Artur Międzyrzecki

---

Życiorys

Artur Międzyrzecki urodził się w rodzinie Mieczysława i Pelagii Fuchsów. Młodzieńcze lata spędził w stolicy Polski, Warszawie, gdzie rozpoczął swoją edukację. W niedługim czasie ukończył gimnazjum we Lwowie, osiągając ten ważny kamień milowy w roku 1939.

Po wybuchu II wojny światowej jego losy zaprowadziły go do Lwowa, gdzie w 1940 roku został deportowany przez Sowietów do Kazachstanu. To tam, w 1942 roku, wstąpił w szeregi Armii Polskiej w ZSRR. Jako żołnierz Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, przeszedł cały szlak bojowy 2 Korpusu. W stopniu porucznika walczył m.in. pod Monte Cassino i w bitwie o Bolonię. Debiut literacki przypadł na rok 1943, kiedy to jako poeta zdobył pierwsze uznanie.

Po zakończeniu wojny, Międzyrzecki osiedlił się we Francji, gdzie pozostał do 1949 roku, równocześnie podejmując studia. Po powrocie do ojczyzny zaangażował się w działalność literacką i dziennikarską, będąc współredaktorem „Nowej Kultury” w latach 1956–1958 oraz „Poezji” w latach 1965–1968. Jego teksty można było znaleźć na łamach tygodnika „Świat”. W latach 1970–1974 przebywał w USA razem z żoną, Julią Hartwig.

W tamtym okresie Międzyrzecki stał się aktywnym uczestnikiem protestów przeciwko zmianom w konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. W styczniu 1976 roku podpisał list protestacyjny do Komisji Nadzwyczajnej Sejmu PRL sprzeciwiający się tym zmianom. W latach siedemdziesiątych współpracował z Centrum Dialogu (Editions du Dialogue) księży pallotynów w Paryżu, pod kierownictwem ks. Józefa Sadzika. 20 sierpnia 1980 roku przyłączył się do apelu 64 uczonych, pisarzy i publicystów, wzywającego władze komunistyczne do dialogu ze strajkującymi robotnikami. Jego wsparcie dla Solidarności w latach 80. również jest niezapomniane.

Międzyrzecki pełnił również funkcję prezesa polskiego PEN Clubu w latach 1991–1996 oraz wiceprezesa światowego PEN. Był aktywnym członkiem Stowarzyszenia Pisarzy Polskich. Dodatkowo, jego twórczość literacka, w tym przekłady dzieł takich autorów jak Apollinaire, Rimbaud, Baudelaire oraz Mandelsztam, zyskała uznanie.

Członkostwo w Kapitule Orderu Odrodzenia Polski otrzymał w 1993 roku. W 1992 roku, razem z Julią Hartwig, zredagował antologię poezji amerykańskiej. Jego dorobek artystyczny, zarówno w poezji jak i prozie, zyskał pieczołowitą analizę krytyków literackich. Ryszard Przybylski w swojej książce To jest klasycyzm, umieścił go w gronie klasyków polskiej poezji drugiej połowy XX wieku, obok takich postaci jak Zbigniew Herbert, Jarosław Marek Rymkiewicz, Jerzy S. Sito oraz Julia Hartwig.

O jego działalności literackiej wspominali także Stanisław Barańczak, Leszek Bugajski, Janusz Drzewucki, Stanisław Stabro, oraz Leszek Szaruga.

Jego życie zakończyło się, a pochowany został na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie, w kwaterze 3-2-18, gdzie spoczywa pośród wielu innych wybitnych postaci, które wpłynęły na historię naszego kraju.

