Pomnik Bohaterów Warszawy

---

Historia

W dniu 30 lipca 1956 roku, Stołeczna Rada Narodowa podjęła decyzję o realizacji budowy pomnika Bohaterów Warszawy. Pierwszy konkurs, ogłoszony w lutym 1957, przyciągnął 196 prac z kraju i zagranicy, lecz nie przyniósł on ostatecznego rozstrzygnięcia. W styczniu 1959 roku przeprowadzono kolejny konkurs, w którym brali udział laureaci oraz autorzy prac wyróżnionych wcześniej. Z pośród 106 nadesłanych projektów, nagrodzono pracę dotyczącą Nike Warszawy, wykonaną przez rzeźbiarza Mariana Koniecznego oraz architektów Zagremmę i Adama Koniecznych. Nike, w mitologii greckiej, jest uważana za boginię zwycięstwa.

Monument przedstawia postać kobiety, która w półleżącej pozycji wznosi miecz do góry, a jej lewa ręka uniesiona jest w górę. Ta ważąca 10 ton rzeźba ma 7 metrów wysokości oraz 6 metrów długości. Na granitowym cokole widnieje napis: „Bohaterom Warszawy 1939−1945”. W 1963 roku, makieta pomnika stworzona w skali 1:1 została umieszczona na placu Teatralnym. W tym samym czasie rozważano dwie lokalizacje dla monumentu: przed gmachem Teatru Wielkiego oraz naprzeciwko gmachu, w miejscu zniszczonego w czasie II wojny światowej pałacu Jabłonowskich. Oba miejsca nie zyskały wystarczającego uznania, dlatego zdecydowano o umiejscowieniu pomnika w pobliżu pałacu Blanka i zgrupowania zieleni przy trasie W-Z.

Rzeźba została stworzona w Gliwickich Zakładach Urządzeń Technicznych. Największym wyzwaniem w tym projekcie było odlane sześciometrowego miecza, ważącego około 1000 kilogramów. Dzięki specjalnej konstrukcji ze stalowymi prętami wewnątrz, miecz jest w stanie odgiąć się o około 15 centymetrów przy silnym wietrze. Po zakończeniu prac, monument został przetransportowany w dwóch częściach ze Śląska przy użyciu specjalnych platform kolejowych na Dworzec Gdański.

Odsłonięcie pomnika miało miejsce 20 lipca 1964 roku na placu Teatralnym (w obecnych czasach stoi tam zrekonstruowany pałac Jabłonowskich). Rzeźba upamiętnia wszystkich, którzy zginęli w Warszawie między 1939 a 1945 rokiem, w tym uczestników obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku, obydwu powstań: w getcie warszawskim oraz warszawskiego, a także ofiary niemieckiego terroru w okupowanej stolicy. Z tej okazji, przewodniczący społecznego komitetu budowy pomnika Janusz Zarzycki wyraził niezwykle istotne słowa:

Wolą ludności stolicy było dać wyraz pamięci i hołdu tym, którzy polegli w Warszawie w walce z hitlerowskim okupantem.

Uroczystość odsłonięcia monumencie była jednym z najważniejszych akcentów obchodów 20-lecia Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Budowa pomnika została sfinansowana dzięki składkom społecznym oraz ze środków Społecznego Funduszu Odbudowy Stolicy. Rzeźba Nike zyskała również osobisty rys dzięki dziewczynce z Grochowa, Annie (Hanii) Tarczyńskiej, która została odzwierciedlona w jej postaci.

Marian Konieczny, w dniu odsłonięcia monumentu, wskazał swoje motywy twórcze w prasie, zaznaczając:

Pragnę, aby dzieło moje było przez wszystkich zrozumiane. Nie nęci i nie bawi mnie pogoń za efektem formalnym, który wywołuje nieokreślone przeżycia. Żywię wrodzoną niechęć do zaskakujących pomysłów i szokujących nadzwyczajności, wolę moje „ograniczenie” wrażliwości i wyobraźni, które każe mi budować pomnik sprawdzalny w odczuciu społecznym, rzeźbę niejako „przyziemną” w powszechnej jednoznaczności jej odbioru. Z kolei, zabierając się do pracy, starałem się pamiętać o takim akcencie plastycznym, który byłby łatwy do zapamiętania, jak np. Kolumna Zygmunta… Moim marzeniem było stworzyć nowy symbol Warszawy, tej najnowszej Warszawy, nasiąkniętej wojną i barykadami powstańczymi, romantycznej i heroicznej, tragicznej i zwycięskiej…

Druga lokalizacja pomnika

W latach 90. XX wieku, w rezultacie projektowych prac nad rekonstrukcją zabudowy północnej pierzei placu Teatralnego, pojawiła się konieczność przemieszczenia pomnika w nowe miejsce. 14 listopada 1995 roku monument został zdjęty z cokołu, a figura poddano konserwacji. Projekt nowej lokalizacji powierzono Marianowi Koniecznemu. Podczas prac wystąpiły różnice zdań, dotyczące wysokości cokołu, gdzie autor wizjonował Nike szybującą w chmurach z rzeźbą umieszczoną na 20-metrowym cokole. Władze, z kolei, proponowały wysokość 6,5 metra. Ostatecznie, po osiągnięciu kompromisu, zdecydowano się na wysokość cokołu wynoszącą 14 metrów.

