Maria Ludwika Krasińska

---

Dzieciństwo

Dzieciństwo Marii Ludwiki Krasińskiej minęło w niezwykle malowniczym otoczeniu. Osobliwe miejsce jej wczesnych lat stanowił pałac w Krasnem, otoczony rozległym parkiem, który sprzyjał zabawom i odkrywaniu przyrody. Często bywała również w Warszawie, gdzie mieszkała w rodzinnym domu przy ul. Kredytowej 12, dawniej znanej jako ulica Erywańska. Wspomnienia z tego okresu są pełne beztroski oraz radosnych chwil spędzonych w domu.

Dodatkowo, czas spędzała również w Rohatynie, na terenie dzisiejszej Ukrainy, gdzie mogła obcować z inną kulturą oraz tradycjami, co z pewnością wpłynęło na jej późniejsze życie i zainteresowania.

Majątek

Maria Ludwika Krasińska była jedyną dziedziczką, która przejęła olbrzymi spadek po swoim ojcu. W skład tego majątku wchodziły nie tylko ogromne tereny rolnicze, ale także różnorodne obiekty przemysłowe i budowle mieszkalne. Obejmuje on m.in. bogaty majątek w Krasnem, mianowicie 3200 ha ziemi rolnej, zakład cukrowy oraz młyn, co stanowi przykłady jej zróżnicowanych dóbr.

Dodatkowo, Maria posiadała stadninę koni wyścigowych mieszczącą się w Krasnem oraz liczne kamienice, które znajdowały się w obrębie dawnej jurydyki Krasińskich, usytuowanej w centralnej Warszawie. Wśród ulic, na których te kamienice się znajdowały, były m.in. Krakowskie Przedmieście, Okólnik, Foksal, Ordynacka, Kredytowa, Szczyglej oraz Królewska.

Kolejne znaczące dziedzictwo Marii to Dolina Ojcowska, gdzie znajdują się tereny leśne obejmujące 750 ha oraz 300 ha użytków rolnych, a także liczne zakłady zdrowotne i pstrągarnia. Posiadała również majątek w Rohatynie, który dzisiaj znajduje się na Ukrainie. Tam były usytuowane pałac i park, a także 1320 ha lasów oraz 80 ha roli i młyn.

Wszystko to opierało się na gruntach położonych na Lubelszczyźnie, gdzie Maria mogła pochwalić się m.in. 2980 ha lasów oraz tartakiem w Suchem, 2250 ha lasów wraz z 200 ha pól i stawów w Gułowie, a także 1000 ha lasu w Osmolicach. Inne obszary, takie jak Dębowica, Krasinek oraz Żulina, również należały do jej bogatych zasobów. Oprócz tego, 1050 ha lasów w Magnuszewie wzbogaciło jej portfel majątkowy.

W roli z równą wagą pojawiły się także fabryki oraz różnorodne przedsiębiorstwa przemysłowe, które generowały dodatkowe przychody. Maria Ludwika inwestowała w kapitały zabezpieczone hipotekami ziemskimi i miejskimi oraz wykupowała kopalnie asfaltu „Skrip” na wyspie Brazza w Austrii. Jej posiadłości, takie jak Manopello i Lettomanopello w Włoszech, również zawierały kopalnie asfaltu położone w prowincji Chiesi.

Maria Magdalena, matka Marii Ludwiki, również miała swoje dobra, które odziedziczyła po ojcu i drugim mężu, Mikołaju Radziwille. Po opuściła Białoruś, zamieszkała w Szwajcarii we Fryburgu. Majątek matki, w tym Żarnówka, przekazany został częściowo córce i jej potomkom.

Wniesiony przez Marię Ludwikę posag dla męża, Adama Ludwika Czartoryskiego, pomógł w utrzymaniu historycznego i znaczącego majątku, jakim było Hôtel Lambert w Paryżu oraz ordynacje sieniawską i gołuchowską. Te ostatnie miały na celu wsparcie Muzeum oraz Biblioteki Czartoryskich w Krakowie i umożliwienie przetrwania tych kulturowych ośrodków.

Oprócz licznych posiadłości, Maria Ludwika dbała także o cenne zbiory pamiątek historycznych i dzieł sztuki, które włączyła do depozytu w Muzeum Książąt Czartoryskich w Krakowie.

