Maria Kunegunda Wettyn

---

Życiorys

Młodość

Maria Kunegunda była szesnastym i najmłodszym dzieckiem Augusta III, elektora saskiego i króla Polski, oraz jego żony, Marii Józefy. Jest to jedyna pociecha tej pary, która przyszła na świat na polskiej ziemi, podczas gdy pozostałe dzieci urodziły się w Saksonii.

Rodzina Kunegundzie poświęcała szczególną uwagę w zakresie edukacji swoich pociech, zwłaszcza córek. Dzięki staraniom rodziców księżniczka przyswoiła wiele języków, takich jak łacina, francuski oraz polski, a także uczyła się filozofii, geografii, religii, rysunków, muzyki oraz tańca. Jako młoda dziewczyna brała udział w artystycznych przedstawieniach na dworze, w tym występowała w operach i operetkach, głównie wykonując role w dziełach Johanna Adolfa Hassego.

Plany małżeńskie

Arcyksiążę Józef, który później został cesarzem Józefem II, po tragicznej utracie żony, Izabeli Marii Burbon-Parmeńskiej w roku 1763, zadecydował, że nie powtórzy małżeństwa. Pewne zmartwienia związane z brakiem męskiego dziedzica sprawiły, że cesarzowa Maria Teresa zaczęła naciskać na swojego syna, aby ten zawarł nowe małżeństwo. Początkowo Józef pragnął poślubić młodszą siostrę, Marię Ludwikę, jednak ta szybko zaręczyła się z infantem Karolem, który później został królem Hiszpanii. Co gorsza, Karol III odmówił zerwania tych zaręczyn.

Wobec zaistniałej sytuacji dwór cesarski oraz kancelaria zasugerowali, aby arcyksiążę rozważył propozycję małżeństwa z księżniczką z Saksonii lub Bawarii. W 1764 roku Józef udał się do Czech, by spotkać się z przyszłą narzeczoną; dwór saski widział w tym korzystną dla siebie okazję finansową. Zorganizowano przyjęcie w Cieplicach, jednak młodziutka Maria Kunegunda, z powodu nieśmiałości, nie wykrztusiła ani jednego sensownego zdania, co znacznie zniechęciło arcyksięcia. Zamiast forsować ten związek, zdecydował się na związek z Marią Józefą, kuzynką Marii Kunegundy, która bardzo odbiegała urodą, ale była pewna siebie.

Informacje o wstydliwym zachowaniu księżniczki szybko obiegły Europę, co całkowicie zniweczyło jej szansę na szczęście małżeńskie.

Wybór na opatkę

Wettynowie pragnęli zwiększyć swoje wpływy w północno-zachodniej części Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Po nieudanych próbach zamążpójścia dla Marii Kunegundy, dwór drezdeński liczył na to, że Wiedeń przyzna jej godność opatki jako formę rekompensaty. Aspektem problematycznym okazało się jednak znalezienie odpowiedniego klasztoru.

Maria Teresa zasugerowała, że mogłaby obejmować urząd koadiutora w klasztorze na Hradczanach, ale propozycja ta została odrzucona przez dwór saski. Opactwo bowiem podlegało Koronie Czeskiej, co zostało uznane za niestosowne przez saską księżniczkę. W 1766 roku dwór saski zwrócił uwagę na opactwa w Bilzen, Essen i Thorn. Udało się załatwić rezygnację dotychczasowej opatki, jednak kapituła stanowczo sprzeciwiła się żądaniom saskiego i wiedeńskiego dworu, powołując się na wewnętrzne zasady.

Szefowa kapituły, Sofia von Stadion-Tannhaussen, zażądała dokumentów genealogicznych oraz przestrzegania lokalnych reguł. Dwór saski, uznawany za zbyt sztywny, nie zaakceptował warunków. Po licznych staraniach dotarła jednak do papieskiej dyspensy w zakresie obowiązku rezydencji. Z pomocą przyszedł również cesarz Józef II, co umożliwiło księżniczce przyjęcie do klasztoru.

Z końcem 1775 roku Maria Kunegunda zdobyła tytuł koadiutorki w Essen oraz Thorn, a wybór był jednogłośny, jako że dwory w Wiedniu i Dreźnie wypłaciły odpowiednie wynagrodzenie kanoniczkom i kanonikom, by zachęcić ich do głosowania za jej osobą. Po śmierci Franciszki Krystyny von Pfalz-Sulzbach 16 lipca 1776 Maria Kunegunda stała się opatką dwóch klasztorów, zyskując prawo głosu w Reichstagu oraz status księcia Rzeszy.

Działalność

Na początku swojego rządów w opactwie Essen Maria Kunegunda odkryła, że instytucja ta była szanowana, ale jednocześnie przestarzała i nieprzystosowana do życia dworskiego, wzorowanego na Koblencji, gdzie przebywała przez długie okresy. Budynki klasztorne były wilgotne, co zrażało przedstawicieli dworu, a samo miasto opisać można było jako małe, bezbarwne, ze zniszczonymi drogami.

