Pomnik Polegli Niepokonani w Warszawie

---

Lokalizacja pomnika

Pomnik jest usytuowany na terenie cmentarza Powstańców Warszawy, który jest miejscem pamięci dla poległych oraz pomordowanych, szczególnie w kontekście powstania warszawskiego. Otacza go bujna zieleń rozległego parku, co tworzy wyjątkową atmosferę refleksji i zadumy.

Znajduje się on w bezpośrednim sąsiedztwie skrzyżowania ulic Wolskiej oraz Józefa Sowińskiego. Cmentarz jest natomiast otoczony z dwóch stron przez cmentarz Wolski, co dodaje mu znaczenia i kontekstu historycznego.

Pomnik jest dobrze widoczny z ulicy Wolskiej, co pozwala na jego dostrzeganie przez przechodniów oraz osoby przejeżdżające w pobliżu. To miejsce, które nie tylko upamiętnia ważne wydarzenia, ale również zaprasza do refleksji nad historią oraz pamięcią o ludziach, którzy oddali życie za wolność.

Opis

Na szczycie kurhanu wyłożonego kostką brukową, która niegdyś służyła do wybrukowania warszawskich ulic, wznosi się pomnik, który przyciąga uwagę swoją wymowną formą. W centralnym punkcie znajduje się wyrwa w rozerwanej barykadzie, skonstruowanej z szarych bloków granitowych, symbolizująca łatwość, z jaką można zniszczyć to, co zbudowano z myślą o obronie. Na pierwszym planie zauważamy postać wojownika, który w chwili krytycznej, leżąc półleżąco, broni tej rany przeznaczonej do ataku. Trzyma tarczę, którą odlane w brązie, zasłania kierunek zachodni, co ewidentnie wskazuje na niebezpieczeństwo ze strony Niemców.

Obecność tarczy bez miecza podkreśla dramatyczny aspekt poświęcenia mężczyzny, który umiera w obronie swojej ojczyzny. Cała kompozycja tego pomnika niesie za sobą symbolikę walki i oddania ludności Warszawy, która nigdy nie ustępuje w obliczu zagrożeń.

Wokół pomnika rozciąga się bruk, składający się z kamieni pochodzących z wolskich ulic, na których kiedyś rozlewana była krew mieszkańców stolicy. To głęboko emocjonalne tło jeszcze bardziej przyczynia się do znaczenia tego miejsca. Dodatkowo, w tle umieszczony jest duży krzyż, który dopełnia całości i nadaje jej głęboki wymiar duchowy.

Twórcy tego dzieła zadbali o detale, a pomnik został wykonany w Zakładach Mechanicznych im. Marcelego Nowotki, co stanowi kolejny element związków kultury z historią miasta.

Historia

Historia tego cmentarza zaczyna się w 1945 roku, kiedy to rozpoczęto prace nad jego utworzeniem. Koncepcja nekropolii oraz pomnika została zrealizowana przez Romualda Gutta oraz Alinę Scholtz (odpowiedzialną za zieleń) w 1946 roku, na prośbę pułkownika Jana Mazurkiewicza, znanego pod pseudonimem „Radosław”. Kluczowym elementem ich projektu był kurhan, który miał wieńczyć mauzoleum pełniące rolę polowego ołtarza. Centralnym punktem ołtarza miało być miejsce spoczynku, sarkofag, zlokalizowany pod baldachimem podtrzymywanym przez cztery kolumny.

Pomimo wstępnych prac, projekt ten ostatecznie został wstrzymany, oficjalnie z powodu braku odpowiednich funduszy. Kurhan został wówczas oznaczony metalową tabliczką z napisem, który brzmi: „Tutaj spoczywają prochy tysięcy ofiar faszyzmu hitlerowskiego zamordowanych i spalonych w Warszawie w 1944 roku.”

