Kamienica przy ulicy Nowy Świat 15/17 w Warszawie

---

Historia

Od 1823 do 1939 roku

Na początku XIX wieku, w 1823 roku, na posesji oznaczonej numerem 15 zrealizowano pierwszą dużą kamienicę, której projekt wykonał Adolf Schuch dla Antoniego Husaka. W 1882 roku obiekt przeszedł znaczącą przebudowę, która podwyższyła go o jedno piętro, w wyniku czego osiągnął cztery kondygnacje. Właścicielem w tym czasie był kupiec herbaciany Wsiewołod Istomin.{„W najwyższej kondygnacji kamienicy wdrożono dekorację sztukatorską w stylu historyzującym, a okna ozdobiono półokrągłymi płycinami, nad którymi znajdowały się charakterystyczne gzymsy.

W drugiej połowie lat 50. XIX wieku w obiekcie mieściła się popularna kawiarnia prowadzona przez Stanisława Dobrowolskiego. W 1884 roku z kolei otwarto mleczarnię oraz kawiarnię „Udziałową”, w której można było znaleźć zarówno krajową, jak i zagraniczną prasę, a wieczorami gościły orkiestry. Serwowano tam między innymi modny wtedy kefir oraz kumys. To właśnie w tym miejscu spotykała się redakcja artystycznego pisma „Chimera”, a także zaistniały tu różne literackie relacje – Stefan Żeromski poznał tu swoją przyszłą żonę, a Władysław Reymont inspirował się tworzeniem „Chłopów”. Znany poeta Bolesław Leśmian oraz rysownik Jerzy Zaruba również bywali w tym lokalu, tworząc wspaniałe kawalerskie wspomnienia.

Około 1932 roku kawiarniany przestrzeń przemieniła się w zespół nowoczesnych lokali znany jako „Café Club”, który obejmował dodatkowo trzy piętra kamienicy. Od strony Alei Jerozolimskich zbudowano parterowy lokal z tarasem na dachu, który stał się miejscem wydarzeń kulturalnych, obejmujących restaurację, kawiarnię oraz dansing.

W latach 1849–1851 pod numerem Nowy Świat 17, pomiędzy kamienicą Antoniego Husaka a pałacem Kossakowskich, wybudowano kamieniczkę, która miała cztery osie i trzy kondygnacje, zaprojektowaną przez Henryka Marconiego. Należała ona do Władysława Pusłowskiego i jej fasada stylowo odzwierciedlała neorenesansową architekturę.

W 1921 roku majątek przeszedł w ręce Kazimierza Życkiego, który w 1944 roku sprzedał połowę działki Stanisławowi Bardzińskiemu.

II wojna światowa

W czasie II wojny światowej, popularny lokal „Café Club” był dostępny wyłącznie dla niemieckich żołnierzy (Nur für Deutsche). Gwardia Ludowa dwukrotnie podjęła nieudaną próbę zamachu na to miejsce, co miało miejsce 24 października 1942 roku oraz 11 lipca 1943 roku.

W wyniku działań wojennych budynek uległ znacznemu zniszczeniu, a dach oraz poddasze zostały przynajmniej wypalone. Zniszczenia objęły także obiekt znajdujący się przy Nowym Świecie 17.

Po II wojnie światowej

Po zakończeniu wojny, pomimo korzystnego orzeczenia Sądu Grodzkiego w Warszawie z 1946 roku, które uznawało skargę przedwojennych właścicieli na bezprawne działania wobec ich działki, nieruchomość pozostawała de facto pod zarządem miasta. Resztki obu budynków zostały zdemontowane i zniszczone, a w 1947 roku pozostały jedynie piwnice.

W 1950 roku działka przeszła na własność Skarbu Państwa w oparciu o orzeczenie prezydium Rady Narodowej m.st. Warszawy, które wywłaszczyło przedwojennych właścicieli zgodnie z tzw. dekretu Bieruta, pomimo negatywnego dla Skarbu Państwa wyroku sądowego z 1946 roku. Wpis do księgi wieczystej zrealizowano dopiero w 1956 roku.

W latach 1949–1950 przy rogu ulic zbudowano nową kamienicę w stylu socrealistycznym, której projekt zrealizował Zygmunt Stępiński. Budynek ten słynął z dużego napisu „CAŁY NARÓD BVDVJE SWOJĄ STOLICĘ”, który znajdował się na jego elewacji powyżej parteru. Zygmunt Stępiński zaplanował również, że ściany łącznika z sąsiadującym budynkiem mają stać się miejscem przyszłej dekoracji plastycznej. Jednakże płaskorzeźba nie powstała przez wiele lat. Dopiero 21 lipca 1964 roku odsłonięto mozaikę, która przedstawiała m.in. sceny z zamachu na „Café Club”. Dzieło zrealizował Władysław Zych, który nie dożył tej ceremonii, a jego żona, Wanda Zych, zakończyła mozaikę. To jedyny w Warszawie zachowany do dziś przykład historycznej propagandy z okresu PRL.

W dniu 24 lutego 1952 roku, w dziesiątą rocznicę powstania Gwardii Ludowej, na frontowej ścianie budynku odsłonięto brązową tablicę pamiątkową upamiętniającą ich działania.

Następnie, nieruchomość została przekazana pod zarząd Robotniczej Spółdzielni Wydawniczej „Prasa-Książka-Ruch”, która 22 lipca 1951 roku zainaugurowała tam Klub Międzynarodowej Prasy i Książki. Budynek przy Nowym Świecie 17 został odbudowany po wojnie, jednak w prostszej formie niż jego przedwojenny odpowiednik. Zastosowane boniowanie ograniczono jedynie do parteru, a brak balkonu na drugim piętrze był widoczny.

W 1990 roku na fasadzie budynku umieszczono tablicę upamiętniającą nadanie nazwy rondu gen. Charles’a de Gaulle’a w setną rocznicę urodzin tego wybitnego generała.

W obu budynkach do lutego 2022 roku działał popularny Empik Megastore. Natomiast od 19 kwietnia 2022 roku powstał tam punkt pomocy humanitarnej dla uchodźców z Ukrainy, który został przeniesiony z hali widowiskowej Torwar.

Status prawny obu budynków wciąż pozostaje kontrowersyjny. W 1957 roku wydano pierwszą decyzję o odmowie zwrotu nieruchomości Nowy Świat 15 spadkobiercom jej przedwojennych właścicieli. Jednak w 2009 roku Ministerstwo Infrastruktury stwierdziło, że decyzja z 1950 roku mogła być wydana z rażącym naruszeniem prawa, otwierając tym samym drogę do zwrotu majątku spadkobiercom. Jedna z dziedziczek, Małgorzata Bardzińska-Speidel, obecnie mieszkająca w Stanach Zjednoczonych, prowadzi spór z miastem o zwrot działki lub odpowiednie zadośćuczynienie. Jednak ze względu na fakt, że zbudowano nowy budynek, sprawa wciąż ustawia się w kierunku odległego rozwiązania.

W 2022 roku wspomniany budynek został wpisany do rejestru zabytków.

---

Oceń: Kamienica przy ulicy Nowy Świat 15/17 w Warszawie

---