Twórczość

Artur Międzyrzecki to niezwykle płodny twórca, który zostawił po sobie bogaty dorobek literacki. Wśród jego dzieł można znaleźć wiele interesujących pozycji, które odzwierciedlają różnorodność jego twórczości. Oto niektóre z nich:

• Namiot z Kanady. Wiersze 1942–44. Rosja, Iran, Irak, Palestyna, Liban, Egipt (poezje; Przedmowa: W. Kamiński; Tel Awiw, Przez Lądy i Morza na Wschodzie 1944),
• Strony przydrożne (Wiersze; Paryż 1949),
• Szyby Auchel (poemat; Książka i Wiedza 1951),
• Światło nowej dzielnicy (poezje; Czytelnik 1952),
• Noc noworoczna (poezje; Czytelnik 1953),
• Wieczory muranowskie (szkice literackie; PIW 1954),
• Cztery pory roku (autor tekstu w albumie; oprac. red. i ilustr.: B. i S. Bałukowie. Oprac. graf.: K. Mann; Polonia 1955),
• Południe (poezje; Czytelnik 1956),
• Opowieści mieszkańca namiotów i inne opowiadania (MON 1957; Wydanie następne łącznie z tomem Powrót do Sorrento pt. Opowieści mieszkańca namiotów; Powrót do Sorrento: wydanie 2: Czytelnik 1965, 1982),
• Warszawa Prusa i Gierymskiego. Szkice z dawnej Warszawy (Arkady 1957),
• Wiersze wybrane (PIW 1957),
• Powrót do Sorrento (szkice literackie; MON 1958; Wyd. następne łącznie z tomem Opowieści mieszkańca namiotów pt. Opowieści mieszkańca namiotów; Powrót do Sorrento: wydanie 2: Czytelnik 1965, 1982),
• Kombatanci i podróżnicy. Z 16 rysunkami z podróży na Wschód Juliusza Słowackiego (Czytelnik 1960),
• Noc darowana (poezje; PIW 1960),
• Jaś i Małgosia. Bajka w 7 odsłonach (wespół z Julią Hartwig; Prapremiera: Teatr Komedia, Warszawa 1961; Druk w: Bajki zza kurtyny. Sztuki dla teatru dziecięcego, Centralny Ośrodek Metodyczny Upowszechniania Kultury 1972),
• Pierwsze przygody Poziomki (opowieść dla dzieci; wespół z Julią Hartwig; Nasza Księgarnia 1961; Wydanie 2 pt. Przygody Poziomki, 1967),
• Pan Nobo. Dalsze przygody Poziomki (Nasza Księgarnia 1964; Wydanie 2 pt. Przygody Poziomki 1967),
• Piękne zmęczenia (poezje; Czytelnik 1962),
• Tomcio Paluch (bajka dla dzieci; Prapremiera: Teatr Komedia, Warszawa 1962),
• Śmierć Robinsona. (opowiadania; Czytelnik 1963, 1976; Przekł. niem.: Kongress der Blumenzuchter, przeł. Peter Lachmann, München 1966),
• Czego chce pies? (wiersze dla dzieci; Ruch 1964, 1967),
• Poezja dzisiaj (szkice; PIW 1964),
• Selekcje (wiersze i proza poetycka; Czytelnik 1964),
• Na przykład Ogród Saski (wiersze dla dzieci; Ruch 1965),
• Ekspedycja (sztuka w 3 aktach; „Dialog” nr 3/1966),
• Zamówienia (poezje; Czytelnik 1968),
• Wielki pościg (powieść dla młodzieży; wespół z Julią Hartwig; Nasza Księgarnia 1969),
• Dialogi i sąsiedztwa (PIW 1970),
• Złota Papuga. Opowieść o przygodach i miłostkach Franciszka Diabola-Diablotki (Czytelnik 1970, 1979; przekład węgierski: Aż aranypapagaj, przeł.l I. Fejer, Budapest 1972),
• Wybór wierszy (Czytelnik 1971),
• 14 poems (poezje w języku ang.; USA, The Windhover Press 1972),
• Wygnanie do rymu (poezje; PIW 1977),
• Poezje wybrane (LSW 1979),
• Wiek mentorów (opowiadania; Czytelnik 1979),
• Poezja (PIW 1980),
• Czuwanie (powst. 1981; Warszawa 1984; Druk bibliofilski. Wiersz dedykowany Jerzemu Andrzejewskiemu),
• Ptaki [Wiersze z l. 1968–1970]; I nie ma ciebie dawnego. [Wiersze z l. 1976–1981]. (Druk bibliofilski. dwuczęściowy; Grafiki do wierszy: A. Graczykowski; Correspondance des Arts 1981),
• Wojna nerwów (poezje; Czytelnik 1983),
• Koniec gry (poezje; Czytelnik 1987),
• Między nami mówiąc (proza wspomnieniowa; PIW 1992),
• To samo miasto, ta sama miłość. Opowiadania i fragmenty dzienników (Czytelnik 1992),
• Wiersze dawne i nowe (Fundacja NOWEJ 1992),
• I nie ma ciebie dawnego [Wiersze z l. 1975–1993]. (Z linorytem Tadeusza Nuckowskiego; Gdzie indziej 1993),
• Rzeka czarownic [Wiersze wybrane z lat 1944–1994] (Tikkun 1994),
• U progu XXI wieku. O Monte Cassino – cezaryzmie – i minimum powagi – o pięknej lokalności poezji – o Rimbaudzie i klasykach – o surrealizmie i poezji amerykańskiej – o hasłach: „śmierć intelektualistom!”, „wykosić wszystko, co wystaje!” i „patrz pan, szatan!”. Z pisarzem rozmawia Tadeusz Kraśko. (Baran i Suszczyński 1996),
• Nieskończona przejrzystość (wybór poezji; Znak 1999).

