Pałac Pod Blachą

---

Historia

W 1651 roku Wawrzyniec Reffus, królewski płatnerz, rozpoczął prace budowlane, które miały miejsce na terenie obecnego pałacu, wznosząc jednopiętrową kamienicę. Budynek ten, po zniszczeniach spowodowanych działaniami wojennymi w 1657 roku, został odbudowany, a następnie w latach 1698–1701 przekształcony na pałac z dodatkiem południowego skrzydła, dzięki staraniom podkomorzego wielkiego koronnego Jerzego Dominika Lubomirskiego.

Na początku lat 20. XVIII wieku, w okresie od 1720 do 1730 roku, pałac został poddany gruntownej przebudowie w stylu późnobarokowym, a jego architektem był Jakub Fontana. W wyniku tej modernizacji dodano dwa boczne skrzydła, a dach pokryto blachą, co nadało mu unikalny charakter i przyczyniło się do nadania mu nazwy „Pałac Pod Blachą”. Elewacja frontowa została wzbogacona o cztery korynckie kolumny. Ta forma budynku przetrwała do dnia dzisiejszego.

W 1776 roku pałac przeszedł na własność Stanisława Augusta Poniatowskiego, który zamierzał przeznaczyć go na mieszkania dla dworzan, włączając go jednocześnie do kompleksu zabudowań zamkowych. Wśród jego mieszkańców znalazł się m.in. marszałek wielki koronny Michał Jerzy Mniszech, a północne skrzydło zostało nadbudowane o dwa piętra, co umożliwiło jego połączenie z Biblioteką Królewską. W 1794 roku król przekazał pałac swojemu bratankowi księciu Józefowi Poniatowskiemu, który zamieszkał w nim w 1798 roku, a wkrótce dołączyła jego siostra Maria Teresa z Poniatowskich Tyszkiewiczowa oraz hrabina Henrietta z Rarbatan de Vauban, która spędziła tam 17 lat.

Od tego momentu, pałac stał się jednym z najbardziej znanych salonów Warszawy, miejscem licznych wystawnych przyjęć, balów oraz przedstawień teatralnych. Po opuszczeniu Warszawy przez pruskie wojsko w 1806 roku, książę gościł tam m.in. marszałka Francji Joachima Murata. Po objęciu przez Poniatowskiego w 1807 roku stanowiska ministra wojny Księstwa Warszawskiego, pałac stał się siedzibą dla ministra oraz jego kancelarii.

Po tragicznej śmierci księcia Józefa Poniatowskiego w 1813 roku, pałac przeszedł w ręce jego siostry, która w 1820 roku sprzedała go carowi Aleksandrowi I. W pałacu urządzono mieszkania oraz stancje dla służby zamkowej, a także siedzibę urzędów generał-gubernatorów warszawskich. W 1918 roku nastąpiło przekazanie pałacu Ministerstwu Spraw Wojskowych, a od 1920 budynek pełnił rolę reprezentacyjną w Rzeczypospolitej. W 1924 roku w skrzydle południowym zamieszkał znany pisarz Stanisław Przybyszewski.

W latach 1926–1939 pałac był siedzibą biur Kancelarii Prezydenta oraz miejscem mieszkalnym. W wyniku przebudowy w latach 1932–1937 zlikwidowano dwa piętra w północnym skrzydle, przywracając jednocześnie wysoki dach, który został obniżony w połowie XIX wieku. Niestety, podczas II wojny światowej, korpus główny oraz południowe skrzydło pałacu zostały zniszczone w wyniku działań wojennych.

Po zakończeniu wojny, w północnym skrzydle urządzono Archiwum Główne Akt Dawnych, a w 1947 roku biuro budowy Trasy W-Z. Pałac został odbudowany w latach 1948–1949 według projektu Stanisława Barana. Prace związane z budową Trasy W-Z i wiaduktu Pancera pozwoliły na lepsze wyeksponowanie bryły budynku.

W latach 1951–1988 pałac funkcjonował jako siedziba naczelnego architekta m.st. Warszawy, a w 1988 roku został przekazany Zamkowi Królewskiemu. W latach 2004–2008 pałac przeszedł gruntowny remont, konserwację oraz rewitalizację, przystosowując go do pełnienia funkcji muzealnych i edukacyjnych. Wśród stałych ekspozycji znajduje się wystawa kobierców wschodnich Fundacji Teresy Sahakian umieszczona w skrzydle południowym, a także pokoje poświęcone księciu Józefowi Poniatowskiemu na pierwszym piętrze. W 2011 roku udostępniono zwiedzającym Apartament Poniatowskiego, w którym mieszkał on w latach 1798–1813.

Opis

Od strony zamku pałac charakteryzuje się dwoma kondygnacjami, natomiast jego wschodnia strona, zwrócona ku skarpie wiślanej, ma cztery piętra. Dach głównego korpusu jest czterospadowy z lukarnami, podczas gdy dachy bocznych skrzydeł przyjmują formę płaską. Budowla zyskała swoją nazwę dzięki nietypowemu jak na tamte czasy pokryciu blachą miedzianą. Warto jednak zaznaczyć, że w drugiej połowie XVIII wieku pałac był zwieńczony dachówką, co zostało uwiecznione w pracy malarskiej Bernardo Belotto, znanego jako Canaletto.

Ważniejsze pomieszczenia

• klatka schodowa,
• westybul górny,
• salon,
• pokój adiutanta,
• kancelaria sztabowa,
• kancelaria wojenna,
• pokój sypialny,
• przedpokój książęcia,
• tzw. loża masońska – piwnica o wymiarach 14 x 5 metrów z II poł. XVII wieku nakryta sklepieniem kolebkowym z sześcioma lunetami. W jej wnękach znajdują się figury kamienne, m.in. Zeusa, Herkulesa, Aresa, Demeter, Ateny oraz starca z brodą i koroną na głowie. Należy jednak podkreślić, że nie ma jednoznacznych dowodów na to, że piwnica pełniła funkcje loży masońskiej; mogła ona służyć jako miejsce do przechowywania wina.

---

Oceń: Pałac Pod Blachą

---