Kamienica Kościelskich w Warszawie

---

Opis

Pierwsza historia kamienicy Kościelskich sięga czasów, gdy jej właścicielami byli książęta mazowieccy. Na południowej stronie działki znajdował się strumień, który w XV wieku został ujęty w kanał, a także związany z jedną z nazw budynku usytuowanego na tej nieruchomości. W 1433 roku Anna Holszańska przekazała ten kawałek ziemi księżom mansjonarzom, którzy pełnili swoje obowiązki w kaplicy Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, zbudowanej przez nią w pobliskiej kolegiacie św. Jana w 1428 roku. Odprawiali oni m.in. poranne msze wotywne oraz specjalne msze za fundatorkę i jej rodzinę trzy razy w tygodniu.

Murowana kamienica została wzniesiona przed 1478 rokiem, ale do dziś pozostaje niewyjaśnione, czy był to nowy budynek, czy też przebudowana wcześniejsza konstrukcja, w której mieszkała Anna Holszańska. Budynek przechodził przez liczne przebudowy na przestrzeni wieków. W 1524 roku zmarł w Mansjonarii książę mazowiecki Stanisław, a jego siostra Anna w 1526 roku przekazała mansjonarzom dodatkową parcelę, co miało na celu powiększenie ich siedziby.

W drugiej połowie XVI wieku kamienica poddana została kolejnym zmianom, najpierw pod okiem Antonia Vascontiego, a później, około 1575 roku, przez Bernardo Morando, który później zyskał sławę jako twórca Zamościa. Przebudowa z 1688 roku dodała budynkowi cech barokowych, z których do dziś zachowały się m.in. boniowany kamienny portal z zatartą datą „1688” oraz zwornik ze skrzyżowanymi strzałami. W tej epoce nastąpiło też wprowadzenie ceglanego sklepienia po usunięciu drewnianych stropów w przyziemiu. W tylnej części działki, która stopniowo się zabudowywała, powstały trzy skrzydła o nierównej wysokości oraz niewielki dziedziniec.

Przed rokiem 1790 kamienica frontowa oraz jedno ze skrzydeł od strony Zamku Królewskiego zyskały dodatkowe piętro. Wprowadzenie w 1797 roku nowej taryfy budynków sprawiło, że kamienica otrzymała bardzo wysoki numer – drugi, podczas gdy pierwszy przypadł Zamek Królewski. W latach 1817–1818 w związku z porządkowaniem placu Zamkowego rozebrano sąsiadujące budynki, co przyczyniło się do odsłonięcia elewacji południowej. Równocześnie dobudowano skarpy sięgające pierwszego piętra, co było wynikiem trudnych warunków gruntowych.

W początkach XIX wieku kamienica stała się miejscem handlu win Wincentego Sonnera, a później cukierni Zygmunta Plocera. Rozbiórka kaplicy Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w 1822 roku przyczyniła się do wygaśnięcia zgromadzenia mansjonarzy, którzy się nią opiekowali. W 1866 roku rosyjskie władze podjęły decyzję o przekazaniu budynku Skarbowi Państwa. Trzy lata później kamienicę nabył wędliniarz Franciszek Szpringer, który prowadził tam dobrze prosperujący sklep z renomowanymi kiełbasami. Jego zmiany w budynku zatarły pierwotny historyczny wygląd elewacji.

W 1918 roku nowym właścicielem kamienicy został Władysław Kościelski, znany poeta, wydawca oraz mecenas sztuki, zarządzający posiadłością Miłosław w Wielkopolsce. W latach 1918–1921 kamienica przeszła gruntowną przebudowę według projektu Juliusza Nagórskiego, przeprowadzoną zgodnie z zaleceniami Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości. W trakcie tych prac zmieniono konstrukcję dachu oraz przekształcono wnętrza, które wzbogaciły się o reprezentacyjne elementy wyposażenia. W budynku zamontowano centralne ogrzewanie i windę, co było niemałym osiągnięciem jak na czasy, w których się znajdował.

Dzięki nowym właścicielom kamienica zaczęła być znana jako kamienica Kościelskich. Po śmierci Władysława Kościelskiego w 1933 roku, mimo że obiekt był jednym z najbardziej reprezentacyjnych w Warszawie, został przekształcony na wynajem. Stał się rezydencją dla licznych ambasadorów, najpierw amerykańskiego, później rumuńskiego. Maszt sztandarowy został zamontowany na dachu.

Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 roku kamienica znacznie ucierpiała; dach uległ częściowemu zniszczeniu, ale w trakcie niemieckiej okupacji wszelkie szkody zostały naprawione. W sierpniu 1944 roku, w czasie powstania warszawskiego, kamienica była umocnionym punktem oporu dla Polaków. Choć dach budynku całkowicie spłonął, przetrwały mury zewnętrzne, a także częściowo wewnętrzne oraz sklepienia.

Po tymczasowym zabezpieczeniu murów w 1947 roku, kamienica została odbudowana w latach 1950–1953 według projektu zespołowego pod kierunkiem Władysława Jastrzębskiego. Zmniejszono budynek o jedno piętro oraz zmieniono dach. Całość przystosowano do biur Kierownictwa Odbudowy Zamku Państwowego. Kamienica została obniżona na wniosek Jana Zachwatowicza, ale efektem końcowym nie było odsłonięcie widoku na fasadę katedry św. Jana, ponieważ w późniejszych latach odbudowano okoliczne budynki.

Jest to także jedno z pierwszych odbudowanych miejsc na Starym Mieście, a w 1965 roku kamienica została wpisana do rejestru zabytków. W drugiej połowie lat 70. XX wieku, z uwagi na nową nawierzchnię i obniżenie placu Zamkowego, budynek został otoczony nowym kamiennym cokołem.

W latach 1988–1992 zrealizowano projekty dostosowujące kamienicę do wymogów Zamku Królewskiego. W 1989 roku w izbie tylnej przyziemia frontowego budynku odkryto krawędzie glifów dwóch zamurowanych gotyckich okien i obmurowany kanał, który przebiegał pod oficyną. W 1993 roku w elewacji od ul. Świętojańskiej umieszczono nową tablicę informacyjną, przedstawiającą historię tego zabytkowego obiektu.

---

Oceń: Kamienica Kościelskich w Warszawie

---