Stefan Tyszkiewicz

---

Dzieciństwo i młodość

Stefan Tyszkiewicz przyszedł na świat jako drugie dziecko z czworga rodziców, Władysława i Krystyny Marii z księcia Lubomirskich. Już od wczesnego dzieciństwa wyróżniał się zdolnościami technicznymi, co zapowiadało jego późniejsze osiągnięcia. Wśród jego wczesnych sukcesów znajduje się ukończenie gimnazjum gen. Pawła Chrzanowskiego w Warszawie, które stanowiło solidny fundament dla jego dalszej edukacji.

Po ukończeniu gimnazjum, Stefan podjął naukę w szkole samochodowej w Mediolanie, co wzmocniło jego pasję do motoryzacji. Już w wieku 14 lat, w 1906 roku, zdobył profesjonalne prawo jazdy, co było rzadkością w tamtych czasach. Jego zaawansowane umiejętności i zamiłowanie do innowacji doprowadziły go do opatentowania dwóch wynalazków związanych z ogrzewaniem samochodów oraz aparatów latających w 1911 roku.

W 1913 roku, Tyszkiewicz rozpoczął również studia na Uniwersytecie Oksfordzkim, gdzie mógł rozwijać swoje zainteresowania oraz umiejętności techniczne.

I wojna światowa

W chwili, gdy rozpoczęła się I wojna światowa, Stefan Tyszkiewicz znajdował się na urlopie w swoim kraju. Postanowił zgłosić się jako ochotnik do rosyjskiego Czerwonego Krzyża, co wskazuje na jego odwagę i chęć niesienia pomocy w trudnych czasach. Za swoje heroiczną postawę został odznaczony Orderem Świętego Jerzego IV stopnia za uratowanie siedmiu poważnie rannych żołnierzy, mimo trwającego obstrzału.

W 1915 roku Stefan został zmobilizowany do armii. Ukończył Szkołę Oficerską Korpusu Paziów w Sankt-Petersburgu, co pozwoliło mu na rozwój kariery wojskowej. Od końca roku 1916 pełnił funkcję adiutanta głównodowodzącego frontu kaukaskiego, którym był wielki książę Mikołaj Mikołajewicz Romanow.

Z osobistych aspektów życia, 18 lipca 1917 roku, w Jałcie, zawarł związek małżeński z Heleną, pasierbicą księcia Mikołaja. Helena była córką księżnej Anastazji oraz Jerzego Maksymilianowicza, szóstego księcia Leuchtenbergu, a także siostrzenicą królowej Włoch, Heleny.

Po wybuchu rewolucji październikowej, Tyszkiewicz przebywał na Krymie, gdzie odegrał ważną rolę w ułatwieniu powrotu do kraju wielu Polakom. Zdołał opuścić Krym, korzystając z brytyjskiego okrętu wojennego, co podkreśla jego przeżycia w tym burzliwym okresie.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po raportach z Włoch Stefan Tyszkiewicz wrócił do Polski w 1919 roku, w okresie, gdy kraj stawał się odrodzoną jednostką po zaborach. W latach 1919–1921 zdecydował się na ochotniczą służbę w Wojsku Polskim, biorąc aktywny udział w wojnie polsko-bolszewickiej jako ochotnik w kawalerii na Wileńszczyźnie. W 1921 roku reprezentował II Oddział Sztabu Generalnego Wojska Polskiego podczas obrad Komisji Ligi Narodów, które dotyczyły wytyczania granicy polsko-litewskiej.

W Warszawie, 18 stycznia 1921 roku, narodziła się jego córka, Natalia Tyszkiewicz. Niestety, Natalia zmarła w 2003 roku w Genewie. W latach 1921–1923 kształcił się na paryskiej uczelni École des Sciences Politiques, a równocześnie podjął naukę z zakresu konstrukcji samochodów jako wolny słuchacz w technicznych instytutach paryskich.

