Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie

---

Historia

Gmach urzędów w Warszawie zaprojektowany został w miejscu dawnego folwarku, gdzie kiedyś składowano wełnę. Rozpoczęto konkurs na jego projekt 26 października 1921 roku. Zakładano, że obiekt pomieści hol dla 300 osób oraz 40 urzędników, salę aparatów telefonicznych międzymiastowych i zagranicznych, a także poczekalnię dla 30 ludzi. W projekcie przewidziano również filię urzędu pocztowego z osobnym wejściem, biura, mieszkania dla dyrektorów, jak również pomieszczenia do celów technicznych, garaże i warsztaty.

Początkowo wybrano projekt architekta Tadeusza Tołwińskiego z 1927 roku, który zakładał, iż gmach ma być wzniesiony na narożnej działce o kwadratowym kształcie, osiągając wysokość 48 metrów z opcją dalszej rozbudowy o dodatkowe 22 metry. Z uwagi na skandale związane z budową poczty w Gdyni oraz wcześniej poniesionymi kosztami, w 1929 roku powstał nowy projekt autorstwa Juliana Putermana-Sadłowskiego.

Plan Putermana-Sadłowskiego przewidywał wybudowanie wieżowca o imponującej wysokości 76 metrów, co czyniłoby go najwyższym budynkiem w kraju. W międzyczasie Ministerstwo Poczty pozyskało dodatkową działkę w okolicy ulicy św. Barbary, co wpłynęło na zmniejszenie kosztów budowy poprzez możliwość zrealizowania niższego obiektu. Już w 1929 roku rozpoczęto prace budowlane.

W celu opracowania konstrukcji odpowiedzialny był Waldemar Radlow, a Ministerstwo korzystało również z wsparcia swojego doradcy Stefana Bryły. Budową na początku zajmował się Karol Bauch, ale szybko został zastąpiony przez Piotra Tomaszewskiego.

Uroczyste otwarcie budynku miało miejsce prawdopodobnie pomiędzy listopadem a grudniem 1933 roku, nieco przed zakończeniem budowy Prudentialu. Okres budowy trwał od 1928 do 1934 roku. Na pierwszym i drugim piętrze znajdowały się pomieszczenia dla telegrafów i telefonów, na trzecim piętrze – Szkoła Teletechniczna, a na piątym i szóstym Muzeum Poczty i Telekomunikacji.

W obiekcie mieściły się również biura Departamentu Technicznego Ministerstwa Poczt i Telegrafów. Na czwartym piętrze ulokowano sale wypoczynkowe oraz stołówkę dla pracowników. Obiekt był bogaty we wszelkie udogodnienia, takie jak sala gimnastyczna, natryski, ambulatorium oraz punkt dziennej opieki dla dzieci pracowników. Na dachu głównego skrzydła zaplanowano tarasy rekreacyjne.

Podczas kampanii wrześniowej w 1939 roku gmach doznał uszkodzeń, ale szybko został odbudowany. W okresie okupacji wykorzystywany był przez Niemców jako siedziba Deutsche Post Osten. Budynek uniknął poważnych zniszczeń, chociaż jego fasada zyskała ślady po ostrzałach i odłamkach. W trakcie powstania warszawskiego pozostał w niemieckich rękach, a 18 sierpnia 1944 roku w biurach zamordowano 18 polskich pracowników poczty.

Wnętrza gmachu przetrwały w dobrej kondycji przez większość okresu wojennego, jednak po 1945 roku rozpoczęto ich modernizację, co niestety wpłynęło na utratę eleganckiego charakteru. Wprowadzono zmiany polegające na zamalowaniu szklanych ścian czy podzieleniu stropów w pomieszczeniach, które pierwotnie były otwarte na dwie kondygnacje.

W latach 1959–1962 zrealizowano nowe skrzydło wzdłuż ulicy Nowogrodzkiej na podstawie projektu M. Wróbla i M. Pomianowskiego. 1 lipca 1965 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków pod numerem 780 A. Niestety, w 1980 roku na obrzeżu wewnętrznego dziedzińca wzniesiono nowy wieżowiec. W 2019 roku niemiecki fundusz inwestycyjny zakupił sześć budynków przy Nowogrodzkiej, planując ich adaptację na apartamenty oraz biura.

Architektura

Budynek przedstawiający skrajny funkcjonalizm, ma cztery kondygnacje z wyraźnie zaznaczonymi akcentami wysokościowymi. Jego bryła została zaprojektowana w kształcie litery L, z podstawą wychodzącą na ulicę Nowogrodzką. Wieża, która wyrasta z cokołu, stanowi dominującą część architektoniczną, a jej wysokość wynosi 42,5 m, podczas gdy niższe segmenty gmachu osiągają wysokości w przedziale od 23,5 do 31 m. Z ulicy św. Barbary można dostrzec blok mieszkalny przeznaczony dla pracowników.

Interesantom udostępniono główne wejście zlokalizowane na skrzyżowaniu ulicy Poznańskiej i Nowogrodzkiej. Z uwagi na anticipated obciążenia oraz wymiary nowych urządzeń, niezbędne było, aby niektóre kondygnacje miały wysokość przekraczającą 5 m. W rezultacie zdecydowano się na zastosowanie stalowej konstrukcji nitowanej, a nie żelbetowej, co pozwoliło na zaoszczędzenie przestrzeni kondygnacji.

Od poziomu drugiego wzwyż wprowadzono jednolitą wysokość pięter, przy czym rozplanowanie opiera się na siatce słupów mających rozstaw 4,25 x 7,5 m. Tak szerokie rozstawienie słupów umożliwiło realizację dużych otworów okiennych na każdej z elewacji. Konstrukcja ta została zrealizowana w chorzowskiej Hucie Królewskiej.

Wnętrza gmachu wyróżniają się bogatym wystrojem, w którym zastosowano stalowe, polerowane balustrady, ażurowe antresole oraz okładziny kamienne na ścianach i posadzkach. Elementy metalowe powstały przy wsparciu warszawskiej firmy Henryka Zielezińskiego. Parter, szczególnie reprezentacyjny, zaprojektowano głównie z myślą o klientach budynku. Z myślą o sprawnym poruszaniu się w gmachu zaplanowano cztery klatki schodowe oraz pięć wind, z czego najbardziej prestiżowa jest ta usytuowana przy głównym wejściu.

W dolnych partiach elewacji zastosowano czerwony piaskowiec, natomiast wyższe pokryto warstwą tynku terrazytowego. Mimo że każde ze skrzydeł obiektu zostało wykonane w różnorodnych gabarytach oraz kompozycjach architektonicznych, zdołano je harmonijnie połączyć wspólnymi detalami, które otaczają cały gmach. Elementy kamieniarskie w strefie wejściowej wykorzystują różne bryły oraz figury geometryczne, co stanowi ważny akcent wystroju.

Decydującym elementem dekoracyjnym jest metalowy napis w dwóch poziomach: TELEFON MIĘDZYMIASTOWY / TELEGRAF RADIOTELEGRAF, a także prostokątny panel, na którym stylizowany Orzeł Biały w stylu art déco, autorstwa Jana Golińskiego, znajduje się w centralnym punkcie. Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego uznawany jest za jeden z pionierskich budynków w Polsce z konstrukcją stalowego szkieletu.

---

Oceń: Gmach Urzędu Telekomunikacyjnego i Telegraficznego w Warszawie

---