Jadwiga Chętnikowa

---

Życiorys

Jadwiga Chętnikowa dorastała w stolicy Polski, Warszawie, gdzie jej rodzicami byli lekarz Emil Wojciech oraz Helena, z domu Fryszków, małżonkowie Nowiccy. W jej rodzinie wyróżniała się trójka rodzeństwa: Władysława, Bronisława oraz Kazimierz. Edukację od podstaw zyskała w domowym zaciszu pod skrzydłami matki, a następnie kontynuowała naukę w humanistycznym gimnazjum w Gostyninie. W 1932 roku, po zdaniu matury, rozpoczęła kształcenie artystyczne w Państwowym Instytucie Robót Ręcznych i Rysunków w Warszawie. Po ukończeniu instytutu w 1934 roku, a także kursu gospodarstwa domowego, w dwa lata później zakończyła kurs rysunku i malarstwa w Krzemieńcu.

W tym czasie podejmowała pracę jako nauczycielka rysunku w Prywatnym Żeńskim Seminarium Nauczycielskim ss. Niepokalanek w Maciejowie, a następnie w Liceum Pedagogicznym w Sandomierzu. Jej zainteresowanie kulturą ludową zyskało na intensywności podczas pobytu na Wołyniu, gdzie gromadziła lokalne hafty. Jako członkini koła krajoznawczego zainicjowała badania terenowe dotyczące stroju sandomierskiego. W 1938 roku, po obronie pracy dyplomowej zatytułowanej „Rola i znaczenie rysunku w kształceniu młodzieży”, zdała państwowy egzamin pedagogiczny, co uprawniało ją do nauczania rysunku oraz prowadzenia zajęć praktycznych w szkołach średnich.

W trudnych czasach wojny i okupacji Jadwiga pracowała w PCK. W 1939 roku aktywnie wspierała polskich jeńców po bitwie pod Bzurą, dostarczając im potrzebne pożywienie oraz opiekując się wysiedlonymi. Była także łączniczką Armii Krajowej w okolicach Sandomierza. W 1941 roku ukończyła kurs pielęgniarski, prowadziła także tajne komplety dla uczniów szkół średnich w Sandomierzu, gdzie uczyła łaciny, rysunku oraz robót ręcznych. Niestety, w wyniku łapanki, doznała urazu głowy, który spowodował uszkodzenie słuchu, nasilające się z biegiem lat. W 1944 roku ukończyła kurs tkactwa ręcznego.

Po wojnie, ze względu na obowiązki opiekuńcze wobec chorej matki i siostry, przeprowadziła się do Buska, gdzie wspierała lokalny sanatorium jako pielęgniarka i nauczycielka. W 1946 roku zaczęła pracę w III Państwowym Gimnazjum i Liceum w Gdańsku-Wrzeszczu. Na Pomorzu kontynuowała swoje kształcenie artystyczne, studiując wieczorowo rysunek w Wyższej Szkole Sztuk Plastycznych w Sopocie. W kolejnym roku przeniosła się do Torunia z zamiarem studiów konserwatorskich i muzealniczych, jednak ze względów zdrowotnych musiała przerwać naukę. Ukończyła jednak dwa kursy konserwatorskie oraz kolejne w Szklarskiej Porębie, a potem na Muzeum Narodowym w Warszawie oraz Uniwersytecie Warszawskim.

W 1950 roku jej pasja do sztuki ludowej zaprowadziła ją do Muzeum Kultur Ludowych w Młocinach, gdzie zaczęła pracę jako asystentka. W 1953 roku podjęła zatrudnienie w Muzeum w Łomży i objęła stanowisko kierownicze w tej instytucji. Przez rok zreorganizowała ekspozycję, przeprowadzając remont oraz obejmując opieką Muzeum Kurpiowskie w Nowogrodzie, które zostało zniszczone podczas wojny. W tym okresie stworzyła liczne scenariusze ścieżek edukacyjnych, które stały się podstawą muzealnych wystaw. W Nowogrodzie, angażując się w utrwalanie tradycji Kurpiów Zielonych, zbliżyła się do Adama Chętnika, z którym 22 listopada 1955 roku w Warszawie wzięła ślub.

W latach 1956–1958, wspólnie z mężem, odbudowywała zniszczone przez wojnę muzeum w Nowogrodzie, zbierając eksponaty z regionu. Po śmierci Adama Chętnika w 1967 roku, odpowiadała za kontynuację jego pracy. Zgodnie z jego testamentem, zorganizowała w Łysem pierwszy konkurs na palmę wielkanocną, odbywający się w 1969 roku. W 1975 roku została dyrektorką Muzeum Okręgowego w Łomży, jednak już dwa lata później przeszła na emeryturę, chociaż jeszcze do 1990 roku aktywnie uczestniczyła w pracach nowogrodzkiego skansenu. W tym okresie redagowała niepublikowane dzieła męża oraz skrupulatnie opracowała jego bibliografię. Działania te zbiegały się z organizacją 40. Walnego Zebrania PTL oraz 100. rocznicy urodzin A. Chętnika, w trakcie których zorganizowano w Łomży oraz Nowogrodzie obchody poświęcone kulturze Kurpiów oraz obszarów puszczańskich, efektem czego były dwie publikacje.

