Zbigniew Romaszewski

---

Życiorys

Młodość i wykształcenie

Zbigniew Romaszewski przyszedł na świat w niełatwym czasie II wojny światowej. Jako datę urodzenia określał 12 grudnia 1939 roku, mimo że w dokumentach widnieją inne informacje. Jego rodzina od strony ojca, Józefa Romaszewskiego, pochodziła z małej szlachty z okolic Grodna, natomiast matka Zofia z rodu Šipka, była Słowaczką z Martina. Jego rodzice, jako warszawscy kupcy, prowadzili własny sklep. W czasie powstania warszawskiego rodzina przeżyła dramatyczne chwile na Starym Mieście, a po kapitulacji Niemcy deportowali ich do obozu w Groß-Rosen.

W obozie pracy w Turyngii przebywał wraz z matką, podczas gdy jego babka i ciotka zostały zesłane do Ravensbrück. Ojciec Zbigniewa trafił do Sachsenhausen, gdzie zginął, a szczegóły jego śmierci pozostały nieznane.

Po wojnie, w 1945 roku, Zbigniew powrócił do Warszawy. Swoją edukację rozpoczął w Szmulkach, a maturę zdał w 1957 roku, uczęszczając do XX Liceum Ogólnokształcącego im. Bolesława Chrobrego. W 1955 roku wstąpił do koła Związku Młodzieży Polskiej, które rozwiązano w 1956 roku. Uczestniczył w zjeździe założycielskim marksistowskiego Rewolucyjnego Związku Młodzieży, gdzie poznał swoją przyszłą żonę Zofię.

W 1964 roku ukończył studia z zakresu fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. W 1968 roku spędził rok w Moskwie jako stażysta w Instytucie Fizycznym, gdzie miał okazję poznać wybitnego fizyka Andrieja Sacharowa. Tytuł doktora uzyskał w Instytucie Fizyki PAN w październiku 1980 roku. Pracował tam do czerwca 1981 roku, kiedy to w związku z działalnością związkową przeszedł na urlop bezpłatny.

Działalność opozycyjna w PRL

Od drugiej połowy lat 60. Zbigniew Romaszewski rozpoczął swoją aktywność w opozycji. W 1967 roku, wraz z żoną Zofią, zorganizował zbiórkę podpisów pod petycją naukowców w obronie Adama Michnika. Po marcowych wydarzeniach z 1968 roku w ich mieszkaniu odbywały się polityczne dyskusje, w których brali udział m.in. Ludwik Cohn, Edward Lipiński, Jan Nepomucen Miller oraz Maria Ossowska.

Po robotniczych protestach w Radomiu i Ursusie w czerwcu 1976 roku Romaszewski zaangażował się w pomoc represjonowanym organizowaną przez Komitet Obrony Robotników. Od 1977 roku był członkiem Komitetu Samoobrony Społecznej „KOR”, wspólnie z Zofią kierował Biurem Interwencyjnym, które zajmowało się rejestrowaniem przypadków łamania praw człowieka. Na przełomie 1979 i 1980 roku założył Komitet Helsiński, monitorujący przestrzeganie postanowień KBWE. W jego ramach opublikowano Raport Madrycki dotyczący przestrzegania praw człowieka w PRL.

W latach 1980–1981 był przewodniczącym Komisji Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność” oraz członkiem prezydium zarządu Regionu Mazowsze i Komisji Krajowej. Był wielokrotnie aresztowany przez funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa. Razem z Zenobią Łukaszewicz współredagował książkę „Czerwiec 1976. Radom. Doniesienie o przestępstwie” (1981).

W czasie stanu wojennego ukrywał się, będąc poszukiwanym. W broszurze „Sierpień 1980 – Grudzień 1981 – co dalej?”, opublikowanej w marcu 1982 roku, sformułował program scentralizowanego oporu, postulując powstanie podziemnego ośrodka „Solidarności”. W tym okresie zorganizował także podziemne Radio „Solidarność”, którego pierwszą audycję nadano 12 kwietnia 1982 roku. 8 maja tego samego roku, wspólnie z Zbigniewem Bujakiem, Zbigniewem Janasem oraz Wiktorem Kulerskim, powołał tajną Regionalną Komisję Wykonawczą NSZZ „Solidarność” Region Mazowsze. Został aresztowany 29 sierpnia 1982 roku i skazany w dwóch procesach dotyczących Radia „Solidarność” oraz działalności KSS KOR, co doprowadziło do jego więzienia od 1982 do 1984 roku. W tym czasie był traktowany jako więzień sumienia przez Amnesty International.

Jako główny organizator Tygodnia Więźnia Politycznego w dniach 3–10 listopada 1985 roku, Romaszewski zainicjował także utworzenie Polskiego Funduszu Praworządności wraz z żoną. Od grudnia 1986 roku kierował Komisją Interwencji i Praworządności NSZZ „Solidarność” w podziemiu. W 1988 roku współorganizował pierwszą międzynarodową konferencję poświęconą prawom człowieka w kościele w Mistrzejowicach w Nowej Hucie. W kontekście Okrągłego Stołu przygotował broszurę „Minimalizm radykalny. Propozycje programowe dla NSZZ „Solidarność”

III Rzeczpospolita

Romaszewski zasiadał w Senacie RP od lipca 1989 do listopada 2011 roku. Jego wybory odbywały się w różnorodnych formułach: jako bezpartyjny rekomendowany przez Komitet Obywatelski (1989), niezależny (1991) oraz z ramienia różnych ugrupowań, w tym NSZZ „Solidarność” (1993), Ruchu Odbudowy Polski (1997), Bloku Senat 2001 (2001) i Prawa i Sprawiedliwości (2005, 2007).

