Szary Dom w Warszawie

Kamienice i domy

Szary Dom w Warszawie to potoczna nazwa domu zakonnego, który należy do Zgromadzenia Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego. Zlokalizowany jest on w zespole budynków, które znajdują się na Powiślu w Warszawie, przy granicach ulic: Wiślanej (dawniej znanej jako ul. Księdza Siemca), Dobrej oraz Gęstej.

Nazwa tego miejsca została zapoczątkowana i szybko się rozpowszechniła podczas tragicznych wydarzeń powstania warszawskiego, kiedy to Szary Dom odgrywał kluczową rolę w pomaganiu mieszkańcom, oferując im żywność oraz pełniąc funkcję ośrodka dla działalności konspiracyjnej. Nawiązuje ona do charakterystycznej szarej elewacji budynku, która wyróżnia go w przestrzeni miejsko-urbanistycznej Warszawy.

Historia

Początek działalności szarych urszulanek w Warszawie skoncentrowany jest wokół budynku zlokalizowanego przy ulicy Siennej 87. To właśnie tam, w czerwcu 1924 roku, matka Urszula Ledóchowska przejęła placówkę od fundacji Rotwandów. Siostry kontynuowały działanie już istniejącej prywatnej szkoły powszechnej, dostrzegając potrzebę wsparcia warszawskich studentek. W odpowiedzi na te problemy, zorganizowano internat, a wobec rosnącej liczby dzieci i młodzieży — sięgającej wkrótce kilkuset — podjęto decyzję o budowie nowego domu.

Dzięki darowiźnie rodziny Biernackich powstał nowy obiekt, który zajął teren przylegający do ulic: Dobrej, Gęstej oraz Księdza Siemca (obecnie Wiślanej) na warszawskim Powiślu. Prace budowlane rozpoczęły się w czerwcu 1930 roku, kiedy to zaczęto kopać fundamenty pod nowy, pięciopiętrowy dom z trzema frontami. Mimo zakończenia prac budowlanych w 1934 roku, pierwsza grupa studentek mogła wprowadzić się już w 1931 roku. Datę erekcji kanonicznej tego zakonnego domu zapisano na 7 listopada 1931 roku, a poświęcenie kaplicy miało miejsce 21 października 1932 roku, co uświetnił akt dokonany przez ks. bp Stanisława Galla.

Podczas II wojny światowej siostry aktywnie zajmowały się pomocą społeczną. W ramach działań RGO prowadziły dwie kuchnie, które mogły zapewnić posiłki dla 1500 dzieci i młodzieży oraz około 2000 dorosłych. W tym okresie organizowane były tajne komplety dla uczniów Liceum Pedagogicznego oraz Rocznego Kursu Pedagogicznego w latach 1942-1944, a także internat dla młodzieży. Szary Dom pomagał młodym ludziom akademickim, oferując lokal dla tajnych kompletnych kursów Uniwersytetu Warszawskiego oraz Uniwersytetu Ziem Zachodnich, a także Wolnej Wszechnicy Polskiej.

W okresie powstania warszawskiego, znany jako „Szary Dom”, obiekt ten stał się ostoją dla mieszkańców okolicy, dostarczając żywność oraz zapewniając schronienie dla cywilów, których domy zostały zniszczone przez bombardowania. Na terenie domu działał punkt opatrunkowy, który zorganizowano z pomocą s. dr Zofii Wojno, a także zbierała się tam młodzież harcerska ZHP pod opieką ks. Jana Zieji. W tym trudnym czasie, pod przewodnictwem gen. Marii Wittekówny, kierownictwo Wojskowej Służby Kobiet Komendy Głównej AK aktywnie uczestniczyło w pomocowych przedsięwzięciach sióstr.

Niezwykle ważnym zadaniem sióstr było również uczestnictwo w działaniach mających na celu ratowanie Żydów, w tym dzieci. W szczególności, dom przy ul. Tamki 30, przejęty przez szare urszulanki w 1942 roku, pełnił rolę zakładu opiekuńczo-wychowawczego dla około 80 dziewcząt, w tym dzieci żydowskich, aż do zakończenia wojny. Niestety, w dniu 4 września 1944 roku, Niemcy nakazali ewakuację wszystkich mieszkańców Szarego Domu, który został następnie wypalony, pozostawiając jedynie żelbetonowe mury.