Nie zapominając o swoich rodowych majątkach, Maria Ludwika wykazała się sporą inicjatywą. W latach 1902–1907 przeprowadzono przebudowę parku w Krasnem oraz adaptację neogotyckiej wieży przybramnej. Kolejne ważne prace miały miejsce w latach 1912–1914, kiedy zdecydowała o zabezpieczeniu wieży zamku w Ojcowie, co wiązało się z jej częściową nadbudową oraz przekształceniem we wnętrzu w muzeum. Działania te zostały zintensyfikowane także w 1935 roku, kiedy to odbudowano górną część wieży oraz wykonano wzmocnienia murów przy bramie wjazdowej.

W czasach I wojny światowej, kiedy jej małżonek zajmował stanowisko poddanego austriackiego i przebywał na froncie, Maria Ludwika przejęła obowiązki zarządzania całym majątkiem. W tym czasie, jej muzea przeniosły się z Krakowa do Drezna w związku z sytuacją wojenną.

Działalność społeczna

Maria Ludwika Krasińska była znana z oszczędności, ale także z hojności wobec potrzebujących. Posiadała talent do wspierania wielu instytucji charytatywnych, przyczyniając się do odbudowy wielu kościołów.

Księstwo Czartoryscy przekaźli dom na Nowolipkach w Warszawie, który został przeznaczony na ochronkę i szkołę. Poza tym, w Krasnem, księżna urządziła dom dla starców, ulokowany w jednym z budynków dla służby dworskiej.

W okresie od 1910 do 1915 roku, przekształcono dom mieszkalny dla pracowników stadniny w Krasnem w ochronkę dla osieroconych dzieci. Była także odpowiedzialna za sprowadzenie sióstr szarytek, które zajmowały się opieką nad potrzebującymi.

Maria Ludwika nieodpłatnie przekazała drewno na budowę budynku gimnazjum oraz szkoły powszechnej w Przasnyszu (dzisiaj noszącego nazwę Liceum Ogólnokształcącego im. KEN). Angażowała się również w przekazywanie ziemi, która posłużyła do budowy szkół, a także fundowała mundurki dla uczniów i uczennic szkół w pobliżu swoich majątków.

Inicjatywy księżnej doprowadziły do powstania Ochotniczej Straży Pożarnej w Krasnem. Warto zauważyć, że wykupiła ona ponad 50% akcji cukrowni „Krasiniec”, aby zapobiec jej zamknięciu.

Małżeństwo i dzieci

Maria Ludwika Krasińska, 31 sierpnia 1901 roku została żoną księcia Adama Ludwika Czartoryskiego w Warszawie. Z tego małżeństwa przyszło na świat osiem potomków, którzy pozostawili po sobie ślady w historii:

• Małgorzata Izabella Maria (urodzona 17 sierpnia 1902 w Warszawie, zmarła 8 marca 1929 w Cannes) – od 25 sierpnia 1927 roku żona księcia Gabriela Burbon-Sycylijskiego,
• Izabella Czartoryska (urodzona i zmarła w 1904 roku),
• Elżbieta Bianka Maria Konstancja (urodzona 1 września 1905 w Krasnem, zmarła 18 września 1989 w Genewie) – od 26 czerwca 1926 roku żona Adama Stefana Zamoyskiego, Dama Krzyża Honoru oraz Dewocji Suwerennego Zakonu Maltańskiego,
• August Józef Antoni Maria Pius (urodzony 20 października 1907 w Warszawie, zmarły 1 lipca 1946 w Sewilli w Hiszpanii),
• Anna Maria (urodzona 6 stycznia 1914 w Gołuchowie, zmarła 25 listopada 1987 w Limie) – od 12 sierpnia 1936 roku żona Władysława Alojzego Macieja Mikołaja Radziwiłła (rozwód w dniu 9 lutego 1948 roku),
• Władysław Maria Piotr Alkantry (urodzony 30 sierpnia 1918 w Gołuchowie, zmarły 19 kwietnia 1978 w Hiszpanii) – od 28 stycznia 1949 roku mąż Elżbiety York, Kawaler Krzyża Honoru i Dewocji Suwerennego Zakonu Maltańskiego, ordynant na Gołuchowie,
• Teresa Maria Magdalena Joanna Elżbieta (urodzona 1 lipca 1923 w Gołuchowie, zmarła 5 listopada 1967 w St. Gallen) – od 27 grudnia 1945 żona Jana Groda-Kowalskiego, pochowana w Opolu,
• Ludwik Adam Maria (urodzony 14 grudnia 1927 w Warszawie, zmarły 24 września 1944 w Warszawie) – zginął w powstaniu warszawskim, pochowany w Warszawie na Służewcu.

