Zdzisław Najder

---

Życiorys

Zdzisław Najder przyszedł na świat w rodzinie z silnymi tradycjami socjalistycznymi. Jego dziadkowie ze strony matki aktywnie uczestniczyli w działalności Organizacji Bojowej PPS, co czyniło ich częścią ważnych wydarzeń tamtego okresu. Dziadek Najdera zginął tragicznie w 1906 roku podczas zamachu bombowego. Należy również wspomnieć, że matka miała za ojca chrzestnego brata znanego działacza, Stefana Okrzei. Na początku 1944 roku Najder przeprowadził się z matką do Wolborza w pobliżu Piotrkowa Trybunalskiego, gdzie mieszkał również brat ojca.

Wykształcenie i działalność naukowa

W latach 1945–1947 Zdzisław uczęszczał do gimnazjum i liceum im. Bolesława Chrobrego w Piotrkowie Trybunalskim, a następnie ukończył VI Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Reytana w Warszawie w 1949 roku. W 1952 roku zdobył dyplom na kierunku filozoficznym, a dwa lata później na kierunku historii literatury polskiej na Uniwersytecie Warszawskim. Kontynuował naukę na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie osiągnął tytuły licencjata, magistra oraz w 1970 roku doktora literatury polskiej i filozofii. W 1977 roku habilitował się w dziedzinie literaturoznawstwa, a w 1998 roku otrzymał tytuł profesora nauk humanistycznych.

Od 1952 do 1957 roku był związany z Instytutem Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk jako pracownik naukowy. Pełnił funkcję redaktora w miesięczniku „Twórczość” w latach 1957–1959 oraz 1969–1981. Od 1958 roku do momentu zwolnienia w 1959 roku pracował w Katedrze Estetyki na Uniwersytecie Warszawskim. Pomiędzy 1965 a 1997 rokiem był wykładowcą literatury polskiej i angielskiej oraz filozofii na zagranicznych uniwersytetach, takich jak Columbia i Yale. Od 1997 roku kontynuował pracę jako nauczyciel akademicki w Wyższej Szkole Języków Obcych i Ekonomii w Częstochowie oraz w Instytucie Filologii Angielskiej Uniwersytetu Opolskiego. Po przejściu na emeryturę w 2003 roku, pracował jako profesor zwyczajny w Wyższej Szkole Europejskiej im. ks. Józefa Tischnera w Krakowie.

W jego badaniach szczególnie znaczącą inspiracją była twórczość Josepha Conrada. W 1983 roku opublikował biografię pisarza pod tytułem „Joseph Conrad: A Chronicle”, która została doceniona przez krytyków literackich jako jedna z najistotniejszych pozycji dotyczących tego autora.

Działalność polityczna

W życiu publicznym Zdzisław Najder był aktywnym uczestnikiem polskiej opozycji demokratycznej. U progu lat 1975/1976, współzałożył Polskie Porozumienie Niepodległościowe. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny adresowany do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL, w którym sprzeciwiono się zmianom w Konstytucji. W wrześniu 1980 roku przystąpił do „Solidarności”. W chwili, gdy wprowadzono stan wojenny w Polsce, znajdował się w Oksfordzie. Nie powrócił do kraju, a dzięki Janowi Nowakowi-Jeziorańskiemu objął stanowisko dyrektora polskiej sekcji Radia Wolna Europa.

Jego artykuły ukazywały się w takich publikacjach jak „Kultura” (pod pseudonimami „Marian Kowalski”, „Bronisław Lasocki”, „Socjusz”), „Spotkania”, „Arka” oraz w paryskim „Kontakcie”, gdzie od 1987 do 1989 roku był członkiem redakcji, podpisując się jako „Exul”. W 1983 roku, wskutek wyroku sądu Warszawskiego Okręgu Wojskowego, Najder został skazany zaocznie na karę śmierci z powodu rzekomego szpiegostwa na rzecz Stanów Zjednoczonych, a jego prawa publiczne zostały ograniczone. Ostatecznie wyrok uchylono w 1989 roku, a Najder pozostał na stanowisku szefa polskiej sekcji do 1987 roku. Niektórzy sugerowali, jego związki z masonerią, co on sam stanowczo zaprzeczał, wspominając jedynie, że znał osoby z tą opinią oraz że jego entuzjazm do europejskiej integracji bywał mylnie interpretowany jako przejaw kosmopolityzmu.

Po zakończeniu PRL w 1989 roku, Zdzisław Najder wrócił do Polski. Został przewodniczącym Komitetu Obywatelskiego u boku Lecha Wałęsy w latach 1990-1991 oraz Krajowego Komitetu Obywatelskiego w latach 1991-1992. Pełnił także rolę doradcy prezydenta Lecha Wałęsy oraz premiera Jana Olszewskiego. W 1992 roku, po kryzysie rządu Olszewskiego, przyznał, iż w 1958 roku „samodzielnie zgodził się” na „dłuższe rozmowy” z Służbą Bezpieczeństwa, mające na celu wprowadzenie SB w błąd i ukrycie działań swoich oraz swoich przyjaciół. Był ewidencjonowany przez SB jako tajny współpracownik z pseudonimem „Zapalniczka” w latach 1958–1963. W późniejszych latach, od 1998 roku, pełnił rolę doradcy przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej, a w listopadzie 2016 dołączył do stowarzyszenia Europejscy Demokraci.

Działalność społeczna

Związek Literatów Polskich był jednym z miejsc, w którym Najder działał od 1956 do 1983 roku. W latach 1957 i 1958 uczestniczył w spotkaniach Klubu Krzywego Koła, a w 1958 roku został członkiem prestiżowego PEN Clubu. W latach 1991-1993 sprawował funkcję prezesa Klubu Atlantyckiego oraz w latach 1992-1997 kierował Instytutem Obywatelskim. W dniu 30 kwietnia 2009 roku, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powołał go na członka pierwszej kadencji Rady Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku (2009–2013). Jako prezes Klubu Weimarskiego w Warszawie oraz członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich od 1989 roku, a także Polskiego Towarzystwa Conradowskiego od 1994 roku, pozostawał aktywnie zaangażowany w życie literackie i kulturalne kraju.

Odznaczenia

Wśród licznych wyróżnień Zdzisława Najdera, które odzwierciedlają jego znaczący wkład w kulturę i naukę, znajdują się prestiżowe nagrody i odznaczenia.

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski – 1983, nadany przez władze RP na uchodźstwie,
• Odznaka Honorowa „Bene Merito” – 2010,
• Kawaler Legii Honorowej – Francja, 2005,
• Nagroda im. Adama Mickiewicza przyznawana przez Trójkąt Weimarski – 2009.

---

Oceń: Zdzisław Najder

---