Portalowy kenotaf wojewody Jana Tarły

---

Opis kenotafu

Pomnik, który jest uznawany za jeden z najwybitniejszych przykładów rzeźby późnego baroku oraz rokoka, stanowi istotną część europejskiego dziedzictwa rzeźbiarskiego XVIII wieku. Zrealizowany w latach 1752–1753 w pracowni znanego rzeźbiarza Jana Jerzego Plerscha, został stworzony specjalnie dla kościoła o.o. pijarów św. Pryma, Felicjana i Matki Boskiej Zwycięskiej, znajdującego się przy ul. Długiej w Warszawie.

Portalowy nagrobek pełnił funkcję dekoracyjną, będąc jednocześnie obramowaniem drzwi do zakrystii kościelnej. Wykonany z trzech rodzajów marmuru, zaskakuje bogactwem detali. Nad drzwiami umieszczono łacińską tablicę epitafijną, a także medalion z płaskorzeźbą przedstawiającą Jana Tarłę, który jest podtrzymywany przez postać kobiecą, symbolizującą alegorię.

W kompozycji można dostrzec również dwa putta – które pierwotnie trzymały trąbkę, oraz postać kobiecą, symbolizującą wiarę, wskazującą na monstrancję. Całość konstrukcji wsparta jest na hermach z postaciami atlantów, co dodatkowo podkreśla jej monumentalność i artystyczną wartość.

Historia

Portret niepowtarzalnej historii dotyczącej kenotafu wojewody Jana Tarły jest niezwykle interesujący. Jego pierwotne miejsce znajdowało się w kościele poświęconym św. Prymowi, Felicjanowi oraz Matce Boskiej Zwycięskiej, który był prowadzony przez ojców pijarów przy ulicy Długiej w Warszawie.

Inicjatorem wystawienia pomnika był Stanisław Konarski SchP, bliski krewny wojewody, a zarazem brat przyjaciela, którego Jan Tarło finansowo wsparł w dążeniu do zdobycia wykształcenia za granicą. Pomnik został sfinansowany przez Zofię Tarło z Krasińskich, ówczesną kasztelankę wiślicką, która była wdową po Janie Tarle.

Jan Tarło, znany ze swej hojności, stał się znaczącym dobroczyńcą dla pijarów, a także jednym z głównych fundatorów Collegium Nobilium. Początkowo, nagrobek był umiejscowiony w miejscach towarzyszących drzwiom prowadzącym do kościelnej zakrystii, niedaleko głównego ołtarza. W kontekście symboliki eschatologicznej, brama ta miała odzwierciedlać przejście do innego wymiaru istnienia.

Niestety, w 1834 roku, po wydarzeniach Powstania Listopadowego, na rozkaz namiestnika Iwana Paskiewicza, carskie władze postanowiły przekazać kościół o.o. pijarów Rosyjskiej Cerkwi Prawosławnej. W wyniku tego, nagrobek został zdemontowany, usunięty z pierwotnego miejsca, a następnie przeniesiony do kościoła pojezuickiego. Zmiana ta miała miejsce po kasacie jezuitów w 1773 roku, kiedy to ich świątynia została przekazana pijarom, którzy zostali usunięci z własnego kościoła.

Scalenie i rekonstrukcja pomnika w 1864 roku

W 1864 roku, po długim okresie 30 lat, kiedy to pomnik był składowany w podziemiach kościoła, przystąpiono do jego montażu oraz uzupełnienia braków. Prace konserwacyjne zlecono Faustynowi Cenglerowi, a fundusze na ten cel zapewnił Ignacy Kazimierz hrabia Tarło.