Po wojnie nastał czas odbudowy Szarego Domu oraz kontynuacji działalności, która przetrwała wielu trudności. Mimo że władze PRL zajęły internat oraz przedszkole, siostry skoncentrowały swe wysiłki na pracy katechetycznej w parafiach, prowadzeniu kancelarii parafialnych oraz pełnieniu funkcji zakrystianek. Przedszkole funkcjonowało oficjalnie do 1962 roku, a po utracie lokalu przez państwo, kontynuowano działalność, przekształcając je w „przechowalnię” dla dzieci. Zmiany ustrojowe zachodzące w Polsce oraz zwrot pomieszczeń zajętych przez władze PRL w 1989 roku, pozwoliły siostrom na wznowienie działalności katechetycznej w warszawskich szkołach oraz na otwarcie przedszkola, które mogło przyjąć około 50 dzieci oraz wspieranie internatu dla 30 studentek.

W historii Szarego Domu zapisali się liczni znakomici lokatorzy, w tym matka założycielka Urszula Ledóchowska, Maria Wittek (pseud. Mira), generał WP, ks. Jan Zieja, ks. Bronisław Bozowski, prof. Stefan Swieżawski oraz prof. Józef Szuleta. Szczególne miejsce zajmuje jednak Ojciec Święty Jan Paweł II, który mieszkał w tym domu w czasach, gdy był kapłanem, biskupem i kardynałem. To stąd w dniu 3 października 1978 roku udał się do Rzymu na konklawe, na którym 16 października 1978 roku został papieżem. Jan Paweł II odwiedził Szary Dom w czerwcu 1999 roku podczas swojej pielgrzymki do Polski, poświęcając gmach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego.

Pokój papieski

W tym szczególnym miejscu, które nosi nazwę pokoju papieskiego, mieszkał Karol Wojtyła na przestrzeni lat 1955-1978, kiedy pełnił funkcje księdza, biskupa oraz kardynała w Warszawie. To tutaj spędził niezapomnianą noc z 2 na 3 października 1978 roku, będącą ostatnią przed jego wyjazdem na konklawe. Wnętrze tego pokoju zostało zachowane w niemal nienaruszonym stanie, co pozwala poczuć ducha dawnych czasów.

W specjalnych gablotach można podziwiać różnorodne przedmioty związane z osobą Ojca Świętego Jana Pawła II, w tym jego sutannę, buty oraz albę. Znajdują się tam także inne artefakty, które zostały ofiarowane przez Papieża na rzecz Zgromadzenia. Należy również wspomnieć, że ten narożny pokój, obecnie znany jako papieski, był wynajmowany przez m. Urszulę Ledóchowską, Założycielkę Zgromadzenia, w latach 1931-1939, podczas jej wizyt w Warszawie.

Na rogu ulic Wiślanej i Dobrej umieszczona została tablica pamiątkowa, która upamiętnia pobyty Ojca Świętego Jana Pawła II w Szarym Domu, tworząc trwały ślad w historii tego miejsca.

Kaplica

Kaplica, zlokalizowana w zachodnim skrzydle Szarego Domu, to miejsce o rich historii. Została poświęcona 21 października 1931 roku, w dniu, który jest szczególnie względny dla Zgromadzenia, ponieważ to wtedy obchodzone jest święto patronki – św. Urszuli męczennicy. Uroczystość dokonał ks. bp Stanisław Gall. Po wojennych zniszczeniach, kaplicę odbudował ks. kard. August Hlond, który poświęcił ją na nowo 13 października 1948 roku. Warto również zaznaczyć, że kolejnej przebudowy i odnawiania dokonał ks. bp Władysław Miziołek, który oddał ją do użytku 31 października 1972 roku.

Wzdłuż lewej strony kaplicy znajduje się pamiątkowa tablica, która honoruje kapłańską obecność Karola Wojtyły w latach 1955-1978. To miejsce jest szczególnie istotne także ze względu na jego wizytę jako Ojca Świętego Jana Pawła II w kaplicy podczas jego pobytu w 1999 roku.

