Jadwiga Sobieska

---

Życiorys

Jadwiga Sobieska przyszła na świat w rodzinie Pietruszyńskich. Po zakończeniu nauki w szkole średniej postanowiła kontynuować edukację, wybierając historię sztuki na Uniwersytecie Warszawskim. Jej pasją stała się również muzyka, co zaowocowało sześcioma latami intensywnych zajęć gry na skrzypcach w konserwatorium muzycznym. W 1929 roku zmieniła kierunek studiów, przenosząc się na muzykologię na Uniwersytecie Poznańskim, gdzie kontynuowała rozwój swojego talentu muzycznego.

W latach 1930–1939 aktywnie uczestniczyła w badaniach terenowych w Wielkopolsce, z pasją poszukując ludowych muzyków na Mazowszu, obejmując swoimi poszukiwaniami takie miejsca jak Garwolin, Tomaszów Mazowiecki, Rawa Mazowiecka, Nowe Miasto nad Pilicą oraz Skierniewice. W 1934 roku zajmowała się szczegółowymi badaniami nad muzyką instrumentalną w Wielkopolsce, przebadając 235 dudziarzy oraz koźlarzy, co stało się cennym materiałem dla jej pracy magisterskiej. Jej współpraca z Marianem Sobieskim, którego poznała na studiach, zaowocowała ich wspólnym ukończeniem muzykologii w 1935 roku.

Po powrocie do Warszawy, Jadwiga została sekretarką redakcji „Muzyki Polskiej”, podczas gdy Marian kontynuował swoją karierę w Poznaniu jako asystent w Zakładzie Muzykologii. W 1936 roku wzięli ślub i osiedlili się w Poznaniu, gdzie Jadwiga podjęła pracę jako nauczycielka śpiewu w gimnazjum urszulanek.

W trakcie II wojny światowej, Sobiescy zostali wysiedleni z Poznania, a w latach 1939–1945 zamieszkali z dziećmi w Warszawie oraz Lublinie, gdzie Jadwiga nie pracowała zawodowo. Po wojnie, w latach 40. XX wieku, zainteresowała się instrumentami muzycznymi z Wielkopolski, które uznano za nieużywane, takimi jak mazanki oraz kozły ślubne.

Po 1945 roku, zarówno z mężem, rozpoczęli zbieranie nagrań muzyki ludowej, kontynuując działalność zapoczątkowaną przez prof. Łucjana Kamieńskiego w latach 20. XX wieku. Oboje byli uczniami Kamieńskiego, a Jadwiga odegrała ważną rolę w namówieniu Mariana do zajęcia się muzyką ludową. Przez cztery lata, żyjąc w Poznaniu, zajmowali się również odtwarzaniem zniszczonych zbiorów dźwiękowych z regionu, z których większość przepadła, a niektóre ocalałe nagrania, takie jak te gry na dudach, były przesłane do Berlina przed wojną. Pierwsze nagrania wykonali w sierpniu 1945, podróżując rowerami z całym potrzebnym sprzętem. Dopiero pod koniec lat 40. XX wieku udało im się zakupić samochód.

Sobiescy byli zaangażowani w transkrypcję nutową i badania związku melodyki instrumentalnej z wokalną. Szczegółowo badali maniery wykonawcze oraz wielogłosowość w polskim śpiewie góralskim, a ich poszukiwania doprowadziły do zbadania tempa rubato oraz powiązań między kompozycjami Fryderyka Chopina a muzyką ludową, co zaowocowało publikacją kilku artykułów. Równocześnie gromadzili instrumenty ludowe.

Od 1947 roku, parze udało się rozpocząć zorganizowaną akcję nagrań muzyki ludowej, nawiązując do idei dokumentacji fonograficznej sprzed wojny. Ich wkład w rozwój folkloru podkreślono podczas konferencji Centralnego Instytutu Kultury w sierpniu 1947 roku, poświęconej popularyzacji muzyki, która odbyła się w Szklarskiej Porębie.

W latach 1947–1969 Jadwiga Sobieska była pracowniczką Państwowego Instytutu Sztuki (od 1959 roku instytut ten przekształcił się w Instytut Sztuki PAN). W źródłach można znaleźć informacje, że w latach 50. XX wieku współpracowała z mężem w regionalnych archiwach fonograficznych, a następnie w poznańskim Zachodnim Archiwum Fonograficznym. W 1949 roku zorganizowali w Warszawie Festiwal Muzyki Ludowej, a przed festiwalem przeprowadzili eliminacje regionalne, co stało się istotną formą wymiany doświadczeń dla muzyków ludowych. Festiwal, odbywający się co pięć lat, przyciągał zróżnicowaną publiczność z całego świata.

Dzięki festiwalowi, Sobiescy opracowali metodyczne wskazówki do Ogólnopolskiej Akcji Zbierania Folkloru Muzycznego, konsultując działania 303 osób w różnych województwach. Akcja ta przyczyniła się do wykonania około 46 tysięcy nagrań w latach 1950–1954, finansowanych przez Ministerstwo Kultury i Sztuki, we współpracy z Polskim Radiem. Echo tej akcji można dostrzec w filmie „Zimna wojna” Pawła Pawlikowskiego. Zbieranie nagrań trwało jeszcze przez trzy kolejne lata, jednak już bez finansowego wsparcia rządowego. Jadwiga i Marian prowadzili szczegółowe notatki z badań, utrzymując serdeczne kontakty z muzykami.