Teksty piosenek z nutami (wydania)

W twórczości Artura Międzyrzeckiego można znaleźć wiele znanych piosenek, które wzbogacają polską scenę muzyczną. Oto kilka z nich, które wyróżniają się zarówno tekstem, jak i nutami:

• – Piosenka mariensztacka (wespół z Tadeuszem Kubiakiem; muzyka: Władysław Szpilman; PWM 1954, wydanie 2: 1954),
• – Trzej przyjaciele z boiska. Walc (muzyka: Władysław Szpilman; współwydanie z: Kazimierz Winkler: Złoty piasek. Tango; PWM 1954, 1955),
• – Czerwony tulipan (muzyka: Władysław Szpilman; w: Śpiewamy i tańczymy 1955),
• – Niedzielne południe. Piosenka slow-fox (muzyka: Władysław Szpilman; PWM 1955; wydanie następne łącznie z: Tadeusz Urgacz, Dziewczęca piosenka. Fokstrot; PWM 1956),
• – Spotkanie z księżycem (muzyka: Władysław Szpilman, w: Śpiewamy i tańczymy 1955),
• – A to jest maj. Fokstrot (muzyka: R. Żyliński; PWM 1956),
• – Letni dzień. Slow-fox (muzyka: Władysław Szpilman; PWM 1956),
• – W pustym pokoju. Tango (muzyka: Witold Lutosławski; współwydanie z: Stanisław Werner, Wróbel oszczerca. Walc, muzyka H. Markiewicz; PWM 1962),
• – Nigdy nie wiesz… Walc-piosenka (muzyka: P. Leśnica; WAiF 1963).

