Adam Michnik

---

Życiorys

Rodzina

Adam Michnik przyszedł na świat w wyniku związku między wcześniej działającymi aktywistami komunistycznymi, którzy wyznawali judaizm: Ozjaszem Szechterem oraz Heleną Michnik. W jego rodzinie pojawiło się również wielu innych aktywistów, w tym przyrodni bracia, Stefan Michnik, który zmarł w 2021 roku, oraz Jerzy Michnik, który zmarł w 2020 roku. Życie wielu członków rodziny Adama Michnika zostało tragicznie przerwane w okresie Holokaustu, o czym wspomniał podczas swojego wykładu wygłoszonego w 1995 roku w Krakowie. Adam Michnik jest ojcem trójki dzieci, w tym Antoniego, który zgodnie z wolą swojego ojca został ochrzczony w kościele św. Brygidy w Gdańsku, kiedy w tej parafii pełnił posługę ksiądz Henryk Jankowski. Dodatkowo, jego stryj Szymon Szechter był uznawanym pisarzem oraz historykiem.

Okres do 1968

W młodzieńczych latach Adam Michnik był aktywnym uczestnikiem Hufca Walterowskiego, który prowadził Jacek Kuroń. Kształcił się w II Liceum Ogólnokształcącym im. Stefana Batorego w Warszawie, a maturę zdał w VII Liceum Ogólnokształcącym im. Juliusza Słowackiego w Warszawie. Po zakończeniu działalności Hufca Walterowskiego w 1961 roku, brał udział w spotkaniach Klubu Krzywego Koła, a po jego zamknięciu w 1962 roku, zainicjował wspólnie z kolegami, dzięki namowom Jana Józefa Lipskiego oraz protekcji Adama Schaffa, dyskusyjny Klub Poszukiwaczy Sprzeczności, w ramach którego młodzież poruszała tematy dotyczące poprawy rzeczywistości PRL oraz analizowała klasyczne teksty lewicowych myślicieli.

W 1964 roku rozpoczął naukę na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie dołączył do kontestatorskiej grupy studentów znanej jako „komandosi”. Przynależał do Związku Młodzieży Socjalistycznej, jednak został z niego usunięty. Po rozpowszechnieniu listu otwartego do członków Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, napisanego przez Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego, został zawieszony w prawach studenta w 1965 roku. Kolejny raz zostało to powtórzone w 1966 roku, kiedy zorganizował spotkanie dyskusyjne z Leszkiem Kołakowskim, który wcześniej został wydalony z partii z powodu krytyki jej przedstawicieli. Od 1965 roku Michnik miał zakaz publikacji swoich tekstów, zatem pisał pod pseudonimami do pism takich jak „Życie Gospodarcze”, „Więź”, oraz „Literatura”.

Lata 1968–1988

4 marca 1968 roku, obok Henryka Szlajfera, został wydalony z uczelni po tym, jak zawiadomił francuskiego reportera Bernarda Margueritte’a o manifestacji związanej z cenzurą, dotyczącej inscenizacji Dziadów Adama Mickiewicza reżyserowanej przez Kazimierza Dejmka w Teatrze Narodowym. W marcu tego samego roku, został zatrzymany i tymczasowo aresztowany. W 1969 roku został skazany na 3-letni wyrok za „wybryki chuligańskie”, a jego współtowarzysze otrzymali wyższe kary. Po amnestii w 1969 roku dostąpił zabrania mu możliwości kontynuowania studiów, co oznaczało tzw. wilczy bilet. Przez dwa lata pracował jako spawacz w Zakładach Wytwórczych Lamp Elektrycznych i Rtęciowych im. Róży Luksemburg. Po kilku latach udało mu się nieformalnie powrócić do nauki, kończąc ją w 1975 roku na Wydziale Historycznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Promotorem jego pracy magisterskiej, dotyczącej problemów wybranych z historii polskiej myśli politycznej na emigracji, był Lech Trzeciakowski.

