Antoni Słonimski

---

Życiorys

Młodość

Antoni Słonimski przyszedł na świat 15 listopada 1895 roku, będąc częścią rodziny żydowskiej w Warszawie, w nieistniejącej już kamienicy na ul. Niecałej 6. Był dzieckiem Stanisława Słonimskiego oraz Marii Eugenii Goldman, a także wnukiem Chaima Zeliga Słonimskiego i prawnukiem Abrahama Jakuba Sterna. W latach młodzieńczych uczęszczał do Gimnazjum im. Jana Kreczmara, a w 1917 roku zakończył naukę w Szkole Sztuk Pięknych w Warszawie. Słonimski był aktywnym organizatorem wystaw swoich prac artystycznych oraz blisko współpracował z różnymi czasopismami o tematyce artystycznej, w tym z miesięcznikiem Pro Arte.

Twórczość

W 1918 roku Słonimski odegrał istotną rolę w powołaniu kawiarni literackiej „Pod Picadorem”, a już rok później stał się jednym z założycieli grupy poetyckiej Skamander, z którą współpracował aż do momentu wybuchu II wojny światowej. W czasach międzywojennych był także aktywnym współpracownikiem „Kuryera Polskiego” (1920–1923) oraz „Wiadomości Literackich” (1924–1939).

W 1934 roku ożenił się z Janiną Konarską (1900–1975). Jego twórczość literacka zyskała uznanie na deskach kabaretów takich jak „Czarny Kot”, „Qui Pro Quo”, „Cyrulik Warszawski”, „Tip Top” oraz rosyjski awangardowy „Niebieski Ptak”. Słonimski był członkiem Związku Zawodowego Literatów Polskich oraz polskiej sekcji PEN Clubu.

W swojej publicystyce wyrażał zdecydowany sprzeciw zarówno wobec ideologii Narodowej Demokracji, jak i postaw związanych z komunizmem, opowiadając się za racjonalizmem i wartościami demokratycznymi. Już od młodzieńczych lat był związany z Polską Partią Socjalistyczną (PPS), popierając działania Józefa Piłsudskiego aż do momentu utworzenia obozu w Berezie Kartuskiej.

W swoim dorobku stanowią także dwie powieści napisane w nurcie science-fiction: Torpeda czasu (1924) oraz Dwa końce świata (1937). Pisarz inspirował się pracami H.G. Wellsa, który był dla niego szczególnie cenionym twórcą. W tych dziełach Słonimski prezentował niebezpieczne konsekwencje militarystycznych tendencji oraz procedur rozwijającego się totalitaryzmu.

W dniu 13 kwietnia 1924 roku, brał udział w pojedynku z Mieczysławem Szczuką, wynikającym z krytyki manifestu stworzonego przez jego znajomego, Henryka Berlewiego. Pojedynek miał miejsce w kawiarni; Słonimski wyszedł z niego bez obrażeń, natomiast Szczuka odniósł ranę w nogę.

Wkrótce po wybuchu II wojny światowej, bo 5 września 1939 roku, wspólnie z żoną opuścił Warszawę, przekraczając granice w Zaleszczykach kilka godzin przed wkroczeniem Armii Czerwonej. Ich podróż prowadziła przez Rumunię, Jugosławię, aż do Włoch i ostatecznie do Paryża, a po kapitulacji Francji w 1940 roku, dotarł do Londynu. Tam rozpoczął współpracę z różnymi periodykami emigracyjnymi, takimi jak Polska Walcząca oraz Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie. W 1942 roku, z powodu różnicy w poglądach, opuścił Wiadomości i wraz z Karolem Estreicherem zainicjował miesięcznik „Nowa Polska“, który ukazywał się do 1946 roku.

W swoich artykułach Słonimski starał się propagować ideę Polski, która byłaby przestrzenią wielokulturową i tolerancyjną, opartą na fundamentach wolności oraz równości. Po zakończeniu wojny, aż do 1948 roku, pełnił funkcję kierownika sekcji literatury UNESCO, a później, do 1951 roku, był dyrektorem Instytutu Kultury Polskiej w Londynie, który podlegał władzy komunistycznej. W 1948 roku wziął udział w Światowym Kongresie Intelektualistów w Obronie Pokoju, biorąc za sobą rezolucję przyjętą po opuszczeniu kongresu przez część przedstawicieli zachodnich intelektualistów. W 1951 roku powrócił na stałe do Polski.

Słonimski publikował artykuły, wiersze oraz felietony w wielu czasopismach ogólnopolskich, w tym w „Nowej Kulturze” (1950–1962), „Szpilkach” (1953–1973) oraz „Przeglądzie Kulturalnym”. Krytycznie ocenił podręczniki historii literatury z 1954 roku, co spowodowało wycofanie jego dzieł z obiegu. W 1955 roku był jednym z założycieli Klubu Krzywego Koła.