Przekłady i opracowania

W twórczości Artura Międzyrzeckiego można znaleźć szereg znaczących przekładów oraz opracowań literackich, które wzbogacają polską kulturę literacką. Jego prace obejmują różnorodne dzieła światowej literatury, dostosowane do polskiego kontekstu. Oto niektóre z nich:

• Guillaume Apollinaire, Zwierzyniec albo Świta Orfeusza (przekład oraz posłowie; Wydawnictwo Literackie, 1963, WAiF 1983, 1989),
• Louis Aragon, Elza. Poemat (przekład i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1963),
• Guillaume Apollinaire, Poeta zamordowany (opowiadania; współpraca z Julią Hartwig; autor przedmowy; Wydawnictwo Literackie, 1966, 1976, 1993),
• Arthur Haulot, Rudy (opowieść dla dzieci; Ruch, 1967),
• Gyula Illyés, Poezje (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967),
• Antonio Machado y Ruiz, Serce i kamień. Wybór poezji (przekład i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967),
• Yves Bonnefoy, Ten sam ciągle głos. Wiersze (Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968),
• Artur Lundkvist, Wiersze (wybór i opracowanie: Zygmunt Łanowski; tłumaczenie we współpracy z Zygmuntem Łanowskim; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1968),
• Gyula Illyés, Poezje wybrane (ponadto wybór oraz nota biograficzna; LSW, 1970),
• Ja to ktoś inny. Korespondencja Artura Rimbaud (we współpracy z Julią Hartwig; Czytelnik, 1970),
• Louis Aragon, Wieśniak paryski (proza; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1971),
• René Char, Wspólna obecność. Wybór poezji (także autor wstępu; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1972, 1981),
• Artur Międzyrzecki, 14 poems (przekład, z udziałem J. Batki; Iowa City, The Windhover Press, 1972),
• Guillaume Apollinaire, Nowe przekłady we współpracy z Julią Hartwig; Wydawnictwo Literackie, 1973; wydanie następne poszerzone pt. Piosenka niekochanego i inne wiersze, Wydawnictwo Literackie, 1994),
• Louis Aragon, Szafa z lustrem w pogodny wieczór [utwór dramatyczny] (we współpracy z Julią Hartwig; „Dialog”, nr 7/1976),
• Jean Racine, Fedra. Tragedia w 5 aktach (wyst. Teatr Mały, Warszawa, 1977; Państwowy Instytut Wydawniczy, 1978),
• Oscar V. de Lubicz Milosz, Miłosne wtajemniczenie. Fragment pamiętników kawalera Waldemara de L. (także autor posłowia; Wydawnictwo Literackie, 1978; wydanie drugie poprawione, 1994),
• Molière, Szkoła żon (wyst. Teatr Narodowy, 1979; także autor słowa wstępnego; Czytelnik, 1983),
• Arthur Rimbaud, Sezon w piekle; Iluminacje (także autor posłowia; Wydawnictwo Literackie, 1980),
• Antonio Machado y Ruiz, Poezje wybrane (Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1985),
• Rimbaud, Apollinaire i inni (antologia poezji; Czytelnik, 1988); uznana za Nagrodę miesięcznika „Literatura na Świecie” za przekłady poezji w 1988 roku),
• Guillaume Apollinaire, Wiersze miłosne (we współpracy z Julią Hartwig; Pavo, 1992),
• O miłości (wybór: Julia Hartwig; Tenten, 1994),
• Arthur Rimbaud, Poezje wybrane (wybór, opracowanie i wstęp; Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1994).

Ta lista ilustruje bogaty dorobek Międzyrzeckiego i jego wkład w rozwój przekładów oraz interpretacji klasycznej i współczesnej literatury.

Prace redakcyjne

Artur Międzyrzecki jest autorem wielu ciekawych prac redakcyjnych, wśród których możemy znaleźć kilka znakomitych tytułów. Wśród nich wymienia się:

• – Ziemia rodzinna [Album] (współautor wyboru wierszy, wespół z Tadeuszem Kubiakiem; fotografie zebrał i ułożył Edward Hartwig; Nasza Księgarnia 1955),
• – Salvatore Quasimodo, Poezje (wybór, wstęp i współautorstwo przekładów; Państwowy Instytut Wydawniczy 1961),
• – Konstanty Ildefons Gałczyński, Liryka. 1926–1953 (wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1962, 1963, 1973, 1985, wydanie 5 uzupełnione i poprawione 1994, 1995),
• – Borys Słucki, Pamięć (autor wyboru; Państwowy Instytut Wydawniczy 1965, 51 s.),
• – Pierścień, peleryna, pióro. Poetyckie nagrody 1959–1966 pod egidą Zrzeszenia Studentów Polskich i Klubu Studentów Wybrzeża „Żak” (autor wyboru; Wydawnictwo Morskie 1968),
• – E.E. Cummings, Wybór wierszy. (wybór i wstęp; Państwowy Instytut Wydawniczy 1985),
• – Opiewam nowoczesnego człowieka. Antologia poezji amerykańskiej. Wiersze amerykańskie od Poego, Whitmana i Emiły Dickinson do poetów dzisiejszych (wespół z Julią Hartwig; Reprint, Res Publica 1992),
• – Arthur Rimbaud, Wiersze; Sezon w piekle; Iluminacje; Listy (wybór, opracowanie i posłowie; Wydawnictwo Literackie 1993, 383 s.),
• – Wspomnienia o Antonim Słonimskim (wespół z Pawłem Kądzielą; Biblioteka „Więzi” 1996).

Ordery i odznaczenia

Artur Międzyrzecki, znany ze swoich wybitnych zasług, otrzymał szereg prestiżowych odznaczeń, które podkreślają jego wkład w życie społeczne i narodowe. Poniżej przedstawiamy listę jego odznaczeń:

• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 5 grudnia 1995 roku,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski,
• Złoty Krzyż Zasługi, nadany 11 lipca 1955 roku,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, przyznany 22 lipca 1955 roku,
• Krzyż Pamiątkowy Monte Cassino,
• Brązowy Medal „Za zasługi dla obronności kraju”, otrzymany w 1966 roku.

Te wyróżnienia są świadectwem jego oddania oraz poświęcenia dla kraju, a także jego zasług w zakresie obronności.

Nagrody

Artur Międzyrzecki, znany ze swojego wkładu w literaturę, otrzymał liczne wyróżnienia za swoje osiągnięcia twórcze. Jego prace spotkały się z uznaniem nie tylko w Polsce, ale i na arenie międzynarodowej.

Lista najważniejszych nagród, które zdobył, obejmuje:

• nagrodę Polskiego PEN Clubu w 1971 roku,
• Prix de Traduction Fundacji d’Hautevilliers w 1977 roku,
• nagrodę ZAiKS-u w 1985 roku,
• Thornton Wilder Prize w 1986 roku,
• nagrodę Fundacji Alfreda Jurzykowskiego w 1987 roku.

Wszystkie te osiągnięcia świadczą o jego znaczącym wkładzie w kulturę oraz literaturę. Jego dzieła charakteryzują się głębokim rozumieniem języka oraz tematów, które podejmuje.

Upamiętnienie

Artur Międzyrzecki jest postacią, która zyskała uznanie w przestrzeni publicznej dzięki dwóm ważnym inicjatywom upamiętniającym. Jednym z nich jest tablica pamiątkowa znajdująca się na domu przy ul. Marszałkowskiej 68/70 w Warszawie, którą odsłonięto w 2012 roku. Tablica ta jest wyrazem pamięci o pisarzu i jego twórczości.

Drugim wyjątkowym upamiętnieniem jest ławeczka w Parku Ratuszowym w Krakowie, zlokalizowana w dzielnicy XVIII Nowa Huta. Owa ławeczka jest patronowana przez Międzyrzeckiego i informuje o tym specjalna tabliczka.

Warto zaznaczyć, że patroni ławeczek w przestrzeni miejskiej są wybierani w ramach projektu Kody Miasta, który jest realizowany przez Krakowskie Biuro Festiwalowe. Kraków został uhonorowany tytułem Kraków Miasto Literatury UNESCO w 2013 roku, co podkreśla jego znaczenie w literackim krajobrazie Polski.

---

Oceń: Artur Międzyrzecki

---