Ralf-Stetysz

W 1924 roku Tyszkiewicz zainicjował prace nad nowym modelem samochodu, który był wynikiem jego osobistych pomysłów. Powołał do życia w Boulogne pod Paryżem firmę Automobiles Ralf Stetysz, co była skrótem od „Rolniczo Automobilowo-Lotnicza Fabryka Stefana Tyszkiewicza”. Mechanizmy pojazdu bazowały na amerykańskim silniku wyprodukowanym przez Continental. Samochód był projektowany z myślą o trudnych warunkach przyrodniczych w Polsce, w której infrastruktura drogowa była wówczas w powijakach, zapewniając łatwość obsługi oraz naprawy.

W 1925 roku zaprezentowano dwa modele samochodu, które odniosły znaczący sukces rynkowy:

• model TA z 6-cylindrowym silnikiem o pojemności 2760 cm³ i mocy 42 KM (przy 2600 obr./min),
• model TC z 4-cylindrowym silnikiem o pojemności 1500 cm³ i mocy 20 KM (przy 2600 obr./min).

Samochody zostały wystawione na Międzynarodowym Salonie Samochodowym w Paryżu w latach 1926 i 1927, zdobywając uznanie jako doskonałej jakości pojazdy „kolonialne”. Oprócz tego Ralf Stetysz zdobył popularność w polskich wydarzeniach sportowych i turystycznych, a także uczestniczył w VIII Rajdzie Monte Carlo w 1929, gdzie zdobył nagrodę za wygodę oraz przystosowanie do dalekich podróży.

W 1928 roku produkcja przeniosła się do Warszawy do fabryki „K. Rudzki i S-ka”, a nadwozia były wytwarzane przez przemysł lotniczy Plage i Laśkiewicz w Lublinie. Przeniesienie produkcji do Polski wymagało od Tyszkiewicza zaangażowania całego posiadanego majątku, co doprowadziło do sytuacji, że jego żona musiała sprzedać broszkę ze 86-karatowym szmaragdem, która wcześniej należała do Katarzyny Wielkiej.

Jednakże, tragiczne wydarzenie miało miejsce 11 lutego 1929 roku, gdy fabrykę w Warszawie zniszczył pożar. Z powierzchni ziemi zniknęło 27 prawie ukończonych pojazdów i 6 gotowych. Mimo to jeden z samochodów udało się uratować i dołączył do uczestników Rajdu Monte Carlo. Chociaż Tyszkiewicz planował wznowienie produkcji w rodzinnym Landwarowie (woj. wileńskie), zdołał jedynie sprostać wyzwaniom związanym z pozyskaniem poparcia akcjonariuszy w Towarzystwie Akcyjnym Rolniczo-Automobilowa Fabryka hr. Stefana Tyszkiewicza.

Ogółem powstało około 200 samochodów marki Ralf Stetysz. Po tragicznym pożarze hrabia Tyszkiewicz zaangażował się w import samochodów marki Mercedes i Fiat do Polski. Pracował także nad rozwojem motoryzacji w kraju jako inicjator „Ligi Drogowej”, gdzie w 1933 roku objął stanowisko prezesa. Publikował także na temat motoryzacji w Polsce, a 5 lipca 1939 roku otrzymał Złoty Krzyż Zasługi.

II wojna światowa

W wrześniu 1939 roku Stefan Tyszkiewicz, wraz z rodziną, znalazł się na terytorium Kowieńskiej Litwy. Tam, w obliczu braku benzyny, zajął się przerabianiem silników benzynowych na gazowe. Dzięki swoim dobrym kontaktom z poselstwem włoskim w Republice Litewskiej, ułatwiał Polakom wyjazdy z tego regionu.

W wyniku aneksji Litwy przez ZSRR w czerwcu 1940 roku, został aresztowany i przewieziony do Moskwy. W obliczu trudnej sytuacji, odrzucił propozycję współpracy z NKWD, którą złożono mu w zamian za możliwość wyjazdu do Włoch.

