Abraham Lewin

---

Życiorys

Abraham Lewin pochodził z ortodoksyjnej rodziny żydowskiej, w której tradycje religijne miały istotne znaczenie. Swoje pierwsze kroki w edukacji stawiał w chederze oraz jesziwie, jednak nie przejawiał większego zainteresowania kwestiami religijnymi. W roku 1916 podjął pracę jako nauczyciel języka hebrajskiego oraz nauk judaistycznych w prywatnym żeńskim gimnazjum „Jehudija”, które mieściło się przy ul. Długiej 55 w Warszawie. To tam poznał Lubę Hotner, nauczycielkę hebrajskiego, z którą później wziął ślub i wspólnie wychowali córkę Orę, urodzoną w 1928 roku.

W okresie międzywojennym Abraham Lewin aktywnie uczestniczył w działalności różnych pionierskich organizacji syjonistycznych, bliskich syjonizmowi liberalnemu. Wspólnie z Emanuelem Ringelblumem pracował w warszawskim oddziale Instytutu JIWO, gdzie miały miejsce ważne badania nad życiem żydowskim. W 1934 roku opublikował swoją książkę w jidysz zatytułowaną Kantoniści (Kantonistn: vegn der Yidisher rekrutshine in Rusland in di tsaytn fun Tsar Nikolay dem ershtn 1827–1856), która opisywała przymusowy pobór żydowskich chłopców do armii carskiej, trwający zwykle 25 lat.

W miarę wybuchu II wojny światowej, Lewin pozostał w Warszawie. W getcie zaangażował się w działalność Żydowskiej Samopomocy Społecznej, znanej jako „Alejnhilf”, gdzie pełnił rolę przewodniczącego komisji młodzieżowej. Później pracował w szopie OBW, manufakturze stolarskiej Ostdeutsche Bautichlerei Werkstette, mieszczącej się przy ul. Gęsiej 30. Od stycznia 1942 roku był częścią Oneg Szabat – tajnego Archiwum Getta Warszawy, które z czasem przeistoczyło się w instytut naukowo-dokumentacyjny. Zajmował się rejestracją życia społecznego Żydów polskich w czasie niemieckiej okupacji oraz dokumentowaniem masowej zagłady Żydów przez nazistów.

Dokładna data śmierci Abrahama Lewina oraz okoliczności jego zgonu nie są obecnie znane. Warto jednak zaznaczyć, iż 16 stycznia 1943 roku miał miejsce jego ostatni wpis w pamiętniku. Istnieje przypuszczenie, że stał się ofiarą tzw. akcji styczniowej, która rozpoczęła się zaledwie dwa dni później.

Dziennik

Abraham Lewin stworzył niezwykle ważny dokument historyczny w formie pamiętnika, który dotyczy życia w getcie warszawskim. Jego zapiski obejmują okres 10 miesięcy, od marca 1942 roku do stycznia 1943 roku. Dziennik ten dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich, datowana od 26 marca do 10 lipca 1942, jest napisana w jidysz i naświetla codzienne życie w getcie tuż przed zorganizowaną akcją likwidacyjną. W tej części Lewin dokumentuje także informacje docierające do getta o losach Żydów z innych miast.

Druga część, obejmująca czas od 22 lipca 1942 do 16 stycznia 1943, napisana w języku hebrajskim, koncentruje się na akcji deportacyjnej z lata 1942 roku oraz na życiu w warunkach coraz większego zubożenia i niedostatku. W pamiętniku Lewin odnosi się również do wywiadów przeprowadzanych z uciekinierami z obozu w Treblince, w tym z Dawidem Nowodworskim, Jakubem Krzepickim oraz Jakubem Rabinowiczem.

Punktem krytycznym w jego dzienniku jest dramatyczna relacja z 12 sierpnia 1942, kiedy to żona Lewina została zatrzymana podczas blokady ulicznej i deportowana na Umschlagplatz, skąd później wywieziono ją do Treblinki, gdzie została zamordowana. Pamiętnik urywa się we wskazanym dniu, zaledwie dzień przed rozpoczęciem kolejnej akcji likwidacyjnej w styczniu 1943 roku.

Dziennik Lewina był nie tylko osobistym zapisem, ale także bliźniaczym dokumentem, który przekazano do zbiorów Archiwum. Został on starannie ukryty, a po wojnie odnaleziony wraz z innymi materiałami archiwalnymi. Pamiętnik został przetłumaczony na szereg języków i w 2015 roku ukazał się w Polsce w całości w serii wydawniczej Archiwum Ringelbluma, a rok później także jako samodzielna publikacja.

---

Oceń: Abraham Lewin

---