Maria Pogonowska

---

Życiorys

Rodzina

Maria Pogonowska przyszła na świat w Warszawie, w rodzinie inteligencji żydowskiej o znacznym majątku. Jej ojciec, Maurycy Asterblum (ur. 28 maja 1866), był doktorem praw, mającym problemy ze znalezieniem pracy w adwokaturze z powodu obowiązującego zakazu zatrudniania Żydów w tym zawodzie. Konieczność zarobkowania zmusiła go do podjęcia pracy w banku, a później w fabryce, w której pozostał, gdy zakaz został uchylony w 1905 roku, a jego praca prawnicza stała się sporadyczna. Matka w osobie Salomei z Kernbaumów (ur. 1 czerwca 1869) ukończyła renomowaną szkołę dla dziewcząt. Z obu stron rodziny zmagań Asterblumówna łączyła się z różnorodnymi przedstawicielami inteligencji żydowskiej, w tym z kuzynką Jadwigą Kernbaum, artystką i prezesem Towarzystwa Zdobniczego, która poślubiła wybitnego historyka Marcelego Handelsmana; jej kuzyn Izydor Asterblum był lekarzem, a po jego śmierci wdowa poślubiła biochemika Jakuba Parnasa.

Edukacja

Maria Asterblum uzyskała swoje wykształcenie średnie, uczęszczając na pensję Anieli Wereckiej w Warszawie. Również miała szczęście uczyć się pod okiem ówczesnego pedagoga, Bogdana Nawroczyńskiego. W 1915 roku zdała maturę, a w tym samym roku rozpoczęła studia na Uniwersytecie Warszawskim, który niedawno otworzył swoje podwoje po wycofaniu się z miasta wojsk rosyjskich. Była jedną z nielicznych kobiet przyjętych na początku studiów fizycznych. Uczestniczyła w wykładach renomowanych profesorów, w tym Stefana Mazurkiewicza oraz Zygmunta Janiszewskiego. W 1924 roku wyniosła się na stanowisko pierwszego doktora wyróżnionego na Wydziale Fizyki. Po ukończeniu studiów pracowała jako starszy asystent w Zakładzie Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Warszawskiego pod przewodnictwem jej promotora, profesora Stefana Pieńkowskiego, prowadząc ćwiczenia z fizyki oraz publikując kilka prac dotyczących badań optycznych.

Małżeństwo

3 lipca 1927 roku Maria poślubiła Mieczysława Pronera, o sześć lat młodszego, także z rodziny zasymilowanych Żydów, który był doktorem farmacji i wykładowcą na Uniwersytecie Warszawskim. Ich córka Janina przyszła na świat 14 stycznia 1929 roku. Pronerowie pracowali na uniwersytecie aż do 1938 roku, kiedy to odmówiono Mieczysławowi możliwości otwarcia przewodu habilitacyjnego ze względu na jego żydowskie pochodzenie. W 1939 roku został zmobilizowany i po rozpoczęciu II wojny światowej został wzięty do niewoli przez sowieckie wojska. W 1940 roku zginął w Charkowie.

Lata okupacji

Po powstaniu warszawskiego getta, pod wpływem namów przyjaciół, w szczególności Marii Palestrowej, Maria Pronerowa postanowiła pozostać wraz z córką na stronie aryjskiej. Otrzymała dokumenty na nazwisko Pogonowska, z którego korzystała przez resztę życia. Przez długi czas zmieniała miejsce zamieszkania, żyjąc z handlu artykułami spożywczymi, papierosami i mydłem. W getcie znalazła się jej starsza siostra oraz rodzice, jednak wszyscy zostali dotknięci tragicznymi losami; jej ojciec zmarł niedługo po ucieczce, matka zginęła podczas powstania warszawskiego, a siostra Stefania, która została wywieziona do Niemiec, zmarła w wyniku nalotu bombowego 5 maja 1945. Po wybuchu powstania warszawskiego obie zostały zmuszone do wygnania, przebywając przez obozy przejściowe (Pruszków, Wrocław) i w końcu trafiły do obozu pracy w Bunzlau (Bolesławiec), gdzie doczekały się wyzwolenia przez radzieckie siły wewnętrzne w lutym 1945 roku. W tym czasie były kompletnie nieświadome śmierci Mieczysława, który nie został ujęty na listach ofiar Katynia opublikowanych przez Niemców w 1943 roku.

