Tadeusz Wyrwa

---

Życiorys

Tadeusz Wyrwa przyszedł na świat w Warszawie jako syn Józefa Wyrwy (1898–1970) oraz Stanisławy z domu Pikiel. Swoją edukację w szkole podstawowej zakończył w 1937 roku w Lipie koło Radoszyc, gdzie jego ojciec, z zawodu nauczyciel, objął stanowisko kierownika placówki. W 1938 roku rozpoczął naukę w Państwowym Gimnazjum i Liceum w Końskich. Niestety, dalsza edukacja została przerwana przez wybuch II wojny światowej we wrześniu 1939 roku, w wyniku czego ukończył jedynie pierwszy rok gimnazjum.

Konspiracja i partyzantka

Podczas niemieckiej okupacji Tadeusz był aktywnie zaangażowany w ruch oporu, wspierając swojego ojca w działalności podziemnej. Dołączył do oddziału partyzanckiego na Kielecczyźnie, dowodzonego przez jego ojca, przyjmując pseudonim „Orlik”. W atmosferze konspiracyjnej, wczesną wiosną 1943 roku, zdał „małą maturę”, co umożliwiło mu zapisanie się na kurs podchorążych. Ukończył go 30 września 1943 z dobrą oceną, a następnie awansował na stopień plutonowego podchorążego. Jesienią 1944 roku brał udział w walkach w powiatach opoczyńskim i koneckim w szeregach II batalionu 25. Pułku Piechoty AK, dowodzonego przez jego ojca, znanego pseudonimem „Stary”. Jego postawa bojowa doprowadziła do przedstawienia go do awansu na podporucznika oraz odznaczenia Krzyżem Walecznych, a oba wnioski zostały zatwierdzone przez Komendę Obwodu AK Piotrków Trybunalski na koniec 1944 roku. Niestety, 17 stycznia 1945 roku oddział został rozbrojony przez Armię Czerwoną w okolicach Radoszyc. W lutym tego samego roku Tadeusz został zatrzymany przez UB i osadzony w więzieniu w Końskich, wkrótce przetransportowany do Łodzi.

Ucieczka z kraju

W lipcu 1945 roku udało mu się zbiec z więzienia, a w 1947 roku opuścił Polskę. Znalazł się w brytyjskiej strefie okupacyjnej w Niemczech i trafił do obozu dipisów w Wentorfie pod Hamburgiem. Tam uzyskał status byłego jeńca wojennego w biurze Stowarzyszenia Byłych Kombatantów w Meppen, gdzie stacjonowała 1. Dywizja Pancerna gen. Stanisława Maczka. Naukę kontynuował na uniwersytecie w Kilonii, studiując prawo, jednak po dwóch latach musiał je przerwać. W obliczu likwidacji obozów i braku możliwości uzyskania stałego pobytu, latem 1949 roku podjął decyzję o wyjeździe do Stanów Zjednoczonych.

Sprawa Tadeusza Wyrwy w USA

W 1949 roku przybył do Stanów Zjednoczonych i osiedlił się w Chicago, gdzie z zamiarem kontynuacji studiów prawniczych zapisał się na kurs języka angielskiego w Welles High School. Latem 1950 roku stanął w obliczu konfliktu z władzami, odmawiając, jako uchodźca polityczny i obywatel Polski, wcielenia do amerykańskiej armii. W obliczu wybuchu konfliktu koreańskiego rząd USA przeprowadzał przyspieszony pobór, który dotyczył także dipisów przybyłych z Europy. O tej sprawie, która stała się pierwszym tego typu przypadkiem w Chicago, rozpisywała się lokalna i centralna prasa. W artykułach zniekształcano jego intencje, oskarżając o tchórzostwo i nielojalność wobec USA. Wyrwa odpowiedział na te oskarżenia poprzez oświadczenie w prasie polonijnej, podkreślając, że Stany Zjednoczone, godząc się na podział Polski na konferencji jałtańskiej, utraciły moralne prawo do żądania od Polaków służby wojskowej. Jego zdanie znalazło poparcie jedynie w części środowiska polonijnego, które zrozumiało jego racje, a on sam argumentował, że jako uchodźca powinien działać jedynie pod polskim sztandarem oraz dowództwem Rządu RP w Londynie. Przypadek Tadeusza Wyrwy przyciągnął uwagę, a jak pisał Stefan Korboński: „była zagadnieniem zaprzątającym najtęższe pióra i umysły emigracyjne”. W lutym 1952 roku po raz drugi został wezwany do komisji poborowej, gdzie ponownie odmówił wstąpienia do armii. 4 marca 1952 roku został aresztowany przez agentów FBI. Po jednej nocy w Cook County Jail został zwolniony za kaucją, którą wpłacił jego ojciec. Proces odbył się przed Sądem Okręgowym stanu Illinois, jednak został kilkakrotnie odroczony, a ostatecznie zakończony 8 sierpnia 1952 roku umorzeniem sprawy. W szczególności konflikt z amerykańskimi władzami, tendencyjna akcja prasy oraz wrogie reakcje społeczności amerykańskiej skłoniły Wyrwę do opuszczenia Stanów Zjednoczonych.

