Janusz Zawodny

---

Życiorys

Janusz Zawodny urodził się w Warszawie jako syn Kazimierza i Wandy, z domu Pukk. W swoim dzieciństwie i młodości związał się z Związkiem Strzeleckim. Gdy II wojna światowa wybuchła, zgłosił się na ochotnika do Wojska Polskiego, gdzie został przydzielony do 1 kompanii III batalionu Obrony Narodowej, który działał w ramach 36 pułku piechoty Legii Akademickiej. Jego uczestnictwo w kampanii wrześniowej miało duże znaczenie dla dalszych wydarzeń w jego życiu.

Po agresji ZSRR na Polskę, 17 września 1939 roku, Janusz Zawodny, razem z innymi żołnierzami, trafił do niewoli radzieckiej we Włodzimierzu Wołyńskim. Udało mu się jednak uciec z tej sytuacji, dotarłszy do Warszawy. W okresie okupacji niemieckiej zaangażował się w działalność Związku Walki Zbrojnej, przyjmując pseudonim „Miś”. Później kontynuował swoją działalność w Armii Krajowej, ucząc się na tajnych kompletach w Gimnazjum im. Tadeusza Reytana. W 1943 roku zdał maturę.

Od sierpnia 1944 roku brał udział w powstaniu warszawskim. Jako podporucznik dowodził jednym z plutonów baonu AK „Łukasiński”, a później pełnił funkcję zastępcy dowódcy kompanii „Koszta” w zgrupowaniu „Sosna” na Starym Mieście. Jego kariera wojskowa była naznaczona ciężkimi walkami, w trakcie których został dwukrotnie ranny. Po zakończeniu powstania był przetrzymywany w obozie jenieckim w Murnau, gdzie ukrywał się pod zmienionym nazwiskiem „Turczyk”, z uwagi na to, że od kwietnia 1944 roku był poszukiwany przez Gestapo.

Po wojnie, Janusz Zawodny wstąpił do 12 pułku Ułanów Podolskich w ramach 2 Korpusu Polskich Sił Zbrojnych. W latach 1945–1948 pełnił funkcję dowódcy plutonu ciężkich samochodów pancernych. Po ukończeniu rocznego kursu w London School of Foreign Trade w Wielkiej Brytanii został zdemobilizowany w stopniu porucznika. W 1948 roku wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, gdzie studiował na Wydziale Nauk Politycznych na University of Iowa, pracując jednocześnie fizycznie na farmach.

Po uzyskaniu tytułu magistra kontynuował naukę na Uniwersytecie Stanforda, gdzie otrzymał stypendium doktoranckie od Fundacji Forda. W 1955 roku obronił pracę doktorską zatytułowaną „Grievance Procedures in Soviet Factories” oraz uzyskał obywatelstwo amerykańskie. W latach 1955–1958 wykładał politologię na Princeton University, następnie jako asystent profesora prowadził zajęcia na Wydziale Nauk Politycznych Uniwersytetu Stanforda oraz w San Francisco State College.

Od 1965 do 1975 roku był profesorem stosunków międzynarodowych na University of Pennsylvania w Filadelfii. W tym okresie związany był również z Polskim Towarzystwem Naukowym na Obczyźnie, a od 1975 do 1982 roku kierował katedrą stosunków międzynarodowych w Claremont Graduate School oraz Pomona College, gdzie pełnił także rolę dziekana. Miał także wykłady na University of Oxford, a w 1982 roku przeszedł na emeryturę.

W latach 1979–1984, podczas prezydentury Jimmy’ego Cartera i Ronalda Reagana, Janusz Zawodny był konsultantem Rady Bezpieczeństwa Narodowego. Działał w Polskim Towarzystwie Naukowym na Obczyźnie oraz Stowarzyszeniu Pisarzy Polskich, a także był członkiem Klubu Kawalerów Orderu Wojennego Virtuti Militari w Polsce (nr legitymacji 226). Ponadto zajął się badaniem zbrodni katyńskiej oraz powstania warszawskiego. Już w trakcie swoich studiów napisał pracę na temat odpowiedzialności za zbrodnię katyńską.

W 1962 roku opublikował książkę pt. „Death in the Forest. The Story of the Katyn Forest Massacre”, która poświęcona była zbrodni katyńskiej. Dzieło to spotkało się z dużym zainteresowaniem i zostało wydane w wielu krajach, w tym w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Francji, Włoszech, Norwegii i Polsce. W 2000 roku przekazał do Archiwum Akt Nowych kompletny zbiór dokumentów oraz materiałów dotyczących katyńskiej tragedii, znane jako „Akta Janusza Kazimierza Zawodnego”. Dla uczczenia jego pamięci, przed budynkiem AAN posadzono dąb Janusz.