Na tylnym końcu kaplicy można również zobaczyć obraz, który został namalowany w 1904 roku przez św. Matkę Urszulę. Jest on kopią dzieła B. E. Murilla, znanej jako „Niepokalane Poczęcie”, które dodaje duchowego wymiaru temu niezwykłemu miejscu.

Bibliografia (wybrana)

Lista publikacji dotyczących Szarego Domu w Warszawie jest zróżnicowana i dobrze dokumentuje historię oraz znaczenie tego miejsca. Oto wybrane pozycje:

  • – Będę się do was zawsze uśmiechał: ksiądz Bronek Bozowski w oczach przyjaciół po latach, red. Tadeusz Siemek et al., Pelplin: Wydawnictwo „Bernardinum”, 2008. ISBN 978-83-7380-582-8,
  • – AC[A. Cubała], Szary Dom, w: Wielka Ilustrowana Encyklopedia Powstania Warszawskiego, red. P. Rozwadowski, t.2, Warszawa : Dom Wydawniczy Bellona : Fundacja „Warszawa Walczy 1939-1945”, 2006, s. 136, 247, 368-369, 444. ISBN 978-83-11-10125-8,
  • – Wspólnota „Czwartki Papieskie”, w: Leksykon Kościoła katolickiego w Polsce, Warszawa: KAI, 2003, s. 331. ISBN 83-911554-7-1,
  • – Stanisław Kopf, Powiśle: przewodnik historyczny po miejscach walk i pamięci czasu okupacji i Powstania Warszawskiego, Warszawa: Askon, 1999. ISBN 83-87545-18-X,
  • – Szary Dom w Warszawie, (seria: Ocalić od zapomnienia, nr 3). Warszawa: Zgromadzenie Sióstr Urszulanek SJK, 1998,
  • – Maria Wiśniewska, Małgorzata Sikorska, Szpitale Powstańczej Warszawy, Warszawa: Oficyna Wydawnicza Rytm, 1991, s. 87-89. ISBN 83-85249-04-4,
  • – Włodzimierz Rosłoniec, Grupa „Krybar” – Powiśle 1944, Warszawa: PAX, 1989, s. 38-63. ISBN 83-211-1037-1,
  • – Hanna Michalska i in., Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa : Państwowy Instytut Wydawniczy, 1988. ISBN 83-06-01195-3,
  • – Szare urszulanki na Powiślu, w: Ludność cywilna w Powstaniu Warszawskim, t. 1, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1974, s. 501-515,
  • – Męczeńskie dzieje Archidiecezji Warszawskiej 1939-1945, oprac. Zofia Olszamowska-Skowrońska, Warszawa: Rzymsko-Katolickiej Kurii Metropolitalnej Warszawskiej, 1948,
  • – s. Małgorzata Krupecka, Wojenna historia Szarego Domu na warszawskim Powiślu, „Biuletyn Informacyjny AK” 1/2013, s. 67-76,
  • – s. Małgorzata Krupecka, Szary Dom w trudnych czasach okupacji, „Na Powiślu” 28/2013, s. 3-4,
  • – EW [Elżbieta Wolffgram], Z Powiśla na Konklawe, „Na Powislu” 7/2008, s. 1-4. ISSN 1689-9091,
  • – A. Puścikowska, A podobno cudów nie ma. Papieski pokój na Powiślu, „Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie” 10/2006, s. 1285-1287. ISSN 0209-3804,
  • – Milena Kindziuk, Gdzie Wojtyła w Warszawie bywał, „Niedziela”, 41/2002, s. 8,
  • – A. W. Kaczorowski, Na papieskim szlaku: „Trzymajcie mnie krótko!”, „Obserwator” 34/1999,
  • – Warszawscy Sprawiedliwi, „Życie” 25 II 1998,
  • – A. Korgol, Z Ojcem św. Janem Pawłem II wędrujemy przez Warszawę, „Barbakan” 23/1997. ISSN 0867-4264.

Oceń: Szary Dom w Warszawie

★★★★★
Średnia ocena:4.9 Liczba ocen:16