Działalność naukowa i współpraca z Giedroyciem

W 1952 roku Tadeusz Wyrwa wyjechał do Hiszpanii. W ramach programu dla młodzieży z krajów zza żelaznej kurtyny, otrzymał stypendium od Obra Católica de Assitencia Universitaria. Jako stypendysta zamieszkał w Kolegium św. Jakuba Apostoła i rozpoczął studia na kierunku międzynarodowe prawo publiczne na uniwersytecie w Madrycie. Po ukończeniu studiów w trybie przyspieszonym w 1956 roku przygotował pracę doktorską, którą obronił dwa lata później, dotyczącą roli Gdańska w stosunkach międzynarodowych (El Papel Politico de Danzig). W 1960 roku obronił kolejną rozprawę doktorską z zakresu nauk politycznych na Wydziale Prawa i Nauk Społecznych Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie w Londynie. Jeśli chodzi o jego dysertację, zatytułowaną Gdańsk w dziejach Polski, była to zmodyfikowana wersja pracy obronionej na Uniwersytecie Madryckim, a pod kierunkiem René Capitanta przygotował pracę na temat przemian społeczno-gospodarczych w Polsce współczesnej zatytułowaną Les transformations de la structure economique et sociale dans la Pologne contemporaine. Po jej obronie w 1963 roku uzyskał doktorat w paryskim uniwersytecie. Od 1964 roku związany był z Centre National de la Recherche Scientifique w Paryżu, a w 1968 roku na Sorbonie obronił kolejny doktorat w zakresie literatury i nauk humanistycznych za pracę Le modèle polonaise de l’Entreprise socialiste, która następnie ukazała się drukiem w zmienionej wersji jako La Gestion de l’Enterprise socialiste. “L’Experience Polonaise” (Paris 1970).

Tadeusz Wyrwa brał udział w Kongresie Współczesnej Nauki i Kultury Polskiej na Obczyźnie w 1970 roku oraz w Kongresach Kultury Polskiej w 1985 i 1995 roku. Przyczynił się do życia naukowego w środowisku emigracyjnym. Od 1973 roku współpracował z Instytutem Literackim i stał się jednym z czołowych autorów „Zeszytów Historycznych”, wydawanych przez Jerzego Giedroycia, publikując na ich łamach ponad 100 artykułów, recenzji i listów. Jego teksty ukazywały się również w „Kulturze”, a od końca lat 80. zamieszczał swoje artykuły w londyńskim „Pamiętniku Literackim”. Wyrwa został pochowany 25 listopada 2010 roku na podparyskim cmentarzu Montmorency. Odwiedził Polskę w 1989 roku, a w 2007 roku przywiózł do Muzeum AK w Krakowie dziennik oddziału majora Henryka Dobrzańskiego-Hubala, który jego ojciec ukrył w czasie okupacji.