Po wojnie

Po zakończeniu działań wojennych, Maria Pogonowska postanowiła nie wracać do kariery akademickiej, zamiast tego pracując w Domu dla Dzieci i Chronicznie Chorych na warszawskim Okęciu, którego kierownikiem była Maria Palester. Została jej zastępczynią, odpowiadając za kwestie administracyjne oraz pomagając dzieciom w opisach. Maria przyczyniła się do pozyskania terenu na nową siedzibę domu na warszawskim Kole, przekształconej w Dom Dziecka Warszawy; wspierała też jego projektowanie oraz budowę. Pracowała w tej placówce aż do przejścia na emeryturę w 1962 roku. W trakcie swego czasu na emeryturze próbowała nawiązać kontakt z władzami polskimi oraz radzieckimi, jak również z Czerwonym Krzyżem, aby ustalić losy swojego męża. Nie znalazła jednak jego nazwiska na żadnych z list katyńskich dostępnych na Zachodzie, kiedy to przebywała tam w 1964 roku z zaproszenia rodziny. Po przejściu na emeryturę nadal pozostawała aktywna, opiekując się wnuczkami i podejmując jeszcze raz pracę dydaktyczną na Akademii Medycznej w Warszawie, gdzie prowadziła ćwiczenia w Zakładzie Fizyki.

Wyjazd do Izraela

W obliczu wydarzeń z marca 1968 roku, kiedy to córka Maria Pogonowskiej zdecydowała się na emigrację z najbliższą rodziną, także ona postanowiła wyjechać. W ten sposób straciła polskie obywatelstwo oraz prawo do emerytury. Zajęła się wnuczkami i później prawnukami, uczyła się języka hebrajskiego, a przez pewien okres pracowała w wypożyczalni polskich książek. W 1980 roku, na jej propozycję, Maria Palester została uhonorowana tytułem Sprawiedliwej wśród Narodów Świata. W 1990 roku otrzymała oficjalne potwierdzenie okoliczności śmierci swojego męża oraz została członkinią Rodziny Katyńskiej w Izraelu. Dwa lata później, uczestniczyła w ceremonii sadzenia tysiąca drzew, które stały się symbolem Lasku Katyńskiego w okolicach Jerozolimy. Powróciła do polskiego obywatelstwa, a w 2005 roku złożyła przed polskim prokuratorem Instytutu Pamięci Narodowej zeznania na temat zbrodni katyńskiej. Wspomnienia warszawianki, które spisała w latach 1995-2000, zostały opublikowane w „Kwartalniku Historii Żydów” (2009, nr 1). Niemal do ostatnich dni swojego życia pozostawała aktywna, interesując się bieżącymi sprawami politycznymi, a także utrzymując kontakt z warszawskim domem dziecka na Kole. Z okazji setnej rocznicy swoich urodzin odebrała gratulacje oraz życzenia od prezydentów Polski oraz Izraela oraz Ireny Sendlerowej. Podkreślała, że sekretem długowieczności są aktywność, praca i bliskość bliskich. Zmarła w wieku 111 lat 15 lipca 2009 roku, będąc jedną z najstarszych osób na świecie, zajmując 35. miejsce na liście dokumentowanych przypadków długowieczności w chwili jej śmierci. Odkąd jej rodzina składała się z owdowiałej córki Janiny, dwóch wnuczek, pięciorga prawnuków oraz dwojga praprawnuków, pozostawiła po sobie niezatarte ślady. Córka Janina, po mężu Goldhar (1929-2021), po ukończeniu studiów medycznych pracowała na warszawskiej Akademii Medycznej jako docent w zakresie bakteriologii oraz osiągnęła tytuł profesora mikrobiologii lekarskiej na Uniwersytecie Tel Awiwu w Izraelu.

---

Oceń: Maria Pogonowska

---