Samuel Orgelbrand

---

Życiorys

Samuel Orgelbrand miał humble początki jako syn skromnego kupca Chaima Judy oraz Anny z rodu Judów. Był również starszym bratem Maurycego. W młodzieńczych latach, w okresie 1826-1830, uczył się w Rządowej Szkole Rabinów, w której dominowały prądy asymilacyjne. Tak więc, pomimo swojej silnej tradycji kulturowej i religijnej, stał się zwolennikiem integracji społeczności żydowskiej z polskim społeczeństwem. W 1840 roku związał się na całe życie z Anną Starkman (1812-1884), pochodzącą z bogatej rodziny futrzarskiej z warszawskiej Pragi. Wspólnie mieli ośmioro dzieci: Elżbietę (1838-1905), Rozalię (1839-1843), Karolinę (1840-1905), Joachima (1841-1859), Józefa (1843-1848), Hipolita (1843-1920), Mieczysława (1847-1903) oraz Helenę (1850-1922).

W 1829 roku rozpoczął swoją działalność wydawniczą, publikując odę „Ostatni człowiek” autorstwa T. Campbella w tłumaczeniu K. Piotrowskiego. W 1836 roku otworzył w Warszawie księgarnię antykwaryczną „S. Orgelbrand i Sp.” przy ulicy Nowiniarskiej 1800. Chociaż w rzeczywistości działał tam sam, to sukcesywnie przeniósł swoją działalność w 1839 na ul. Miodową 496. W 1840 roku zainicjował wypożyczalnię książek polskich, a już w 1845 roku wprowadził również francuskie pozycje. W latach 1841-1857 był współwłaścicielem księgarni w Suwałkach, a później otworzył skład książek w Lipsku. W 1859 roku nabył kamienicę przy Krakowskim Przedmieściu 372, do której przeniósł swoją księgarnię z Miodowej, gdzie wcześniej zlikwidował wypożyczalnię. Jego księgarnia była wyjątkowo dobrze zorganizowana, a od 1863 roku sprzedawał jedynie książki wydane na własny koszt.

W 1844 roku odkupił małą drukarnię od Stefana Lasockiego, którą z biegiem lat rozwijał. W 1861 roku nabył odlewnię czcionek i uruchomił dział stereotypii oraz introligatornię, zdobywając rozległą posesję przy ul. Bednarskiej 396B. W latach sześćdziesiątych XIX wieku przebywał w drukarniach Londynu, Paryża i Niemiec, wzbogacając swoje umiejętności poligraficzne. Jego wprowadzenie napędu parowego do maszyn drukarskich w 1861 roku uczyniło go pionierem na polskim rynku wydawniczym. W tym czasie jego zakład zatrudniał około 160 osób, a później liczba ta wzrosła do 200. Czcionki produkowane w jego odlewni były wykorzystywane w różnych drukarniach w Królestwie Polskim oraz w Wilnie i Kijowie, za co zdobył wyróżnienia na wystawach w Moskwie 1865 i Paryżu 1867.

Pomimo pracy w drukarni, Samuel Orgelbrand kontynuował swoją działalność wydawniczą. Początkowo skupiał się na popularnych powieściach francuskich, ale z czasem poszerzył ofertę o pozycje dotyczące wiedzy społecznej i narodowej. Wydał m.in. 30 książek J. I. Kraszewskiego, takie jak „Pomnik do historii obyczajów w Polsce”. Inne ważne publikacje to „Biblioteka starożytnych pisarzy polskich” (1843–1844 i 1854) oraz wiele dzieł dotyczących historii i sztuki. Wydawał również czasopisma, w tym noworocznik „Pierwiosnek” (1838–1848) pod redakcją Pauliny Krakowskiej oraz tygodnik „Kmiotek”.

Oprócz polskojęzycznych wydawnictw, Orgelbrand publikował także pozycje hebrajskie, w tym kompletny „Talmud Babiloński” (1860–1864) przy współpracy lekarza Juliana Weinberga, który pokrył część kosztów edycji. To ogromne dzieło miało nakład 5000 egzemplarzy i było dostępne także poza granicami Kongresówki. Jednym z jego największych sukcesów była wydana w latach 1859–1868 Encyklopedia Powszechna, w której uczestniczyli wybitni polscy uczeni. Pomimo trudności, takich jak spadek liczby prenumeratorów po 1863 roku, Orgelbrand zdołał doprowadzić do końca projekt w 1868 roku, inwestując w niego znaczną kwotę 120 tysięcy rubli.

Orgelbrand prowadził swoje interesy z determinacją i wytrwałością, a jego wpływy na rynku były znaczące. Po jego śmierci w 1880 roku, jego majątek oszacowano na 363 450 rubli. Napisał przed swoją śmiercią: „przywiązanie nazwiska swojego na zawsze do publikacji olbrzymiej, rzeczywiście pożytecznej i godnej trudów całego życia ludzkiego, może (…) stać się ideałem najwyższym, najpiękniejszą puścizną, jaką swoim dzieciom przekażę”.

Samuel Orgelbrand zmarł, a jego ciało spoczęło na cmentarzu żydowskim przy ulicy Okopowej w Warszawie (kwatera 20, rząd 6), gdzie na jego nagrobku umieszczono napis: Księgarz wydawca pierwszej encyklopedii powszechnej. Jego synowie, Hipolit i Mieczysław, kontynuowali jego dzieło, publikując kolejne edycje Encyklopedii Powszechnej.

Upamiętnienie

W październiku 2010 roku Rada m.st. Warszawy podjęła ważną decyzję dotyczącą upamiętnienia Samuela Orgelbranda. Otrzymał on zaszczytne imię nadane skwerowi, który ulokowany jest w rejonie ulic Mariensztat i Sowiej, w pobliżu miejsca, w którym niegdyś znajdowała się drukarnia rodziny Orgelbrandów.

Na tym skwerze usytuowany jest także kamień pamiątkowy, który stanowi symboliczne odzwierciedlenie pamięci o tej znaczącej postaci w historii Warszawy.

---

Oceń: Samuel Orgelbrand

---