Pomnik nie miał jednak łatwego losu, bowiem został zniszczony w 1944 roku podczas wysadzenia kościoła. Mimo tego, część obiektu przetrwała dzięki temu, iż ładunek wybuchowy nie zdołał zniszczyć go całkowicie, ponieważ znajdował się pod ścianą, gdzie ulokowany był nagrobek. Zachowały się takie elementy jak: fragment części przedniej, tablica oraz różnorakie detale rzeźbiarskie, które zostały po wojnie zdeponowane w różnych muzeach, w tym w Łazienkach Królewskich oraz Muzeum Historycznym m.st. Warszawy.

Scalenie i rekonstrukcja pomnika w 2010 roku

W 2010 roku przeprowadzono kompleksowe prace dotyczące scalania oraz konserwacji pomnika poświęconego wojewodzie Janowi Tarle. Proces ten poprzedziły szczegółowe badania studialne, które zostały zrealizowane przez uznanych historyków sztuki, Jacka Gajewskiego oraz dr Jakuba Sitę, specjalizującego się w baroku.

Pomnik został złożony w sposób nawiązujący do pierwotnej wersji z XVIII wieku, mimo że ta historyczna forma nie została dokładnie udokumentowana w źródłach wizualnych. W trakcie tych działań uniknięto wielu błędów, które popełniono podczas montażu monumentu w 1864 roku. Jednym z kluczowych elementów było umiejscowienie podobizny Jana Tarły oraz łacińskiej tablicy epitafijnej na ich oryginalnych pozycjach. Wcześniejsze umiejscowienie podobizny, która znalazła się z prawej strony powyżej puttów, zostało poprawione.

Warto dodać, że tablica epitafijna, której miejsce w XIX wieku zdominował herb Tarłów Topór, została przywrócona do stanu pierwotnego. Zrezygnowano również z umieszczania drugiej tablicy w wersji polskiej, która opisywała renowację pomnika w 1864 roku. Po wcześniejszym montażu, jedno z putt było umieszczone w miejsce podobizny Jana Tarły, a podczas prac w 2010 roku przeniesiono je na wyższy poziom. Należy zauważyć, że nie odtworzono także złotej monstrancji ani złotej trąbki, które były obecne w pierwotnej wersji pomnika.

(…) Wykonano wielką pracę, poprzedzoną kwerendą materiałów archiwalnych oraz badaniami ikonograficznymi.(…) Nagrobek podczas wojny został zniszczony, w kościele ocalała z niego tylko część. W naszych podziemiach znajdowały się fragmenty nagrobka, część z nich znajdowała się także w innych miejscach Warszawy, teraz udało się to wszystko scalić. Widać, jakie to piękne dzieło, mam nadzieję, że będzie cieszyło serca i oczy ludzi (…)

(…) Zrobiliśmy dokumentację tego, co mamy, a potem konserwatorzy przystąpili do żmudnych prac przy każdym elemencie monumentu. Najpierw były czyszczone, potem komponowane ponownie. Niektóre trzeba było odtworzyć np. na podstawie przedwojennych fotografii (…) … Monumentowi brakuje jeszcze kilku atrybutów. Nie ma trąbki, monstrancji w górnej części pomnika i złotej ramy…

Atrybuty, takie jak złocona trąbka oraz monstrancja, zaginęły po 1831 roku. Prace konserwatorskie zostały przeprowadzone przez pracownię Piotra Niemcewicza z Torunia, natomiast prace kamieniarskie zlecone zostały pracowni Jacka Pawłowskiego z Kielc. Dodatkowo, brakujące elementy rzeźbiarskie, w tym anioły, zostały odtworzone przez Elżbietę Kołodziejczyk-Macander z Akademii Sztuk Pięknych. Po około sześciu miesiącach intensywnych działań konserwatorskich, 8 grudnia 2010 roku miała miejsce uroczystość poświęcenia nagrobka wojewody Jana Tarły.

Całkowity koszt przedsięwzięcia wyniósł 335 000 zł, z czego 200 000 zł pochodziło z dotacji Biura Stołecznego Konserwatora Zabytków.

---

Oceń: Portalowy kenotaf wojewody Jana Tarły

---