Nowy cokół zaprojektowała Marta Pinkiewicz-Woźniakowska. Z uwagi na jego położenie na skarpie usypanej z gruzu, niezbędne było wykonanie głębokiego fundamentu. Cokół, wytworzony z żelbetu, naśladuje naturalny kamień, a jego wnętrze jest puste, co ułatwia dostęp do rzeźby podczas prac konserwacyjnych. 15 grudnia 1997 roku, rzeźbę usytuowano na nowym cokole w nowej lokalizacji przy Trasie W-Z.

Filatelistyka

Pomnik Bohaterów Warszawy, symbol pamięci o walce i determinacji mieszkańców stolicy, znalazł swoje miejsce na wielu znaczkach pocztowych, co dobitnie podkreśla jego znaczenie w polskiej historii.

Oto szczegółowy przegląd wydania, na którym uwieczniono ten znamienny pomnik:

• 29 kwietnia 1965 – wydano kartę pocztową z okazji 700-lecia Warszawy, charakteryzującą się znakiem opłaty wynoszącym 40 groszy. Nakład wyniósł 200 tysięcy egzemplarzy,
• 21 sierpnia 1965 – zaprezentowano serię sześciu znaczków oraz bloczek związany z 700-leciem Warszawy, gdzie na bloczku jest przedstawiona Nike o nominale 3,40 zł, a jego nakład osiągnął 1,2 miliona sztuk. Projektantem był Stefan Małecki,
• 10 stycznia 1967 – na IX Krajowy Zjazd Delegatów Związków Zawodowych Pracowników Łączności wydano kartę pocztową, którą opatrzono znakiem opłaty 40 groszy. Nakład wyniósł 312 tysięcy egzemplarzy,
• 17 stycznia 1970 – wydano znaczek upamiętniający 25-lecie wyzwolenia Warszawy, z nominalną wartością 0,60 zł. Całkowity nakład wyniósł 6 milionów sztuk, a projektograwiura stworzona została przez Franciszka Barącza,
• 7 sierpnia 1971 – z okazji 20-lecia Federacji Bojowników Ruchu Oporu powstała karta pocztowa, obciążona znakiem opłaty wynoszącym 40 groszy i posiadająca nakład o wielkości 100 tysięcy sztuk,
• 10 sierpnia 1972 – wprowadzono kartę pocztową z okazji XVII Generalnego Zjazdu Międzynarodowej Unii Radiowej, z wartością nominalną wynoszącą 1,65 zł, której nakład wyniósł 97,7 tysiąca sztuk,
• lipiec 1974 – znaczek poczty ZSRR, upamiętniający 30-lecie PRL, o nominalnej wartości 6 kopiejek, z nakładem wynoszącym 3,4 miliona sztuk, zaprojektowany przez W. Pimienowa,
• 17 stycznia 1975 – znaczek z okazji 30-lecia wyzwolenia Warszawy, z nominalną wartością 1,50 zł i nakładem wynoszącym 6 milionów sztuk. Zaprojektowany przez Henryka Chylińskiego na podstawie fotografii wykonanej przez Piotra Krassowskiego; uznano go za najlepszy polski znaczek w roku 1975 w konkursie Polskiego Związku Filatelistów,
• lipiec 1975 – cztery znaczki poczty wietnamskiej przypominające o 30-leciu PRL,
• czerwiec 1977 – karta pocztowa na XXXI Sesję Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, z znakiem opłaty równym 1 zł, a jej nakład wyniósł 100 tysięcy sztuk,
• 17 października 1978 – z okazji 20-lecia austriackiej linii lotniczej AUA łączącej Wiedeń z Warszawą wydano datownik urzędowy pocztowy z Wiednia 1150.

Każde z tych wydań nie tylko upamiętnia ważne wydarzenia w historii Warszawy, ale również stanowi kwintesencję sztuki filatelistycznej, która ma na celu uczczenie dziedzictwa kulturowego tego niezwykłego miasta.

---

Oceń: Pomnik Bohaterów Warszawy

---