of a case study”, a także „Between Nazis and Soviets: Occupation Politics in Poland, 1939–1947” (ISBN 0-7391-0484-5).

Chodakiewicz jest również autorem „The Massacre in Jedwabne, July 10, 1941: Before, During, After”, która ukazała się w 2005 roku (ISBN 0-88033-554-8) oraz „Golden Harvest or Hearts of Gold? Studies on the Fate of Wartime Poles and Jews” z 2012 roku (ISBN 0-9824888-1-5, współredaktorzy: Wojciech Muszyński, Paweł Styrna).

Następnie powstała publikacja „Intermarium: the land between the Black and Baltic Seas” (2012, ISBN 978-1-4128-4774-2) oraz „Poland’s transformation: a work in progress: studies in honor of Kenneth W. Thompson” z 2013 roku (ISBN 978-1-4128-0592-6, współredaktorzy: John Radziłowski, Dariusz Tołczyk).

---

Oceń: Marek Jan Chodakiewicz

---