Po uwolnieniu z więzienia w październiku 1941 roku, objął stanowisko szefa służby samochodowej w Polskich Siłach Zbrojnych w ZSRR, znanych również jako Armia gen. Andersa. W 1944 roku działał jako oficer łącznikowy II Korpusu Polskiego. Jako Rotmistrz Ułanów Krechowieckich, zrealizował wiele zadań, pełniąc m.in. funkcję oficera do zleceń dowódcy Polskich Sił Zbrojnych na Bliskim Wschodzie oraz współpracował z oddziałami włoskimi prowadzącymi walki po stronie aliantów.

W tym czasie Stefan Tyszkiewicz był również odpowiedzialny za organizację Polskiego Czerwonego Krzyża we Włoszech. W maju 1944, w trakcie jednego z najważniejszych momentów II wojny światowej, czyli bitwy o Monte Cassino, wynalazł i skonstruował urządzenie do wykrywania oraz niszczenia niemagnetycznych, drewnianych min przeciwpiechotnych.

Okres powojenny

Po zakończeniu II wojny światowej, w 1949 roku, Stefan Tyszkiewicz wraz z Stanisławem Mackiewiczem zainicjował wydawanie tygodnika „Lwów i Wilno” w Londynie, którego numery obejmowały od 110 do 124. Po pewnym czasie jego zawodowa ścieżka przeniosła się do Turynu, gdzie podjął pracę dla renomowanej firmy Fiat. Jednakże szybko skoncentrował się na rozwijaniu swoich pasji związanych z elektroniką.

W tej dziedzinie Tyszkiewicz zarejestrował kilka patentów, w tym innowacyjne urządzenie Stenovox – jedno z pierwszych na świecie systemów umożliwiających dyktowanie oraz odtwarzanie dźwięku na odległość. To nowatorskie urządzenie charakteryzowało się zautomatyzowanymi funkcjami oraz zabezpieczeniami kodowymi. Jego zaawansowaną wersję, określaną jako Stetyphone, opracował później również on sam. Za oba te wynalazki otrzymał Grand Prix na wystawie Expo w Brukseli w 1958 roku.

Stefan Tyszkiewicz działał również w obszarze automatyzacji, projektując urządzenia do automatycznego sterowania, a także konstruując innowacyjne wózki inwalidzkie oraz transportowe. Dzięki zastosowaniu mechanizmu automatycznej zmiany długości tylnych kół, wózki te były w stanie poruszać się po schodach, w tym również ruchomych. Prace te przyniosły mu złote medale na międzynarodowych wystawach wynalazków w Genewie w 1972 roku oraz Nowym Jorku w 1973 roku.

Kolejnym jego sukcesem było opracowanie urządzenia Stetair, które miało na celu oszczędzanie paliwa w silnikach zarówno o zapłonie iskrowym, jak i wysokoprężnych. W 1974 roku, wyróżniono je na Salonie Samochodowym w Genewie. Tyszkiewicz był także autorem projektów zszywaczy, które zyskały uznanie na wystawach w Brukseli w 1965 oraz Genewie w 1972 roku.

W swojej karierze współpracował z międzynarodową organizacją ELDO, która była odpowiedzialna za rozwój rakiet nośnych, a później połączyła się z ESRO, tworząc Europejską Agencję Kosmiczną (ESA). Dodatkowo Tyszkiewicz był członkiem trzeciej Rady Narodowej Rzeczypospolitej Polskiej w Londynie.

Od 3 września 1944 roku był członkiem Zakonu Kawalerów Maltańskich i trzykrotnie zasiadał w jego Wielkiej Radzie. Jako Kawaler Honoru i Dewocji, od 22 czerwca 1960 roku pełnił również funkcję Baliwa Krzyża Wielkiego Honoru i Dewocji. Za swoje zasługi został odznaczony Orderem Odrodzenia Polski oraz królewskim Orderem Domowym Czarnogórskim.

Stefan Tyszkiewicz zmarł 6 lutego 1976 roku w Londynie. Został pochowany na Cmentarzu Brompton w tym mieście, pozostawiając po sobie niezatarte ślady w historii polskiej nauki i technologii.

---

Oceń: Stefan Tyszkiewicz

---