Brama Mostowa w Warszawie

---

Historia

Późnogotycka wieża bramna tworzona w latach 1581–1582 była projektem Anny Jagiellonki usytuowanym na skraju drewnianego mostu wzniesionego przez Zygmunta Augusta. Był to solidny budynek z czerwonej cegły na planie prostokąta, który posiadał ostrołukową bramę przejazdową i wyposażony był w liczne strzelnice. Przypuszcza się, że budowniczym tej konstrukcji był Erazm z Zakroczymia. Wieża miała na celu ochronę mostu przed pożarami oraz kontrolę wjazdu na przeprawę.

Na wieży znajdowała się ironiczna tablica z wizerunkiem polskiego orła oraz literą „A” ozdobioną łacińską inskrypcją, której tłumaczenie stworzył historyk Tadeusz Korzon. Jego interpretacja podkreślała proces budowy i zabezpieczenia mostu zaczętego przez króla Zygmunta Augusta, a zakończonego przez Annę Jagiellonkę. Refleksja nad ochroną tego przedsięwzięcia przed nieprzewidzianymi pożarami, była jego inspiracją, a tablica jest dzisiaj dostępna dla zwiedzających w zbiorach Muzeum Warszawy.

W 1603 roku, po zniszczeniu mostu przez krę, budynek stracił swą pierwotną funkcję. Król Władysław IV w 1643 roku zdecydował się go przekształcić na prochownię. Nad realizacją tej przemiany czuwał naczelnik artylerii Krzysztof Arciszewski, pracujący nad przebudową od lipca 1648 do marca 1649, co pochłonęło 7000 zł polskich. Budynek został odgrodzony palisadą, a murarskimi robotami zajmował się Filip Męcina. Dodatkowo, Wawrzyniec Refus, ślusarz królewski, wyrzeźbił elementy żelazne, zaś włoski artysta Hieronim Davin stworzył kamienne obramowania. Niebawem do wieży prowadziły nowe brama i mostek wzdłuż ulicy Mostowej.

Środek XVIII wieku przyniósł ze sobą kolejne modyfikacje pod kierunkiem Joachima Daniela Jaucha. Gdy rządy przejął król Stanisław August Poniatowski, isnieniejący arsenał sprawił, że wieża straciła swoje znaczenie militarne, a nową prochownię zbudowano poza murami miejskimi. Budynki w 1767 roku przekazano marszałkowi wielkiemu Stanisławowi Lubomirskiemu, który przeznaczył je na więzienie. Do 1770 roku od strony zachodniej pojawiło się nowe skrzydło w stylu klasycystycznym, a od wschodniej strony dobudowano dwupiętrowe pomieszczenia sanitarne. Na frontonie zawisła skomplikowana inskrypcja sławiąca naprawę dokonane przez marszałka.

Nowa rola budynku wymusiła na mieszkańcach Warszawy nadanie ulicy nazwy „Boleść”, ze względu na widok rodzin odprowadzających bliskich do więzienia. Wkrótce posesja wzbogaciła się o ziemię przeznaczoną na wywóz śmieci i nieczystości, które później stały się ogrodem więziennym. Po roku 1793 od ulicy Boleść postawiono dwupiętrowy pawilon lazaretu całkowicie zakrywający wieżę.

W okresie Królestwa Kongresowego funkcjonował tu areszt śledczy, którego funkcje w 1833 roku przeniesiono do Arsenału i w końcu na Pawiak. Budynki sprzedano Józefowi Wilsonowi, który przekształcił je na kamienicę czynszową. Do 1921 roku kompleks służył uboższej ludności Warszawy, głównie Żydom. W tym samym roku majątek przeszło Ministerstwo Rolnictwa, które ulokowało tu mieszkania dla swoich pracowników.

Podczas powstania warszawskiego zespół służył jako bastion obronny Starego Miasta. Zniszczenia spowodowane działaniami wojennymi były ogromne, co wymusiło jego odbudowę w latach 1961–1965 pod nadzorem Jana Grudzińskiego, który przywrócił obiektowi dawny wygląd, z gotyckim łukiem bramnym jako kluczowym elementem. W 1994 roku na ścianie Domu Kary i Poprawy została odsłonięta tablica upamiętniająca heroiczne działania żołnierzy batalionu „Dzik” podczas powstania warszawskiego.

Od 2002 roku budynki pełnią funkcję edukacyjną jako Stołeczne Centrum Edukacji Kulturalnej im. Komisji Edukacji Narodowej, znany jako Stara Prochownia SCEK. W latach 2010–2012 piwnice obiektu zostały zmodernizowane, włączając go do sieci Kulturalnych Piwnic Starego Miasta. Jednocześnie w miejscu dawnej fosy wybudowany został amfiteatr, który do dziś stanowi architektoniczną atrakcję.

---

Oceń: Brama Mostowa w Warszawie

---