Dzięki jej inicjatywie, Publiczna Szkoła Podstawowa w Jednorożcu w 1988 roku otrzymała imię Adama Chętnika. Rok wcześniej doprowadziła do podobnego uhonorowania męża w szkole podstawowej w Nowogrodzie. W katedrze w Łomży umieściła epitafium ku czci męża. Jadwiga była prominentną działaczką na polu kultury i nauki, będąc członkinią licznych stowarzyszeń etnografów oraz regionalistów, w tym PTL, gdzie była zwykłą członkinią od 1972, a honorową od 1984, a także TPZŁ, TKJ, TPD i PTTK. Jako członkini Komisji Opieki nad Zabytkami przy zarządzie oddziału PTTK w Łomży, dbała o zabytkowe cmentarze, szczególnie o katedralną nekropolię w Łomży.

W uznaniu jej działalności, Jadwiga była wielokrotnie nagradzana, między innymi Medalem 10-lecia (1950) i 30-lecia Polski Ludowej (1974), Srebrnym (1955) i Złotym Krzyżem Zasługi (1962), Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (1965), Złotą Odznaką „Za opiekę nad zabytkami” (1966), Złotą Odznaką „Zasłużony Białostocczyźnie” (1975), Medalem im. Jana Krzysztofa Kluka (1975), Nagrodą im. Oskara Kolberga (1979), a także Krzyżem Kawalerskim (1977) i Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1985). W 1983 roku otrzymała prestiżową Nagrodę im. Z. Glogera za popularyzację tradycyjnej kultury ludowej. Otrzymała również Medal za Ochronę Środowiska oraz Medal „Kultura Ludowa Dobrem Narodu”.

Ostatnie lata życia spędziła w Domu Opieki Społecznej w Łomży, gdzie zmarła 10 marca 1995 roku w Warszawie, przyjeżdżając w odwiedziny do siostry. Uroczystości żałobne oraz pogrzeb odbyły się w Nowogrodzie, gdzie spoczęła obok męża.

Publikacje

Poniżej prezentujemy wybrane publikacje autorstwa Jadwigi Chętnikowej, które ukazały się w różnych materiałach i periodykach.

• Dawne rośliny jadalne w piosenkach i przysłowiach ludowych, „Literatura Ludowa”, 5 (1961), nr 4–6,
• Kurpiowszczyzna w zbiorach muzealnych, „Literatura Ludowa”, 5 (1961), nr 4–6,
• Muzeum w Łomży. Przewodnik, Łomża 1963,
• Nowogrodzki skansen. Tam gdzie nasze korzenie…, „Ziemia Łomżyńska”, 2 (1986), s. 121–127,
• Odbudowa i rozbudowa Muzeum Kurpiowskiego – Skansenu w Nowogrodzie (do 1977 r.), „Ziemia Łomżyńska”, 3 (1987), s. 99–111,
• Kurpiowskie Muzeum na Wolnym Powietrzu w Nowogrodzie Łomżyńskim. Informator muzealny, Łomża–Nowogród 1969,
• Przewodnik po Łomży i okolicy, Warszawa 1976 (z Donatą Godlewską),
• Wielkanocne palmy kurpiowskie i konkursy w Łysych, „Polska Sztuka Ludowa”, 34 (1980), nr 1,
• Z Bogiem dla Polski. Wspomnienia, red. T. Dudo, Łomża 1998.

Upamiętnienie

W dniu 13 maja 2017 roku na terenie Skansenu Kurpiowskiego imienia Adama Chętnika w Nowogrodzie miało miejsce szczególne wydarzenie, które miało na celu upamiętnienie Jadwigi Chętnikowej. W tym dniu odsłonięto jej pomnik, który ma formę ławeczki, co symbolizuje zarówno jej życie, jak i wkład w lokalną kulturę.

Obok tej ławeczki znajduje się również pomnik Adama Chętnika, twórcy skansenu, co dodatkowo podkreśla ich bliską więź. Na terenie skansenu można znaleźć także ławeczkę-pomnik Zofii z Klukowskich, pierwszej żony Adama. Wszystkie te elementy tworzą harmonijną całość, która przyciąga uwagę odwiedzających i stanowi ważny element lokalnej historii.

---

Oceń: Jadwiga Chętnikowa

---