Księżniczka po raz pierwszy uroczyście przyjęła święto w Essen 8 października 1777, ale już następnego dnia musiała udać się w dalszą podróż. Na dworze swojego brata, Klemensa Wacława, Maria Kunegunda odgrywała istotną rolę doradczą, jako że wszystkie ważniejsze decyzje były podejmowane po zasięgnięciu jej opinii. Mimo braku obecności w opactwie, pozostawała zaangażowana w sprawy swoich terenów, co prowadziło do licznych konfliktów z kapitułą z powodu nieznajomości lokalnego prawa zwyczajowego. Jej doradca, Johann Jakob Schmitz, miał dość jednoznacznie absolutystyczne przekonania, co prowadziło do napięć.

Reforma prawa przeprowadzona w 1781 roku przebiegła stosunkowo bezproblemowo. Sytuacja uległa pogorszeniu w 1786 roku, gdy stany klasztorne podjęły kroki prawne wobec decyzji opatki, która dotyczyła lasów i polowań. Proces był jednak długotrwały i nie przyniósł ostatecznego rozwiązania. W 1792 roku Schmitz zyskał profesurę na uniwersytecie w Bonn i opuścił Essen, lecz już w roku następnym Maria Kunegunda witrynowiła na terenie klasztoru. Dopiero 17 września 1794 roku udało się ratyfikować pierwszą w historii muzeum pisanej konstytucji, której celem było ustalenie norm dla opatki i stanów, a także podział majątku klasztornego.

Maria Kunegunda wprowadziła również zakaz aborcji oraz regulacje dotyczące pracy chirurgów i akuszerek, a ponadto zainicjowała edukację dziewcząt i postanowiła ograniczyć liczbę dni świątecznych.

Jej poprzedniczka zaniedbała finanse klasztorne, co zaowocowało opozycją ze strony kapituły wobec jej zamierzeń budowlanych. Na przykład, projekt przekształcenia pałacu w Borbeck nie został zrealizowany z powodu oporu lokalnych stanów; to samo dotyczyło planu zbudowania drogi z hrabstwa Mark do Wesel, która miała poprawić komunikację wokół klasztoru.

Maria Kunegunda postanowiła sfinansować budowę drogi z własnych funduszy. Wraz z pruską okupacją 3 sierpnia 1802 roku rozpoczął się proces sekularyzacji opactwa. Mimo utraty praw politycznych, Maria Kunegunda zachowała władzę duchową, a do śmierci czerpała zyski w wysokości 6500 talarów rocznie z dóbr w Essen.

Kobieta interesu

Maria Kunegunda wykazała się dużymi umiejętnościami w zakresie zarządzania finansami. Gdy stany nie zgodziły się na przyznanie środków na budowę drogi Mark-Wesel, opatka postanowiła zaciągnąć pożyczkę, sfinansować inwestycję, a następnie zacząć pobierać opłaty za korzystanie z drogi, co przyniosło jej roczne przychody w wysokości 1700 talarów. Dzięki ścisłej kontroli nad drogą, jako osobie prywatnej, udało się jej uniknąć sekularyzacji. W 1803 roku sprzedała tę drogę Królestwu Pruskiemu za kwotę 45000 talarów, ponieważ było to kluczowe połączenie w nowo przyłączonych terenach.

Maria Kunegunda była pionierką przemysłu ciężkiego zlokalizowanego w Zagłębiu Ruhry, gdzie w XVIII wieku powstały pierwsze huty rud żelaza. Księżniczka zainwestowała swoje środki w kilka z nich. W 1789 roku władze samorządowe powołały stowarzyszenie, które uzyskało zgodę na otwarcie huty o nazwie „Neu-Essen”. W 1787 roku Maria stała się również udziałowcem huty „Gute Hoffnung”, a w 1796 roku zakupiła hutę „St. Antony”. Dodatkowo sprowadziła z Koblencji mistrza hutniczego Gottloba Jacobi, który stał się również jej partnerem w interesach.

W dniu 24 maja 1805 roku Maria Kunegunda sprzedała swoje udziały w hutach za kwotę 23800 talarów braciom Haniel.

Śmierć, pogrzeb i testament

Po procesie sekularyzacji opactwa w Essen, które miało miejsce w 1795 roku, Maria Kunegunda zamieszkała z bratem, Klemensem Wacławem, na terenie Bawarii, w Oberdorfie. Po jego śmierci w 1812 roku, tuż przed jego pogrzebem, zdecydowała się na opuszczenie Oberdorfu i przeprowadziła się do bratanka, Fryderyka Augusta I.

Zmarła 8 kwietnia 1826 roku w Dreźnie i zaledwie trzy dni później odbył się jej pogrzeb w nowej krypcie w Kościele Dworskim. W 1821 roku spisała testament, który odkryto ponownie w Sächsisches Staatsarchiv w Dreźnie dopiero w 2001 roku. Dokument ten ujawnia, że była opatka nie tylko zajmowała się duchowym rodowodem, ale również dbała o swoich dawnych poddanych, obejmując zapisy dla wielu osób. W testamencie ustanowiła swojego bratanka jako głównego spadkobiercę oraz wskazała legaty dla wysokiego hofmistrza von Asbecka, jego sekretarza, kucharki, zarządzającej garderobą, kucharza dworskiego, lekarza Georga Brüninga oraz stangreta.

---

Oceń: Maria Kunegunda Wettyn

---