Osip Mandelsztam

---

Życiorys

Rodzina

Osip Mandelsztam przyszedł na świat w Warszawie, w zamożnej rodzinie o austriacko-żydowskich korzeniach. Jego ojciec, Emil Beniaminowicz Mandelsztam, pochodził z Żagor, które obecnie leżą na Litwie. Emil dorastał w rodzinie, gdzie jidysz był językiem codziennym, a w młodym wieku nauczył się także niemieckiego, polskiego oraz rosyjskiego, jednak brakowało mu biegłości w tych językach. Jako prosperujący kupiec specjalizował się w handlu wyrobami skórzanymi i zdobył status kupca pierwszej gildii, co pozwoliło mu na osiedlenie się poza strefą osiedlania Żydów. Dziadek Osipa, Beniamin Mandelsztam, był bratem Lejby Osipowicza Mandelsztama, pierwszego Żyda, który miał możliwość studiować w Moskwie.

Flora Wierblowska, matka Osipa, pochodziła z inteligenckiej rodziny z Wilna, gdzie ukończyła rosyjskie gimnazjum. Pracowała jako nauczycielka muzyki i była spokrewniona z Siemionem Wiengierowem. Rodzice Osipa sformalizowali swój związek w Dyneburgu.

Dzieciństwo i młodość

W dzieciństwie Osip kształcił się w domu pod okiem guwernantek i prywatnych nauczycieli. W latach 1907–1908 odbył podróż do Paryża, gdzie studiował na Sorbonie, a następnie udał się do Niemiec, gdzie w latach 1909–1910 zgłębiał klasyczną literaturę francuską na uniwersytecie w Heidelbergu. W latach 1911–1917 studiował filozofię w Sankt Petersburgu, jednak nie ukończył tych studiów.

Twórczość

Jego debiut literacki miał miejsce w 1910 roku w czasopiśmie „Apollon”. Osip zdobył uznanie w 1913 roku dzięki zbiorowi poezji pt. Kamień, a wydany w 1922 tom Tristia umocnił jego pozycję w kręgu literackim. Wiersze z tego okresu czerpały natchnienie z kultury antycznej oraz mistycznych elementów wczesnej kultury rosyjskiej. W 1913 roku Mandelsztam napisał manifest Świt akmeizmu, który zadeklarował zasady tej poezji.

W jego twórczości obecne były także motywy judaistyczne, mimo iż sam poeta nie praktykował judaizmu i czasami odnosił się do tej religii z pewnym dystansem. Tom Wiersze, wydany w 1928 roku, był ostatnim zbiórkiem tego typu w jego karierze. Na początku lat 30. Mandelsztam zwrócił się ku prozie, kończąc w 1933 roku książkę Podróż do Armenii, która stanowi poetycki zapis rzeczywistej wyprawy na Kaukaz, odbytej z żoną. Uważał, że kultury Kaukazu i Czarnomorza są jak księgi z których uczyły się prapoczątkowe ludy.

Wiersze pisane przez Mandelsztama w późniejszych latach nie mogły ujrzeć światła dziennego ze względu na panujący stalinowski terror. Duża część jego twórczości została uratowana przez żonę, Nadieżdę Mandelsztam. Ogromna sława poety zaczęła nabierać tempa dopiero w latach 70. XX wieku, kiedy to Nadieżda opisała w książce Nadzieja w beznadziei los swojego zmarłego męża. Ocalone wiersze zaowocowały powstaniem Woroneskich zeszytów. Obecnie Osip Mandelsztam uznawany jest za jednego z najważniejszych poetów rosyjskich.

Represje

W latach 1934–1937 Mandelsztam przebywał na zesłaniu na osobisty rozkaz Józefa Stalina, początkowo w Czerdyniu, a później w Woroneżu. W maju 1938 roku został ponownie aresztowany i skazany na pięć lat obozu pracy za działalność antyrewolucyjną. Szanse na przeżycie były minimalne, jako że stan zdrowia poety był bardzo zły, miał duże problemy z utrzymaniem się na nogach. Zmarł w obozie tranzytowym Wtoraja Rieczka pod Władywostokiem w drodze na Kołymę, a oficjalną przyczyną śmierci był zawał serca. Jego ciało złożono we wspólnej mogile.

Wybrane utwory

Osip Mandelsztam, znany jako jeden z najwybitniejszych rosyjskich poetów XX wieku, pozostawił po sobie wiele ważnych dzieł. W jego twórczości znajdują się utwory, które są nie tylko świadectwem geniuszu literackiego, ale także historycznym zapisem czasów, w których żył.

• Kamień (Камень), 1913,
• Tristia, 1922,
• Druga księga (Вторая книга), 1923,
• Wiersze (Стихотворения), 1928,
• Nowe wiersze 1930–34 (Новые стихотворения 1930–34) – opublikowane po śmierci autora w samizdacie,
• Zeszyty woroneskie 1935–37 (Воронежские тетради 1935–37) – również wydane po zgonie poety w formie samizdatu.

Polskie tłumaczenia

Oto zestawienie polskich tłumaczeń dzieł Osipa Mandelsztama, które ukazały się na naszym rynku wydawniczym:

• Poezje, PIW, Warszawa 1971, 1997, ISBN 83-06-02465-6,
• Słowo i kultura: szkice literackie, tłumaczenie Ryszarda Przybylskiego, Czytelnik, Warszawa 1972,
• Późne wiersze, w tłumaczeniu Stanisława Barańczaka, Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 1977, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa 1979, Enklawa, Warszawa 1981,
• Poezje, wybór, redakcja i posłowie Marii Leśniewskiej, Wydawnictwo Literackie, Kraków – Wrocław 1983, ISBN 83-08-00854-2,
• Czarnym słońcem oślepiony, Wydawnictwo Bohdana Wrocławskiego, Warszawa 1994, ISBN 83-85996-08-7,
• Zgiełk czasu, tłumaczenie Ryszarda Przybylskiego, Czytelnik, Warszawa 1994, ISBN 83-07-00702-X,
• Nikomu ani słowa, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1998, 2003,
• Podróż do Armenii, tłumaczenie Ryszarda Przybylskiego, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2004, ISBN 83-88807-46-3,
• 44 wiersze i kilka fragmentów, w tłumaczeniu Jarosława Marka Rymkiewicza, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2009, ISBN 978-83-60457-74-0,
• Nieograbiony i nierozgromiony. Wiersze i szkice, w tłumaczeniu Adama Pomorskiego, Wydawnictwo Naukowe i Literackie Open, Warszawa 2011, ISBN 97883-85254-874,
• Z Mandelsztama. Siedem wierszy, tłumaczenie Jerzego Pomianowskiego, Dział Wydawnictw Instytutu Książki, Kraków 2013, ISBN 978-83-61005-09-4.

Upamiętnienie

Osip Mandelsztam, znany rosyjski poeta, doczekał się szczególnego upamiętnienia w Warszawie. 18 maja 2012 roku jego imię zostało nadane wewnętrznej uliczce, która znajduje się na terenie kampusu Uniwersytetu Warszawskiego przy Krakowskim Przedmieściu.

Warto także zwrócić uwagę na twórczość Jacka Kaczmarskiego, który dzięki rehabilitacji tego wielkiego poety zainspirował się, tworząc utwór „Zmartwychwstanie Mandelsztama”.

---

Oceń: Osip Mandelsztam

---