W 1973 roku, podczas kolejnego okresu odwilży w Polsce, na szczycie tego wielkiego kurhanu, w którym spoczywały prochy około 12 ton ludzkich szczątków, ustawiono rzeźbę autorstwa Gustawa Zemły noszącą nazwę Polegli Niepokonani. Uroczystość odsłonięcia pomnika miała miejsce 20 września 1973 roku.

Na tylnej stronie pomnika ustawiono tablicę, na której umieszczono następujący tekst: „W tym miejscu znajdują się prochy ponad 50 tysięcy Polaków, mieszkańców Warszawy oraz żołnierzy Armii Krajowej, którzy polegli w walce o wolność Ojczyzny, zamordowani przez Niemców w czasie powstania warszawskiego w sierpniu i wrześniu 1944 roku. 6 sierpnia 1946 roku złożono tu 117 trumien z prochami ofiar zamordowanych w miejscach m.in.: siedziby gestapo w Al. Szucha, ul. Wolskiej, ul. Górczewskiej, Parku Sowińskiego i szpitala św. Stanisława.”

W 2001 roku, po wielu latach starań, pomnik Polegli Niepokonani został wzbogacony o elementy powstańcze w postaci kotwic umieszczonych na barykadzie oraz tarczy bohatera. Wprowadzone zmiany zrealizowano na wniosek Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej. Powstała „korona” składająca się z siedmiu granitowych krzyży, które znalazły się na blokach powstańczej barykady. Do tarczy dodano również kotwicę, wykonaną z brązu, a druga z kamienia została umieszczona na jednej z dwóch części barykady. Dodatkowo, stare tablice z inskrypcjami zostały wymienione na nowe.

Krzyże często padały ofiarą wandalizmu, dlatego obecnie jedynie skromne symbole Polski Walczącej przypominają o tragicznych losach tysięcy warszawiaków. W roku 2004, na 60. rocznicę wybuchu powstania warszawskiego, obok kurhanu umieszczono tablicę, która przekazuje następujący tekst: „Cmentarz Powstańców Warszawy, założony w 1945 roku, jest największą nekropolią powstania warszawskiego, które miało miejsce od 1 sierpnia do 2 października 1944 roku. Spoczywają tu szczątki około 104 tysięcy osób. W wspólnych mogiłach pochowano blisko 100 tysięcy ciał i prochów ludzkich, w tym cywilnych mieszkańców stolicy oraz żołnierzy Armii Krajowej, którzy zginęli w czasie walk, zostali zamordowani w masowych egzekucjach i spaleni w trakcie 63 dni powstania warszawskiego.”

Warto podkreślić, że pierwsze pochówki miały miejsce już 30 listopada 1945 roku, kiedy złożono szczątki odnalezione na ulicy Mokotowskiej 24/29. Z lat 1946-1947, a także w późniejszym okresie, kontynuowano chowanie dalszych szczątków ekshumowanych z różnych dzielnic Warszawy. Ponadto, na cmentarzu pochowano również 3526 żołnierzy Wojska Polskiego, którzy polegli lub zmarli z ran we wrześniu 1939 roku oraz 231 żołnierzy poległych od 1944 do 1945 roku. W latach sześćdziesiątych przystąpiono do budowy cmentarza w jego obecnym kształcie, według projektu artysty rzeźbiarza Tadeusza Wyrzykowskiego, a w 1973 roku w obrębie mogiły kryjącej szczątki około 50 tysięcy osób wzniesiono także pomnik Polegli Niepokonani, którego autorem jest prof. Gustaw Zemła.

27 lipca 2022 roku, dzięki inicjatywie Wojewody Mazowieckiego oraz funduszom Prezesa Rady Ministrów, w pobliżu kurhanu stanął nowy krzyż, który zastąpił krzyż usunięty w 1973 roku. Jego autorem jest Marek Moderau.

Każdego roku cmentarz oraz pomnik stają się miejscem upamiętnienia rocznic wybuchu powstania warszawskiego, a ich znaczenie w historii Polski jest nie do przecenienia.

---

Oceń: Pomnik Polegli Niepokonani w Warszawie

---