Wybrane publikacje

Tadeusz Wyrwa jest autorem licznych publikacji, które pokazują jego bogate zainteresowania i wkład w dzieje nauki. Wśród jego wybranych dzieł można znaleźć między innymi:

• L’evolution d’administration publique dans le Duché de Varsovie (1807-1813), (1966),
• L’autonomie ouvrière dans l’entreprise socialisée, (1967),
• L’élaboration du nouveau code civil en Pologne populaire, (1967),
• Le Mexique, (1968),
• La Gestion de l’Entreprise socialiste. « L’Experience Polonaise », (1970),
• Les Républiques Andines (Bolivie, Chili, Colombie, Equateur, Pérou, Venezuela), (1972),
• Działalność „wydawnicza” Zarządu Głównego Koła b. Żołnierzy A. K. w Londynie (z dziejów kundlizmu polskiego na emigracji), (1972),
• W cieniu legendy Majora Hubala, (1974),
• La Pensée politique polonaise à l’époque de l’Humanisme et de la Renaissance (Un apport à la connaissance de l’Europe moderne), (1978),
• La resistance Polonaise et la politique en Europe, (1983),
• Prasa konspiracyjna w imieniu Polski Walczącej 1940-1945, (1984),
• Historyk na obczyźnie a najnowsze dzieje Polski, (1986),
• L’idée européenne dans la Resistance à travers la presse clandestine en France et en Pologne 1939-1945, (1987),
• Bezdroża dziejów Polski. Kraj i emigracja po 1 września 1939 r., (1998),
• Posłannictwo historii czasu pogardy i zakłamania, (2004),
• Krytyczne eseje z historii Polski XX wieku, (2004),
• Pokoleniowe rozstaje dróg, (2007),
• „Czarnego poloneza” ciąg dalszy… : powtórka z historii, (2011).

Każda z wymienionych publikacji wnosi cenny wkład w zrozumienie zarówno polskiej historii, jak i szerszych kontekstów politycznych oraz społecznych.

Odznaczenia i nagrody

Był jednym z najwybitniejszych twórców, który zdobył wiele prestiżowych nagród oraz odznaczeń. W gronie jego osiągnięć można wyróżnić nagrodę „Kultury” im. Juliusza Mieroszewskiego, którą przyznano mu w 1991 roku, oraz wyróżnienie Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie z 1993 roku. Kolejnym ważnym projektem, w którym został uhonorowany, była nagroda Polskiej Fundacji Kulturalnej im. Prezydenta Edwarda Raczyńskiego w Londynie w 2002 roku. W tym samym roku przyznano mu również Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za jego znaczącą książkę „Krytyczne eseje z historii Polski XX wieku”. W 2007 roku wyróżniono go tytułem doktora honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego, co stanowiło podkreślenie jego wkładu w polską naukę i kulturę. Z szacunku dla jego pracy, historycy z krajowych ośrodków badawczych oraz uczelnianych zorganizowali księgę pamiątkową dedykowaną Profesorowi Tadeuszowi Wyrwie.

Członkostwo w towarzystwach naukowych

Profesor Tadeusz Wyrwa aktywnie uczestniczył w wielu prestiżowych towarzystwach naukowych, co świadczy o jego znaczeniu w świecie akademickim. Jako członek różnych organizacji, przyczynił się do rozwoju wiedzy oraz współpracy naukowej.

Wśród grona towarzystw, do których należał, można wymienić:

• Société d’Histoire du Droit,
• Association des Ecrivains Combattants,
• Association des Écrivains de Langue Française,
• Société Française d’Études du Sezième Siècle,
• Société Jean Bodin pour l’Histoire Comparative des Institutions,
• Académie Européenne des Sciences, des Arts et des Lettres,
• Towarzystwo Historyczno-Literackie w Paryżu,
• Polskie Towarzystwo Naukowe na Obczyźnie w Londynie,
• Związek Pisarzy Polskich na Obczyźnie w Londynie,
• członek zagraniczny Polskiej Akademii Umiejętności,
• Polskiego Towarzystwa Historycznego,
• Stowarzyszenia Pisarzy Polskich w Warszawie.

Jego zaangażowanie w powyższe organizacje podkreśla znaczenie Tadeusza Wyrwy w kontekście nie tylko polskiej, ale i międzynarodowej kultury oraz nauki.

---

Oceń: Tadeusz Wyrwa

---