W tym czasie, z rekomendacji Jacka Kuronia, stał się osobistym sekretarzem Antoniego Słonimskiego. Adam Michnik był również sygnatariuszem Listu 59, czyli protestu intelektualistów przeciwko zmianom w Konstytucji PRL, sprzeciwiając się szczególnie dodaniu roli kierowniczej PZPR oraz wieczystego sojuszu ze Związkiem Radzieckim. W latach 1976–1977 przebywał w Paryżu, gdzie wydał książkę „Kościół, lewica dialog”. Po powrocie do kraju, włączył się w działalność Komitetu Obrony Robotników, stając się jednym z kluczowych działaczy opozycji. Od 1977 roku był jednym z najważniejszych członków Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”. Brał także aktywny udział w zakładaniu Towarzystwa Kursów Naukowych, a według Andrzeja Paczkowskiego, w tamtym okresie funkcjonariusze komunistycznych służb przygotowywali plany zamachu na jego życie.

W latach 1977–1989, Adam Michnik pełnił funkcję redaktora lub współpracownika niezależnych gazet w tzw. drugim obiegu, takich jak „Biuletyn Informacyjny”, „Zapis”, „Krytyka”. Wchodził również w skład kierownictwa spółki wydawniczej NOWa. Do końca lat 70. był około stu razy zatrzymywany, a nawet kilkakrotnie brutalnie pobity. Został ponownie aresztowany podczas protestów w sierpniu 1980 roku, ale na mocy porozumień sierpniowych uzyskał wtedy zwolnienie. W czasach 1980–1981 pełnił rolę doradcy Regionu Mazowsze NSZZ „Solidarność” oraz komisji Hutników „Solidarności”. Po wprowadzeniu stanu wojennego 13 grudnia 1981 roku, został najpierw internowany, a później aresztowany z powodu odmowy dobrowolnego wyjazdu z kraju. Pozostał w areszcie bez wyroku aż do 1984 roku, a będąc w izolacji, wszczął głodówkę protestacyjną w celu domagania się uznania za więźnia politycznego. W końcu sprawa została umorzona dzięki amnestii, co pozwoliło mu wyjść na wolność, mimo wcześniejszych sygnałów ze strony władz, które sugerowały mu emigrację, do czego się nie przychylił, wystosowując obraźliwą odpowiedź do Czesława Kiszczaka.

W 1985 roku Adam Michnik został ponownie aresztowany i skazany na 3 lata za udział w próbie zorganizowania strajku w Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Został zwolniony w 1986 roku, również na mocy amnestii, po spędzeniu siedemnastu miesięcy w izolacji.

Lata 1988–1991

W 1988 roku Adam Michnik został doradcą nieformalnego komitetu koordynacyjnego Lecha Wałęsy, a następnie dołączył do Komitetu Obywatelskiego. W miesiącu wrześniu 1988 roku brał udział w rozmowach w Magdalence, które dotyczyły współpracy władz z przedstawicielami NSZZ „Solidarność”. Aktownie uczestniczył również w przygotowaniach do Okrągłego Stołu oraz w samych obradach tegoż. Po Okrągłym Stole, otrzymał misję zorganizowania ogólnopolskiej gazety codziennej, której celem miała być rola organu Komitetu Obywatelskiego przed nadchodzącymi wyborami parlamentarnymi. Gazeta, nazwana „Gazetą Wyborczą” „Solidarności”, miała miała działać jedynie do końca wyborów do Sejmu w 1989 roku. Po zorganizowaniu pisma, na bazie zespołu dziennikarskiego z drugiego obiegu, został redaktorem naczelnym „Gazety Wyborczej” z polecenia Lecha Wałęsy. W wyniku wyborów do Sejmu kontraktowego z 4 czerwca 1989 roku, Adam Michnik uzyskał mandat posła z rekomendacji Komitetu Obywatelskiego przy Lechu Wałęsie, kandydował z okręgu bytomskiego, zdobywając w pierwszej turze ponad 70% głosów, pokonując między innymi Kazimierza Świtonia. Początkowo zasiadał w Obywatelskim Klubie Parlamentarnym, a od lipca 1990 do maja 1991 roku, był częścią Ruchu Obywatelskiego Akcja Demokratyczna, będąc jednym z jego przywódców oraz członkiem rady naczelnej. Adam Michnik opowiadał się przeciw integracji ROAD w ramach Unii Demokratycznej, jednak po zjednoczeniu partii, wstąpił do UD, zasiadając w klubie. Pracował również w Komisji Kultury, Komisji Spraw Zagranicznych oraz Komisji Konstytucyjnej. 3 lipca 1989 roku, na łamach „Gazety Wyborczej”, opublikował artykuł zatytułowany „Wasz prezydent, nasz premier”, w którym przekonywał o potrzebie wyboru prezydenta z rekomendacji PZPR oraz powierzenia misji utworzenia rządu przedstawicielowi sprzyjającemu opozycji. Krótko po tym, 12 lipca 1989 roku, Adam Michnik prowadził rozmowy w Wydziale Zagranicznym Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego z jego szefem, Jurijem Graczowem.

