Stefan Melak

---

Życiorys

Stefan Melak, syn Józefa Melaka oraz Donaty Mazińskiej, miał trzech braci: Andrzeja, Arkadiusza oraz Sławomira. W latach 1965–1974 studiował prawo na Uniwersytecie Warszawskim, a w 1968 roku brał udział w wydarzeniach marcowych. W 1974, wraz z braćmi, zainicjował powstanie Kręgu Pamięci Narodowej. Pięć lat później, z inspiracji Stefana Melaka oraz księdza Wacława Karłowicza, został utworzony Konspiracyjny Komitet Katyński.

W 1979 roku dołączył do niepodległościowej partii politycznej Konfederacja Polski Niepodległej. Od 1980 do 1981 zasiadał w redakcji czasopism tej partii: Niepodległość oraz Gazeta Polska. Melak prowadził znaną konspiracyjną akcję w celu ustawienia 31 lipca 1981 roku w Dolince Katyńskiej, na Cmentarzu na Powązkach w Warszawie, pierwszego w Polsce „Pomnika Katyńskiego”. Został on wykonany przez Arkadiusza Melaka z granitu i ważył kilka ton. Pomnik zastał usunięty po interwencji ambasady radzieckiej ledwie po kilku godzinach. W obronie monumentu stanął nawet I Zjazd NSZZ „Solidarność” w Gdańsku Oliwie. Odzyskany został dopiero w lipcu 1989 roku, a jego ponowne odsłonięcie miało miejsce 8 września 1995 roku.

Jako działacz antykomunistyczny, Melak był internowany przez komunistyczne władze. Po jego uwolnieniu sprawował istotną rolę w podziemnej działalności Solidarności, zajmując się m.in. wydawaniem książek o tematyce katyńskiej w tzw. drugim obiegu. W latach 1983–1989 był wydawcą oraz redaktorem konspiracyjnego Wydawnictwa Polskiego, które wprowadziło na rynek wiele pozycji książkowych, jak również liczne plakaty i ulotki. Organizował również druk oraz kolportaż tytułów prasy podziemnej. Nadal aktywnie uczestniczył w działalności KPN, uczestnicząc w II Kongresie KPN, który odbył się 22 grudnia 1984 roku. Z jego inicjatywy w 1991 roku w Miednoje i Charkowie postawiono krzyże dla upamiętnienia Polaków zamordowanych przez NKWD w 1940 roku.

W wyborach parlamentarnych w 1993 roku Melak ubiegał się bez powodzenia o mandat posła na Sejm RP II kadencji z ramienia KPN. Rok 2007 przyniósł mu członkostwo w Komitecie Honorowego Poparcia partii Prawo i Sprawiedliwość. Zasiadał w zarządzie Stowarzyszenia Wolnego Słowa oraz był aktywnym działaczem Stowarzyszenia Olszynka Grochowska. Pracował jako publicysta, publikując w „Gazecie Polskiej” oraz „Naszym Dzienniku”.

Stefan Melak zginął tragicznie w katastrofie polskiego samolotu Tu-154M w Smoleńsku 10 kwietnia 2010 roku, w trakcie podróży na obchody 70. rocznicy zbrodni katyńskiej. Po tym wydarzeniu, 24 kwietnia 2010 roku, został pochowany w Kwaterze Smoleńskiej, która znajduje się na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach.

Odznaczenia i wyróżnienia

Stefan Melak, znany z licznych osiągnięć, został doceniony za swoją działalność i zaangażowanie poprzez szereg prestiżowych odznaczeń. Oto niektóre z nich:

• 11 listopada 2006 roku, podczas ceremonii, odznaczony przez prezydenta Lecha Kaczyńskiego Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski,
• we wrześniu 2007 roku otrzymał Srebrny Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”,
• w 2008 roku Rada Polskiej Fundacji Katyńskiej przyznała mu Medal Dnia Pamięci Ofiar Zbrodni Katyńskiej,
• 16 kwietnia 2010 roku został pośmiertnie odznaczony Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski,
• 21 lipca 2020 roku pośmiertnie otrzymał Krzyż Wolności i Solidarności.

Książki

Stefan Melak to autor, którego twórczość w istotny sposób przyczyniła się do polskiego dziedzictwa literackiego. W jego dorobku znajdują się liczne publikacje, które stanowią ważny wkład w badania nad historią i kulturą Polski.

• Katyń: [Kozielsk – Starobielsk – Ostaszków], Warszawa: Archikonfraternia Literacka, 1989,
• Krzyk o świcie. Katyń w poezji (współautorka Alicja Patey-Grabowska), Warszawa: „Królowa Apostołów”, 1989,
• Powstanie Listopadowe – 170 rocznica: Zamek Królewski, sesja naukowa: materiały red. wspólnie z Wacławem Karłowiczem, Warszawa: Krąg Pamięci Narodowej, 2000. ISBN 8370104120,
• Witaj Gaju Grochowa!: polskie Termopile: wybór poezji o powstaniu listopadowym, wspólnie z Gabrielą Melak, Warszawa: Krąg Pamięci Narodowej, 2005. ISBN 83-01-06604-0.

Prace Melaka są nie tylko dokumentacją wydarzeń historycznych, ale również głęboką refleksją nad ludzkimi losami i emocjami związanymi z trudnymi momentami w dziejach Polski. Jego pisarstwo, często oparte na rzetelnych badaniach, skłania do przemyśleń i stanowi ważny element polskiej literatury współczesnej.

Upamiętnienie

28 listopada 2010 roku miało miejsce odsłonięcie głazu pamięci księdza Wacława Karłowicza oraz Stefana Melaka, które umiejscowiono w Alei Chwały Pomnika Bitwy pod Olszynką Grochowską. Miejsce to znajduje się przy ulicy Traczy w warszawskiej dzielnicy Rembertów. Nieco później, 13 kwietnia 2011 roku, odbyło się poświęcenie tablicy pamiątkowej Stefanowi Melakowi w bazylice Świętego Krzyża w Warszawie.

W kwietniu 2015 roku, z okazji piątej rocznicy śmierci przewodniczącego Komitetu Katyńskiego, na rynku wydawniczym pojawiła się biografia Stefana Melaka, zatytułowana „Stefan Melak. Strażnik pamięci Katynia”. Książka ta została opracowana przez Łukasza Kudlickiego, przy współpracy z bratem Stefana, Andrzejem.

15 sierpnia 2015 roku miało miejsce odsłonięcie popiersia Bronisława Kwiatkowskiego oraz Stefana Melaka w Panteonie Bohaterów Sanktuarium Narodowego, które znajduje się na Cmentarzu Poległych w Bitwie Warszawskiej w Ossowie.

Natomiast 9 listopada 2017 roku, ulica, dotychczas nosząca imię Antoniego Kacpury w dzielnicy Rembertów, została przemianowana i zyskała nazwę ulicy Stefana Melaka.

---

Oceń: Stefan Melak

---