Na fali odwilży w 1956 roku, został wybrany na prezesa Związku Literatów Polskich, funkcję tę pełnił do 1959 roku. Po odsunięciu od pełnienia funkcji publicznych przez Władysława Gomułkę, zaangażował się w działalność rozmaitych inicjatyw opozycyjnych. W marcu 1964 roku zainicjował, wraz z Janem Józefem Lipskim, tzw. List 34, który był protestem przeciwko polityce kulturalnej partii. Wyrażał swoją krytykę wobec władz, szczególnie w odniesieniu do antysemickiej nagonki po wydarzeniach marcowych w 1968 roku. W 1975 roku został jednym z sygnatariuszy Memoriału 59 oraz Listu 14, sprzeciwiając się zmianom w konstytucji PRL.

Jego aktywność opozycyjna sprawiła, że ponownie wpisano jego dzieła na listę cenzorską. Od 1970 roku regularnie publikował w „Tygodniku Powszechnym”. Słonimski zmarł 4 lipca 1976 roku w Warszawie w wyniku powikłań po wypadku samochodowym. Jechał z prof. Aliną Kowalczykową z Warszawy do Obór, gdzie na skrzyżowaniu ich maluch zderzył się z dużym Fiatem. Po śmierci został pochowany z żoną na cmentarzu leśnym w Laskach, a w swoim testamencie zapisał autorskie prawa do swoich utworów Zakładowi dla Niewidomych w Laskach.

Cenzura komunistyczna

W kontekście życia i twórczości Antoniego Słonimskiego, warto zwrócić uwagę na kwestię cenzury, która dominowała w okresie PRL. Autor ten znalazł się na szczególnej liście osób, które podlegały starannemu nadzorowi cenzuralnemu w Polsce Ludowej. Interesujące jest, że nazwisko Słonimskiego zostało umieszczone obok wielu innych twórców, których działania miały być kontrolowane przez aparat cenzury.

W swojej publikacji, Tomasz Strzyżewski przytacza poufną instrukcję cenzorską z dnia 21 lutego 1976 roku, wydaną przez Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. W dokumencie tym odnajdujemy wytyczne dotyczące autorów znajdujących się na wspomnianej liście. Mówi ono, że wszystkie publikacje tych autorów, zgłaszane przez prasa czy wydawnictwa książkowe, powinny być sygnalizowane odpowiednim kierownictwu Urzędu. Kontrola ta miała na celu zapewnienie, że jakiekolwiek prace związane z autorami z listy były dokładnie analizowane przed ich publikacją.

Dodatkowo, cenzura zastrzegała, że wytyczne te nie dotyczyły radia i telewizji, gdzie to tamtejsze kierownictwo musiało samodzielnie dbać o ich przestrzeganie. Cała treść tej instrukcji była przeznaczona jedynie dla cenzorów, co podkreśla tajemniczość i rygorystyczność przepisów dotyczących publikacji.

Dzieła

Poezja

Antoni Słonimski, znany polski poeta, w swoim dorobku odpowiedzialny jest za szereg cenionych dzieł. W 1918 roku opublikował „Sonety”, a rok później nastąpiła premiera „Harmonji”. Jego twórczość rozszerzyła się w 1929 roku o „Facecje republikańskie”, w której współautorem był Jan Lechoń. Wśród innych znaczących utworów Słonimskiego znajduje się „Czarna wiosna” (1919) oraz „Parada” (1920). Kolejnymi ważnymi publikacjami z lat dwudziestych są „Godzina poezji” (1923) i „Djalog o miłości ojczyzny między Josephem a Stefanem” (1923).

Znaczącym dorobkiem jest również „Droga na wschód” (1924) oraz „Z dalekiej podróży” (1926). Innymi kluczowymi pozycjami są „Oko w oko” (1928), „Rodzina” (1933), „Okno bez krat” (1935), „Alarm” (1940), „Popiół i wiatr” (1942) i „Wiek klęski” (1945). Po wojnie, jego twórczość wzbogaciła się o „Nowe wiersze” (1959) i „Rozmowę z gwiazdą” (1961). Ostatnie lata jego pracy literackiej to „Wiersze 1958–1963” (1963), „138 wierszy” (1973) oraz „Wiem, o co ci chodziło…”. Przeszłość jest moją ojczyzną (2022).

Publicystyka, proza

Słonimski był również wybitnym publicystą. Pierwsze jego większe dzieło w tej dziedzinie to „Bolszewicy w Warszawie” (1919), napisane pod pseudonimem Pro-Rok, a kolejna jego publikacja to „Wycieczki osobiste” z 1920 roku, także wydana pod tym samym pseudonimem. „Pod zwrotnikami: Dziennik okrętowy”, opublikowany w 1925 roku nakładem Gebethnera i Wolffa, ukazuje kolejne kroki jego literackiej kariery. W latach 20. ukazało się również „O dzieciach, warjatach i grafomanach” (1927) oraz „Amanullach, czarny władca” (1928), publikacja wydana w serii „Ciekawa Bibljoteczka” pod pseudonimem dr Antoni Gorzeń.