Pomiędzy 12 kwietnia a 27 czerwca 1990 roku, wraz z trzema innymi osobami, historykami Andrzejem Ajnenkielem oraz Jerzym Holzerem oraz dyrektorem Archiwum Akt Nowych Bogdanem Krollem, uzyskali dostęp do części archiwów MSW. Grupa ta, znana jako „Komisja Michnika”, została powołana z inicjatywy Henryka Samsonowicza. Wynikiem jej pracy był krótki raport na temat niekompletności archiwów.

W 1990 roku wybuchł konflikt polityczny uznawany za „wojnę na górze”, w który Adam Michnik był postrzegany jako główny ideolog opozycji wobec Lecha Wałęsy. We wrześniu 1990 roku, Komisja Krajowa „Solidarności” podjęła uchwałę o odebraniu „Gazecie Wyborczej” prawa do posługiwania się znakiem „Solidarności”, zarzucając redakcji tendencyjność oraz dyskredytowanie Lecha Wałęsy. Sam Wałęsa domagał się również dymisji Michnika jako redaktora naczelnego, jednak mimo że złożył rezygnację, została ona odrzucona przez członków redakcji.

Działalność od 1991

W następnych wyborach parlamentarnych w 1991 roku, Adam Michnik postanowił nie ubiegać się o reelekcję, stawiając akcent na działalność redaktorską oraz publicystyczną. Pod jego przewodnictwem „Gazeta Wyborcza” zdobyła miano jednej z najpoczytniejszych gazet codziennych w Polsce. Na bazie sukcesu tego pisma rozwinęła się spółka akcyjna Agora, która stała się jednym z czołowych koncernów medialnych w kraju, zarządzając wieloma tytułami miesięczników oraz portalu internetowego gazeta.pl, a także agencją reklamową AMS oraz udziałami w kilkunastu stacjach radiowych. Sam Michnik, poza stanowiskiem redaktora naczelnego, nie objął innych funkcji zarządczych w spółce, a w styczniu 1998 roku, wystąpił z Agora, a jego akcje zostały umorzone.

Od momentu pojawienia się terminu „gruba linia” podczas exposé Tadeusza Mazowieckiego z września 1989 roku, Adam Michnik stał się jego orędownikiem, stawiając na publiczne debaty z Aleksandrem Kwaśniewskim dotyczące współpracy między różnorodnymi środowiskami politycznymi. Na łamach „Gazety Wyborczej” apelował o jak najszybsze wyjaśnienie spraw dotyczących generałów Wojciecha Jaruzelskiego oraz Czesława Kiszczaka. We wrześniu 1995 roku, w przeddzień wyborów prezydenckich, Michnik wraz z Włodzimierzem Cimoszewiczem, opublikował tekst zatytułowany „O prawdę i pojednanie”. W lutym 2001 roku przeprowadził głośny wywiad z Czesławem Kiszczakiem, opisujący obie postacie jako „ludzi honoru”, co spotkało się z krytycznymi reakcjami, m.in. ze strony arcybiskupa Józefa Życińskiego.

W rocznicę wprowadzenia stanu wojennego, 13 grudnia 2005 roku, Michnik wygłosił wykład na Uniwersytecie Warszawskim, w którym zaapelował do prezydenta Lecha Kaczyńskiego o ustawową abolicję dla osób odpowiedzialnych za ten stan. Temat abolicji poruszył również w 1991, w wystąpieniu na Uniwersytecie Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, a także w 2001 roku w artykule „20 lat później”. Osobiście krytykowali go m.in. Zbigniew Herbert oraz autorzy różnych publikacji, takich jak Michnikowszczyzna. Zapis choroby Rafała Ziemkiewicza oraz Długi cień PRL-u, czyli dekomunizacja której nie było Bronisława Wildsteina.