W październiku 1989 roku został powołany do Rady Honorowej Komitetu Historycznego Badania Zbrodni Katyńskiej. Zmarł 8 kwietnia 2012 roku w Brush Prairie w hrabstwie Clark w stanie Waszyngton. W przededniu 68. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, 31 lipca 2012 roku, odbyła się msza św. pogrzebowa w katedrze polowej Wojska Polskiego, po której jego prochy zostały pochowane na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B29 kol.-2-6).

Janusz Zawodny pozostawił po sobie rodzinę. Jego żoną była LaRae, z domu Koppit, a synem Roman Zawodny.

Ordery, odznaczenia i wyróżnienia

Janusz Zawodny został uhonorowany licznymi odznaczeniami i wyróżnieniami, zarówno wojskowymi, jak i państwowymi. Wśród jego najważniejszych nagród wyróżniają się:

• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari, przyznany osobiście przez generała Tadeusza Bora-Komorowskiego,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, nadany 6 września 1996 roku „w uznaniu wybitnych zasług w działalności na rzecz Polski”,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 28 lutego 1981 roku przez rząd RP na obczyźnie,
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, nadany przez rząd RP na obczyźnie,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, tworzony przez rząd RP na obczyźnie,
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Zasługi Rzeczypospolitej Polskiej, przyznany 9 marca 1994 roku „za wybitne zasługi w działalności publicystycznej”,
• Krzyż Walecznych,
• Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami,
• Krzyż Armii Krajowej,
• Medal Wojska, otrzymany czterokrotnie,
• Odznaka za Rany i Kontuzje, nadana dwukrotnie,
• Medal Komisji Edukacji Narodowej, przyznany w 2000 roku.

Oprócz polskich odznaczeń, Janusz Zawodny otrzymał także wyróżnienia ze strony amerykańskiej, takie jak Order of Lafayette.

W zakresie odznak, nagród i wyróżnień, jego osiągnięcia są również imponujące:

• Złota Odznaka Honorowa Stowarzyszenia Polskich Kombatantów, przyznana w 1980 roku przez Światową Federację SPK w Londynie,
• Nagroda „Zeszytów Historycznych” z 1980 roku, przyznana przez Instytut Literacki w Paryżu,
• Dyplom Fundacji Jurzykowskiego, otrzymany w 1981 roku „za osiągnięcia w nauce”,
• Nagroda Literacka Polskiego Instytutu Naukowego w Londynie, przyznana dwukrotnie (1982, 1989),
• Nagroda w dziedzinie historii Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, nadana w 1987 roku,
• Nagroda Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego w 1989 roku, przyznana za książkę roku „Śmierć w lesie”,
• Nagroda im. Jerzego Łojka z 1990 roku,
• Złoty Medal Polsko-Amerykańskiego Stowarzyszenia Doktorów Medycyny „Medicus” w Nowym Jorku,
• Medal Katynia, przyznany w 1993 roku przez Komitet Katyński w Krakowie,
• Medal Polonia Mater Nostra Est z 2003 roku,
• Kustosz Pamięci Narodowej, wyróżnienie nadane w 2003 roku przez Instytut Pamięci Narodowej,
• Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej,
• Medal 80-lecia Archiwum Akt Nowych.

Publikacje

Janusz Zawodny jest autorem wielu znaczących dzieł, które podkreślają jego głęboką wiedzę i zaangażowanie w badania historyczne oraz międzynarodowe. Jego publikacje obejmują istotne wydarzenia oraz dokumenty, które mają ogromne znaczenie dla zrozumienia historii Polski i Europy.

• Death in the Forest. The Story of the Katyn Forest Massacre (1962) [polskie wydanie: Katyń, 1989],
• Guide to the Study of International Relations (1966),
• Nothing but Honour. The Story of Warsaw Uprising, 1944 (1978),
• Pamiętniki znalezione w Katyniu (1990),
• Uczestnicy i świadkowie Powstania Warszawskiego. Wywiady (1994),
• Powstanie Warszawskie w walce i dyplomacji (1994),
• Motyl na śniegu (2004).

Każda z tych publikacji przyczyniła się do wzbogacenia wiedzy na temat ważnych momentów w polskiej historii oraz wpłynęła na dyskurs naukowy.

---

Oceń: Janusz Zawodny

---