W trakcie swoich kadencji przewodniczył Komisji Praw Człowieka i Praworządności w Senacie, a także był członkiem wielu innych komisji, takich jak Regulaminowa, Obrony Narodowej czy Nadzwyczajna do spraw integracji europejskiej. W 1992 roku przez krótki czas był prezesem Komitetu do spraw Radia i Telewizji „Polskie Radio i Telewizja”. W 1998 roku założył Fundację Obrony Praw Człowieka, która zorganizowała III Międzynarodową Konferencję Praw Człowieka z okazji 50. rocznicy uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka.

W 2001 roku zdobył swoje piąte miejsce w Senacie w wyborach parlamentarnych, uzyskując 284 374 głosów, co stanowiło 38,98% ważnych głosów. Dwa lata później organizował nowe ugrupowanie pod nazwą Suwerenność-Praca-Sprawiedliwość, które jednak nie zyskało większej rozpowszechnienia. W 2005 roku po raz szósty wszedł do Senatu z 326 442 głosami, co dawało 42,92%. Jego ugrupowanie SPS zostało jednak rozwiązane, pozostawiając go bezpartyjnym. W 2007 roku, po raz siódmy, uzyskał mandat senatorski z wynikiem 330 396 głosów, co stanowiło 28,87%, a 28 listopada tego roku został wicemarszałkiem Senatu. Podjął również decyzję o rezygnacji z członkostwa w KP Prawa i Sprawiedliwości, jednak w lipcu tego samego roku powrócił do klubu.

W 2011 roku przegrał w wyborach parlamentarnych z Markiem Borowskim, a następnie Sejm powołał go na członka Trybunału Stanu. W 2013 roku sąd uwzględnił jego wniosek o zadośćuczynienie i odszkodowanie wynoszące 240 tysięcy złotych za czas spędzony w więzieniu, co spotkało się z krytyką niektórych przedstawicieli opozycji, w tym Lecha Wałęsy, Waldemara Kuczyńskiego oraz Grzegorza Schetyny.

W 2014 roku był współzałożycielem Komitetu Obywatelskiego Solidarności z Ukrainą (KOSzU). Zmarł 13 lutego 2014 roku z powodu udaru niedokrwiennego mózgu. Po nabożeństwie żałobnym, które odbyło się w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela, został pochowany z ceremoniałem wojskowym na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Alei Zasłużonych.

Życie prywatne

W życiu osobistym, Zbigniew Romaszewski był związany z Zofią Romaszewską, z którą stworzył trwałą parę od 1960 roku. Ich związek obfitował w szczęśliwe chwile, a owocem ich miłości była córka, Agnieszka Romaszewska-Guzy.

Odznaczenia, wyróżnienia i upamiętnienie

Decyzją prezydenta Bronisława Komorowskiego, w dniu 9 listopada 2011 roku, Zbigniew Romaszewski został odznaczony Orderem Orła Białego. Uroczystość wręczenia tego prestiżowego odznaczenia miała miejsce dzień później.

Zarządzeniem prezydenta RP na uchodźstwie Ryszarda Kaczorowskiego z 11 listopada 1990 roku, Romaszewski otrzymał Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. W 2007 roku nadany mu został także Krzyż Komandorski Orderu „Za Zasługi dla Litwy”. W roku 2008 honorował go portugalski Krzyż Wielki Orderu Zasługi. Pośmiertnie, w 2014 roku, odznaczono go Orderem „Honor Narodu” Czeczeńskiej Republiki Iczkerii.

W 2013 roku otrzymał tytuł honorowego obywatela m.st. Warszawy. Dodatkowo był wielokrotnie wyróżniany odznaczeniami prywatnymi, w tym m.in. Krzyżem Solidarności Walczącej.

W 1987 roku Zbigniew i Zofia Romaszewscy zostali uhonorowani Nagrodą Praw Człowieka Fundacji Aurora, powiązanej z Uniwersytetem Stanforda w Kalifornii. Kolejnym wyróżnieniem była nagroda Kustosz Pamięci Narodowej, którą otrzymali w 2006 roku.

W 2014 roku, w uznaniu jego zasług, salę nr 176 w budynku Senatu nazwano imieniem Zbigniewa Romaszewskiego. Jego imię noszą również rondo w Siedlcach, aleja w Radomiu oraz ulice w Warszawie (na Bielanach) i Tarnowie Podgórnym, a także skwer w Krakowie.

Po śmierci Romaszewskiego, jego żona oraz córka postanowiły przekazać przyznane mu odznaczenia do Archiwum Senatu. Dokumenty dotyczące jego działalności politycznej, społecznej oraz naukowej trafiły następnie do Archiwum Akt Nowych.

---

Oceń: Zbigniew Romaszewski

---