Warto zauważyć, że mąż Marii Ludwika, po przejawach choroby w latach trzydziestych XX wieku, zmarł w 1937 roku. W konsekwencji tego wydarzenia, Maria Ludwika przejęła pieczę nad majątkiem rodzinnym, w tym posiadłością w Gołuchowie, który zgodnie z prawem miał być przekazany jej synowi Władysławowi po osiągnięciu przez niego 24 roku życia.

II wojna światowa

Wybuch II wojny światowej zastał Marię Ludwikę w Rohatynie, w jej ulubionym miejscu, do którego podróżowała w późnym lecie i na początku jesieni. Tam musiała ratować się ucieczką przed nadciągającymi po 17 września wojskami sowieckimi. Niestety, jej drugi syn, Władysław, nie zdołał uciec na czas i został zesłany na Syberię, z której wydostał się dopiero z Armią Andersa. Większość wojny Maria spędziła w Warszawie, z dwójką najmłodszych dzieci, Teresą i Ludwikiem.

W trakcie powstania warszawskiego Teresa pełniła rolę pielęgniarki, podczas gdy Ludwik walczył w szeregach Armii Krajowej, gdzie niestety zginął na Dolnym Mokotowie. W tym trudnym okresie Małgorzata już nie żyła, a Elżbieta (Iza) zdołała uciec do Włoch, a następnie dotrzeć do Francji i wreszcie do rodziny w Brazylii, razem z Jolantą. Augustyn dzięki staraniom żony dotarł do Hiszpanii.

Przed wybuchem wojny Maria Ludwika starała się zabezpieczyć, jak tylko mogła, najcenniejsze obiekty ze zbiorów gołuchowskich, w imieniu nieletniego Władysława pełniąc rolę kuratorki tych dóbr. Udało jej się wywieźć je do Warszawy i zamurować w piwnicy domu przy Kredytowej 12. Niemcy szybko odkryli, że to ona miała związek z wywiezionymi skarbami.

Na skutek oskarżeń i groźby wysłania z najmłodszymi dziećmi do obozu koncentracyjnego, Maria zmuszona była wydać cenne przedmioty. Zbiory zostały przeniesione do Muzeum Narodowego w Warszawie, skąd następnie trafiły do Niemiec. Po śmierci Adama Ludwika zbiory krakowskie przeszły pod opiekę jego następcy, Augustyna.

Po wojnie

W okresie po 1945 roku Maria Ludwika Krasińska podjęła działania mające na celu zabezpieczenie pozostałości swojego majątku. Udało jej się utrzymać zasadę własności Muzeum oraz Biblioteki Czartoryskich w Krakowie, które jednak znalazły się pod opieką państwa.

W celu ochrony majątku Maria Ludwika wyznaczyła swojego kuzyna, Włodzimierza Czartoryskiego, na kuratora majątku, którym zarządzał wtedy jej nieletni syn, Adam Karol, przebywający w Hiszpanii. Jej starania o zachowanie własności kamienic w Warszawie, szczególnie eleganckiej kamienicy w stylu eklektycznym na rogu Krakowskiego Przedmieścia i ul. Królewskiej, okazały się trudne, gdyż mimo ocaleń, władze miejskie podjęły decyzję o jej rozbiórce. Na tym miejscu w latach 50. XX wieku wzniesiono budynek wojskowy.

W 1947 roku podjęła decyzję o wyjeździe z Polski. Częściowo przebywała w Paryżu, gdzie mąż jej córki Elżbiety (Izy), Stefan Zamoyski, zajął się renowacją oraz wynajmem zdewastowanego Hotelu Lambert. Dużą część czasu spędzała u matki we Fryburgu, a najwięcej w luksusowej willi na Lazurowym Wybrzeżu, którą nabyła w latach dwudziestych XX wieku. W tym miejscu Maria Ludwika zmarła.

W 2018 roku jej szczątki zostały sprowadzone z zagranicy i złożone w rodowej krypcie Czartoryskich w Sieniawie.

---

Oceń: Maria Ludwika Krasińska

---