Nie sposób pominąć „Mętne łby” (1929) oraz „Moje walki nad Bzdurą” (1932) i „Moja podróż do Rosji” (1932). Właśnie w 1957 roku wydano „Wspomnienia warszawskie” w Czytelniku, a w 1958 roku „W oparach absurdu”, współautorstwa z Julianem Tuwimem, wydane przez Wydawnictwo „Iskry”. W 1959 roku wydano ważną publikację pt. „Artykuły pierwszej potrzeby. Notatki i uwagi 1951–1958”, której wydanie nadzorował Państwowy Instytut Wydawniczy.

Po 1960 roku publikował kolejne prace, jak „Załatwione odmownie” (1963) oraz jego kontynuację z lat 1964. Do jego ostatnich dzieł należą „Alfabet wspomnień” (1975) i „Ciekawość. Felietony 1973–1976” w 1981 roku, kończąc na „Kronikach londyńskich” (1995) oraz serii Kronik tygodniowych z lat 2001-2004 obejmujące 1927-1939.

Utwory sceniczne

W twórczości Słonimskiego nie można zapomnieć o scenariuszach i dramatach. W 1927 roku powstał „Wieża Babel”, dramat wierszem. Następnie, w 1928 roku, zaprezentowano publiczności „Murzyna warszawskiego”, uznawanego za komedię, w dalszej kolejności powstał „Lekarz bezdomny” (1930) oraz „Rodzina” (1933), które również wpisały się w jego sceniczne osiągnięcia.

Powieści

Jako powieściopisarz, Słonimski również pozostawił po sobie ciekawe tytuły. Już w 1922 roku ukazała się jego debiutancka powieść zatytułowana „Teatr w więzieniu”, wydana przez Towarzystwo Wydawnicze „Ignis”. Kolejną czołową pozycją była „Torpeda czasu: powieść fantastyczna”, która również została wydana przez to same wydawnictwo w 1924 roku. W 1937 roku, jego kolejna powieść „Dwa końce świata” ukazała się nakładem J. Przeworskiego.

Przekłady

Wśród jego osiągnięć literackich znajdują się także przekłady. W 1923 roku przetłumaczył dzieła Marka Twaina w zbiorze „Opowiadania”, a w 1986 roku ukazał się tekst „Człowiek, który zdemoralizował Hadleyburg”, również autorstwa Twaina, wydany przez Książkę i Wiedzę. Słonimski zajmował się także przekładami wybranych opowiadań Marka Twaina, jak i wierszy takich autorów jak Arthur Rimbaud, Władimir Majakowski czy Salvatore Quasimodo.

Ordery i odznaczenia

Antoni Słonimski, znany polski poeta i dramaturg, został odznaczony wieloma prestiżowymi nagrodami za swoją twórczość oraz wkład w kulturę polską. Oto lista jego najważniejszych odznaczeń:

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski, który otrzymał 16 lipca 1954,
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski, przyznany 22 lipca 1952,
• Medal 10-lecia Polski Ludowej, odznaczony 19 stycznia 1955.

Nagrody

Antoni Słonimski, znany polski poeta, otrzymał szereg prestiżowych wyróżnień w uznaniu jego twórczości literackiej. W 1955 roku zdobył Nagrodę Państwową I stopnia za swoją niezwykłą poezję, co stanowiło istotne uznanie dla jego dorobku artystycznego.

Kolejnym znaczącym osiągnięciem była Nagroda m.st. Warszawy przyznana mu w 1956 roku, co dodatkowo podkreśliło jego znaczenie w polskiej kulturze literackiej.

Upamiętnienie

Imię Antoniego Słonimskiego jest upamiętniane na wielu różnych płaszczyznach w Polsce. W 1988 roku nasza historia zapisała się poprzez nadanie jego imienia ulicy znajdującej się w Łodzi, w osiedlu Andrzejów.

Natomiast w stolicy, Warszawie, w 1997 roku upamiętniono go skwerem w dzielnicy Mokotów. W 2013 roku kolejny krok ku uwiecznieniu zasług poety został zrealizowany poprzez powstanie ulicy jego imienia w Wrocławiu, w dzielnicy Psie Pole.

Co więcej, uchwała Sejmu RP X kadencji z dnia 24 lipca 2024 roku podjęła decyzję o ogłoszeniu roku 2025 jako „Rok Antoniego Słonimskiego”, z okazji 130. rocznicy urodzin tego wybitnego poety.

---

Oceń: Antoni Słonimski

---