Jan Paweł Lelewel

---

Życiorys

Jan Paweł Lelewel był przedstawicielem polonizowanej szlachty pruskiej, którego dziadkiem nosił imię Henryk Loelhoeffel von Lowensprung. Swoje edukacyjne kroki stawiał w warszawskiej Szkole Kadetów od 1809 roku, a od 1810 kształcił się w Szkole Elementarnej Artylerii i Inżynierów, gdzie w 1811 roku zdobył awans na stopień starszego sierżanta. W ciągu lat 1812–1814 brał udział w wojennej kampanii na Wołyniu pod rozkazami generała Antoniego Kosińskiego, sporządzając mapy i plany na cele wojskowe.

W 1815 roku zyskał tytuł oficera Korpusu Inżynierów, gdzie pełnił funkcję adiutanta dla generała J. Malleta. Równocześnie z jego działalnością wojskową, Lelewel rozwijał swoje umiejętności w zakresie technik rysunkowych i graficznych. Już w 1818 roku stał się pionierem litografii w Polsce, przygotowując w tej technice ilustracje do dzieła „Dziejów nowożytnych” napisanego przez swojego brata Joachima.

Od 1821 roku Lelewel pełnił nadzór nad przebudową twierdzy w Zamościu. W późniejszych latach był zaangażowany w budowę Kanału Augustowskiego, a w 1827 roku kierował pracami przy budowie śluzy Swoboda. Jego wizjonerskim projektem z 1830 roku był siedmioprzęsłowy, murowany most łukowy przez Wisłę w Warszawie, który wzbogacił miasto, oferując dojazdy i przystań rzeczną.

Lelewel otrzymał odznaczenie Orderu św. Włodzimierza IV klasy. Po wybuchu powstania listopadowego, przyłączył się do walki i objął kierownictwo prac fortyfikacyjnych na Pradze. Jego talentom wojskowym awansowano go do stopnia podpułkownika, dzięki czemu mógł dowodzić obroną. Niestety po klęsce powstania musiał opuścić kraj. W 1832 roku udał się przez Prusy do Francji i osiedlił w Besançon, gdzie zyskał uznanie wśród polskiej emigracji, angażując się w działania samorządowe. Brał udział w konkursach architektonicznych, m.in. na projekt gmachu giełdy lokalnej, a także w działalności ruchu wolnomularskiego.

W 1833 roku, jako kwatermistrz, podjął się wyprawy nad Ren wraz z Hufcem Świętego, grupą polskich emigrantów, którzy zamierzali wesprzeć powstanie we Frankfurcie. Po niepowodzeniu tej wyprawy zamieszkał w Szwajcarii, gdzie osiedlił się w Bernie, w Hôtel de la Musique przy Theaterplatz 7, gdzie objął stanowisko dyrektora Biura Technicznego. W 1837 roku uzyskał tytuł naczelnego inżyniera dróg i mostów kantonu berneńskiego.

Już w tym samym roku, na prośbę lokalnego komitetu obywatelskiego z Nidau, Lelewel zaproponował projekt regulacji wodnej, który miał na celu osuszenie podmokłych terenów w regionie Seeland. Przedsięwzięcie to, znane jako „Die 1. Juragewässerkorrektion”, miało kluczowe znaczenie dla rozwoju gospodarczego regionu oraz poprawy warunków zdrowotnych. Wspierany przez zespół polskich pomocników, rozpoczął w maju 1834 roku szczegółowe badania terenowe, które zaowocowały planami opatrzonymi kosztorysem inwestycji. Już w październiku 1834 roku plany zostały przyjęte przez przedstawicieli 60 gmin z czterech kantonów, jednak ostatecznie to inżynier Richard La Nicca pokierował realizacją tego wielkiego projektu.

W późniejszych latach Lelewel kontynuował prace nad regulacją biegów innych rzek, projektując wiele dróg, mostów oraz kanałów. Wśród jego realizacji znajduje się kanał łączący jeziora Thun i Brienz oraz śluza na rzece Aare w pobliżu Berna. Z jego inicjatywy powstał także kamienny most drogowy zwany Tiefenaubrücke przez rzekę Aare poniżej Berna, który został zbudowany po jego śmierci w 1850 roku i nosi jego imię. W międzyczasie przebudowywał drogi z Berna do Lucerny oraz do Bazylei i pracował nad projektami urbanistycznymi w Berne.

W ciągu kilkunastu lat dał nowy kształt inżynierii w kantonie berneńskim, zatrudniając wielu Polaków, w tym wybitnego później inżyniera i kartografa Aleksandra Stryjeńskiego. Przy swoim biurze prowadził kursy techniczne dla młodzieży, co przyczyniło się do podnoszenia wiedzy fachowej wśród młodego pokolenia.

Lelewel pozostawał także aktywny w dziedzinie sztuki, z pasją malując akwarelowe pejzaże i doskonaląc swoje umiejętności litograficzne. W 1843 roku odwiedził w Brukseli swojego brata Joachima, co było dla niego ważnym punktem w rodzinnych kontaktach.

---

Oceń: Jan Paweł Lelewel

---