Sobiescy postulowali stworzenie rezerwatów folkloru muzycznego w regionach, gdzie pierwotna forma muzyki ludowej była nadal żywa. Sugerowali także wprowadzenie do ceremonii harcerskich tradycyjnych instrumentów takich jak dudy czy kozły, a także uwzględnienie nieprzerwanej tradycyjnej muzyki ludowej w programie państwowych uroczystości.

W 1954 roku, z powodów administracyjnych związanych z archiwami, przenieśli się z powrotem do Warszawy. W Instytucie Sztuki PAN, Jadwiga prowadziła badania, gromadziła archiwalne nagrania oraz zajmowała się ruchem folklorystycznym, monitorując zmiany w instrumentacji muzycznej, takie jak zastępowanie skrzypiec harmonią czy akordeonem. Była aktywna wśród animatorów życia kulturalnego, trenerów zespołów i instruktorów, promując wartość tradycji muzyki ludowej oraz jej narodowy charakter.

Wspólnie z mężem opracowali systematykę pieśni ludowych oraz typologię, zwracając uwagę na związki między muzyką, zwyczajami oraz obrzędami. W 1955 roku otrzymali Doroczną Nagrodę Związku Kompozytorów Polskich za swoje osiągnięcia.

W 1969 roku, gdy Jadwiga przeszła na emeryturę, nadal angażowała się w działalność naukową i społeczną, uczestnicząc w badaniach, między innymi w Rawskiem, oraz zasiadając w jury festiwali. Organizowała i pisała artykuły, a w 1974 roku zdobyła Nagrodę im. Oskara Kolberga w kategorii działalności penelitianowej oraz animacyjnej w kulturze ludowej.

W 1975 roku współtworzyła stałą ekspozycję w Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, gdzie opracowała scenariusz wystawy. Jej wiedza i relacje z instrumentalistami pozwoliły na pozyskanie wielu cennych eksponatów do muzeum.

Jadwiga i Marian Sobiescy mieli czwórkę dzieci: trzech synów oraz córkę. Odeszła w Warszawie, a jej miejsce spoczynku znajduje się na cmentarzu Powązkowskim (kwatera 126-3-30). Po jej śmierci, kolekcja instrumentów trafiła do spadkobierców, ale ostatecznie przekazana została Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu.

Publikacje

Jadwiga Sobieska rozpoczęła swoją karierę pisarską w 1934 roku, a już w 1936 roku, pod swoim nazwiskiem panieńskim, ukazała się jej książka pt. Dudy wielkopolskie, wydana w Poznaniu. W kolejnych latach, od 1947 do 1958, autorka regularnie publikowała wiele artykułów w uznawanych tytułach takich jak „Poradnik Muzyczny” oraz „Ruch Muzyczny”.

Wspólnie z mężem, w 1954 roku, wydała książkę Szlakiem kozła lubuskiego. Natomiast jako solistka wprowadziła na rynek kilka znaczących tytułów, takich jak Piosenki z Wielkopolski (1955), Piosenki z Ziemi Lubuskiej (1956) oraz Wielkopolskie śpiewki ludowe (1957). W okresie między 1959 a 1962 rokiem, skoncentrowała się na tworzeniu Materiałów do nauki o polskim folklorze muzycznym, które były przeznaczone dla nauczycieli oraz animatorów kultury.

W 1981 roku, wespół z Janem Stęszewskim, przygotowała książkę Polski folklor muzyczny, a rok później pojawiła się jej kontynuacja. W 2006 roku, ta sama publikacja doczekała się rozszerzonej wersji, która została wydana pod redakcją Piotra Dahliga. Nie można pominąć jej fundamentalnego dzieła: Ze studiów nad folklorem muzycznym Wielkopolski, opublikowanego w 1972 roku.

W latach 80. XX wieku, w kooperacji z Janem Bzdęgą, Jadwiga Sobieska pracowała nad publikacjami dotyczącymi folkloru Biskupizny. Nie ograniczała się jedynie do Wielkopolski, bowiem pisała także o innych obszarach Polski, w tym o Rzeszowskiem i Lubelskiem (1951), Pieninach (1952), a także o folklorze w granicach województwa łódzkiego (1970). Do jej dorobku zalicza się także posłowie do publikacji Franciszka Kotuli Muzykanci (1979).

Jej prace były publikowane w czołowych pismach, takich jak „Polska Sztuka Ludowa”, „Muzyka”, „Łódzkie Studia Etnograficzne” oraz „Etnografia Polska”, ukazując jej szeroki wpływ i znaczenie w dziedzinie folklorystyki w Polsce.

Ordery i odznaczenia

Jadwiga Sobieska otrzymała szereg odznaczeń i wyróżnień w uznaniu jej zasług oraz działalności na rzecz społeczności. Oto szczegóły:

• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski, nadany 11 lipca 1955,
• Złoty Krzyż Zasługi, przyznany 22 lipca 1952,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, wręczony 19 stycznia 1955.

Upamiętnienie

W 2018 roku Jadwiga Sobieska, w towarzystwie swojego męża, stała się centralną postacią projektu pod nazwą „Sobiescy – zachowane w dźwiękach”. Inicjatywa ta miała miejsce z okazji 50-lecia istnienia Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych w Szydłowcu, które jest znane z promowania kultury ludowej oraz muzyki tradycyjnej.

Projekt nie tylko uświetnił jubileusz tego wyjątkowego miejsca, ale również przyczynił się do zachowania pamięci o dorobku rodziny Sobieskich w dziedzinie kultury.

---

Oceń: Jadwiga Sobieska

---