Był autorem licznych procesów cywilnych o naruszenie dóbr osobistych. Wygrał sprawy m.in. z Wojciechem Wierzejskim, Andrzejem Zybertowiczem, Robertem Krasowskim, Jarosławem Markiem Rymkiewiczem, oraz Instytutem Pamięci Narodowej. Zainicjował również proces przeciwko Rafałowi Ziemkiewiczowi (sąd I instancji go oddalił), a także przeciwko redakcji „Gazety Polskiej”, Tomaszowi Sakiewiczowi i Jerzemu Targalskiemu (jednak w trakcie procesu wycofał pozew przeciwko ostatniemu). 27 grudnia 2002 roku ujawnił tzw. aferę Rywina, jej szczegóły miała zbadać specjalnie powołana sejmowa komisja śledcza. Wykryty przez Michnika fakt rozmów z Lwem Rywinem pół roku wcześniej, stał się przyczyną krytyki wobec jego redakcji „Gazety Wyborczej” dotyczącej opóźnienia w ujawnieniu całej sprawy oraz wielokrotnych odmów odpowiedzi na pytania przed komisją.

Adam Michnik jest również autorem wielu artykułów, które publikowane były w „Gazecie Wyborczej”, „Der Spiegel”, „Le Monde”, „Libération”, „Lettre Internationale”, „The New York Review of Books”, „The Washington Post” oraz innych czasopismach.

Działalność społeczna

Adam Michnik, jako postać o wybitnym wpływie na życie społeczne, miał możliwość uczestniczenia w wielu znaczących organizacjach i inicjatywach. Wstąpił do Stowarzyszenia Pisarzy Polskich, co podkreśla jego zaangażowanie w rozwój kultury i literatury w Polsce.

W latach 2003–2004, jego działalność przeniosła się na arenę międzynarodową, gdy został członkiem międzynarodowego panelu doradczego przy Council on Foreign Relations, gdzie miał okazję wpływać na ważne sprawy polityczne i społeczne.

W 2008 roku objął stanowisko europejskiego ambasadora Europejskiego Roku Dialogu Międzykulturowego, co świadczy o jego zaangażowaniu w promowanie dialogu i współpracy między różnymi kulturami.

Dodatkowo, w 2010 roku brał udział w spotkaniu z Władimirem Putinem, które odbyło się w ramach tzw. Klubu Wałdajskiego, co również świadczy o jego aktywności w międzynarodowym dialogu politycznym.

Odznaczenia i wyróżnienia

Ordery i odznaczenia

Adam Michnik, uznany intelektualista i publicysta, posiada bogaty wachlarz odznaczeń, które są świadectwem jego wkładu w kulturę i społeczeństwo. Oto niektóre z nich:

• Krzyż Oficerski Orderu Zasługi Republiki Węgierskiej (1998),
• Komandor Orderu Bernardo O’Higginsa (Chile, 1998),
• Krzyż Komandorski Orderu Wielkiego Księcia Giedymina (Litwa, 2000),
• Komandor Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (2001),
• Oficer Orderu Legii Honorowej (Francja, 2003),
• Order Tomáša Garrigue Masaryka III klasy (Czechy, 2003),
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2005),
• Order Księcia Jarosława Mądrego III klasy (Ukraina, 2006),
• Order Orła Białego (Polska, 2010),
• Order Krzyża Ziemi Maryjnej III klasy (Estonia, 2014),
• Order Podwójnego Białego Krzyża II klasy (Słowacja, 2024).

Nagrody i wyróżnienia

W ciągu swojej kariery Michnik został uhonorowany wieloma nagrodami i wyróżnieniami, które potwierdzają jego znaczenie w dziedzinie mediów i kultury. Oto lista niektórych z nich:

• Prix de la Liberte francuskiego PEN Clubu (1982),
• Nagroda im. Andrzeja Kijowskiego (1985),
• Robert F. Kennedy Human Rights Award (1986),
• Nagroda Fundacji im. Kościelskich (1986) – za publikację „Z dziejów honoru w Polsce. Wypisy więzienne”,
• Europejczyk Roku (1989) – nagroda przyznana przez czasopismo „La Vie”,
• Nagroda Centralnej Synagogi w Nowym Jorku „Jew of the Year” (1991),
• Shofar Award (1991) – nagroda przyznawana przez National Jewish Committee on Scouting,
• Nagroda Stowarzyszenia Dziennikarzy Europejskich (1995),
• Medal im. Imre Nagya (1995),
• Nagroda Dziennikarstwa i Demokracji Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (1996),
• Nagroda Erazma (Holandia, 2001),
• Medal Świętego Jerzego (2003),
• Nagroda Orła Jana Karskiego (2007),
• Tytuły doktora honoris causa The New School for Social Research, Uniwersytetu Minnesoty, Connecticut College, Uniwersytetu Michigan, Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie (2009),
• Miejsce na liście „50 Bohaterów wolności prasy” ogłoszonej w 2000 roku przez Międzynarodowy Instytut Prasy (IPI), a także na liście „20 najbardziej wpływowych dziennikarzy świata” zaprezentowanej w 2006 roku przez „Financial Times”,
• Medal Goethego (Niemcy, 2011),
• Nagroda Kisiela (2013, w Kategorii Publicysta „za konsekwentne bycie Michnikiem”),
• Nagroda Wolności przyznana przez Sejm Republiki Litewskiej (2014),
• Nagroda za Odważne Myślenie im. Barbary Skargi, przyznawana przez Konfederację Lewiatan oraz Fundację na Rzecz Myślenia im. Barbary Skargi (2015),
• Medal Alumno Bene Merenti, przyznawany przez Uniwersytet im. Adam Mickiewicza w Poznaniu (2016),
• Nagroda im. José Ortegi y Gasseta przyznawana przez hiszpański dziennik „El País” (2016),
• Nagroda im. bł. ks. Emiliana Kowcza (2016),
• Nagroda im. Primo Leviego przyznawana przez Centro Culturale Primo Levi w Genui (2018),
• Gilel Storch Award, przyznawana przez szwedzką organizację promującą kulturę żydowską Judisk Kultur (2022),
• Nagroda Księżnej Asturii w dziedzinie komunikacji i nauk humanistycznych (2022),
• Nagroda Polskiego PEN Clubu im. Jana Parandowskiego za całokształt twórczości (2024).

Publikacje

Adam Michnik to znany polski publicysta i historyk, którego prace stanowią cenny wkład w polską myśl polityczną i społeczną. Oto lista niektórych jego istotnych publikacji:

• Kościół, lewica, dialog, Instytut Literacki, Paryż 1977,
• Cienie zapomnianych przodków, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1978,
• Szkice, Kos, Kraków 1981,
• La Chiesa e la sinistra in Polonia, Editrice Queriniana, Brescia 1980,
• Listy z Białołęki, Krąg, Warszawa 1982,
• Ugoda, praca organiczna, myśl zaprzeczna, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1983,
• Takie czasy…, Aneks, Londyn 1985,
• Z dziejów honoru w Polsce. Wypisy więzienne, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1985,
• Czego chcemy i co możemy. „Solidarność” i historia, Wyd. Komitetu Kultury Niezależnej, Warszawa 1985,
• Polskie pytania, Zeszyty Literackie, Paryż 1987,
• Białe plamy, Wiatr od Morza, Gdańsk 1988,
• La deuxième révolution, La Decouverte, Paryż 1990,
• The Church and the left, The University of Chicago Press, Chicago 1993,
• Diabeł naszego czasu. Publicystyka z lat 1985–1994, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1995,
• Między Panem a Plebanem, wraz z Józefem Tischnerem i Jackiem Żakowskim, Znak, Kraków 1995,
• Confessions of a converted dissident, Stichting Praemium Erasmianum, Amsterdam 2001,
• Wściekłość i wstyd, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2005,
• W poszukiwaniu utraconego sensu, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa 2007,
• Wśród mądrych ludzi, Agora, Warszawa 2009,
• Szanse polskiej demokracji. Artykuły i eseje, Agora, Warszawa 2009,
• Kościół, lewica, dialog, Agora, Warszawa 2009,
• Dwie dekady wolności, Agora, Warszawa 2009,
• Przeciw antysemityzmowi 1936–2009 (tom 1–3), wstęp i redakcja, Universitas, Kraków 2010,
• Antyradziecki rusofil (również w języku rosyjskim), Wydawnictwo „Letni Sad” i Fundacja Colegium Europy Wschodniej, Moskwa-Wrocław, 2011,
• Rozmowy w Awinionie, wraz z Bernardem Kouchenerem i Jolantą Kurską, Agora, Warszawa 2014,
• Dialogi, wraz z Alieksiejem Nawalnym, Agora, Warszawa, 2016,
• W cieniu totalitaryzmu, Agora, Warszawa, 2019.

---

Oceń: Adam Michnik

---